«Η Τέχνη είναι ελευθερία»

Με δεκάδες λαμπερά χρώματα ζωγραφίζει η Κβιέτα Πατσοβσκά τα σπίρτα που κρατούν ζεστό το κοριτσάκι στο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Aντερσεν. Μεγάλα μάτια, ένα ανάποδο γάμα για μύτη, δυο ξυπόλυτα ποδαράκια αναπαριστούν το παιδί, όλα ζωγραφισμένα σε ναΐφ στυλ. Κι έπειτα; Εκρήξεις χρωμάτων, κολάζ, εναλλαγές μαυρόασπρων και χρωματιστών σαλονιών έρχονται όχι να αποδώσουν την ιστορία, αλλά να την αφηγηθούν παράλληλα με γλώσσα εικαστική. «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα», που μόλις επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα γραφής τού στυλ τής εικαστικού. Παιγνιώδες, εκρηκτικό, με έντονα χρώματα και πρωταγωνιστή συχνά το κόκκινο, οι ιστορίες της αποτελούν έργα τέχνης που καλλιεργούν την αισθητική των παιδιών. Για τη συνεισφορά της στο νεανικό βιβλίο έχει μάλιστα τιμηθεί με κορυφαία βραβεία, όπως το 1992, όταν της απονεμήθηκε από το Διεθνές Συμβούλιο Βιβλίων για Νέους (IBBY) το βραβείο εικονογράφησης Χανς Κρίστιαν Αντερσεν.

«Εκανα το πρώτο μου κολάζ με τη γιαγιά μου στις προετοιμασίες των Χριστουγέννων το 1939, όταν κόβαμε διάφορα σχήματα από ζύμη και τα βάζαμε να ψηθούν σε ένα μαύρο, λαδωμένο ταψί» μας λέει γελώντας από την Πράγα, όπου ζει και εργάζεται. «Και βέβαια μου έλεγε ιστορίες. Οπως εκείνη με τα τρία αρκουδάκια που πήγαιναν στο δάσος για να βρουν μέλι και ζούσαν τόσες περιπέτειες». Γεννημένη στην Πράγα στις 28 Ιουλίου του 1928, ξεκίνησε τις σπουδές της στην Κρατική Σχολή Γραφικών Τεχνών για να συνεχίσει δύο χρόνια μετά στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, Αρχιτεκτονικής και Ντιζάιν της Πράγας. Ενας από τους καθηγητές της υπήρξε ο κορυφαίος ζωγράφος Εμιλ Φίλα, ηγετική μορφή της καλλιτεχνικής σκηνής στην Πράγα.

«Σέβομαι απεριόριστα τον Εμιλ Φίλα, είναι αλήθεια ότι υπήρξε ένας σπουδαίος καλλιτέχνης. Ωστόσο, θα έλεγα ότι το έργο μου επηρεάστηκε από όλους τους καλλιτέχνες του 20ού αι. και από την ιστορία της Τέχνης. Πηγή έμπνευσης μπορεί να αποτελέσει βέβαια και κάτι μικρό, όπως ένα βοτσαλάκι που μπορεί να βρεθεί στον δρόμο μου» μας εξηγεί η εικαστικός. Η αρχή της καριέρας της υπήρξε δύσκολη, καθώς το έργο και η αισθητική της φάνταζαν πολύ μοντέρνα για την εποχή, «αν και για τα παιδιά είναι πολύ εύκολο να το κατανοήσουν και να το αφομοιώσουν» όπως σχολιάζει. Ετσι, παράλληλα με τη ζωγραφική και τη γλυπτική, η Πατσοβσκά άρχισε να εικονογραφεί παιδικά βιβλία, όταν είδε τον ενθουσιασμό των δικών της γιων, του Στεφάν, σήμερα φωτογράφου, και του Ονδρεϊ, που ασχολείται με τη γραφιστική, την πρώτη φορά που τους ζωγράφισε μια ιστορία. Ανάμεσα στα πρώτα βιβλία που εικονογράφησε ήταν το βιβλίο που αγαπούσε η ίδια ως παιδί. «Ενα πολύ σημαντικό βιβλίο για μένα ήταν το «Rootabaga stories» του αμερικανού ποιητή Carl Sandburg που έγραψε όταν γεννήθηκαν τα δύο μικρά κοριτσάκια του. Το εικονογράφησα το 1965 και προσπάθησα να σχεδιάσω τις εικονογραφήσεις όσο καλύτερα μπορούσα».

Το βιβλίο έγινε ένα νέο πεδίο δράσης, στο οποίο άνοιξε δρόμους με το πρωτοπόρο πνεύμα της, καθώς οραματίστηκε όχι απλώς βιβλία, αλλά έργα τέχνης. Για την Κβιέτα Πατσοβσκά τα παιδικά βιβλία αποτελούν τις πρώτες «γκαλερί» που επισκέπτεται ένας άνθρωπος στη ζωή του. Οι εικονογραφήσεις της είναι ιδιαίτερα ευφάνταστες και μαρτυρούν πάντα παιγνιώδη διάθεση. Με την έξυπνη χρήση των κοπτικών δημιουργεί μικρές εκπλήξεις για τα παιδιά, κρύβει ζωγραφιές, τους κάνει συνδημιουργούς καθώς πρέπει και οι ίδιοι να συμμετέχουν στην ανακάλυψη του βιβλίου. Κάποια βιβλία της Πατσοβσκά μπορούν μάλιστα να ξεδιπλωθούν μέσα στον χώρο και να μετατραπούν σχεδόν σε… γλυπτά. «Εντυπωσιάζομαι με την παρατηρητικότητα των παιδιών και την προσοχή που δείχνουν σε ένα βιβλίο» μας λέει η εικαστικός. «Πρώτα τα παιδιά παρακολουθούν την ιστορία, έπειτα τα σχήματα και στο τέλος τα χρώματα. Εξάλλου, λατρεύω να ζωγραφίζω τα πάντα, με τα πάντα. Προσπαθώ να κάνω τα βιβλία έργα τέχνης για να δείξω τι σημαίνει κάλλος στα παιδιά. Πιστεύω ότι το αντιλαμβάνονται και νιώθω πως αυτές και αντίστοιχες επιρροές μπορούν να τους διαμορφώσουν».

Η φήμη της ως εικονογράφου εκτινάχθηκε στα ύψη διεθνώς το 1990 όταν ο γερμανικός εκδοτικός οίκος που την εκπροσωπούσε εξέδωσε το βιβλίο «Ενα, πέντε, πολλά», ένα βιβλίο που μαθαίνει στα παιδιά να μετρούν από το 1 ως το 10. Και τι δεν βλέπουμε σε αυτό. Το 7 σαν έναν κύριο που σκύβει την πλάτη του για να δει άλλους έξι από κάτω, έναν κλόουν σαν ολοστρόγγυλο οκτώ και κάθε λογής παραθυράκια που κάνουν τα παιδιά να ξεκαρδίζονται. «Για μένα οι θεμελιώδεις γνώσεις είναι το αγαπημένο μου αντικείμενο στα βιβλία και είναι βέβαια οι πιο σημαντικές» σημειώνει η εικαστικός που έχει φιλοτεχνήσει μια εξαιρετική έκδοση για την Αλφάβητο, όπως και για τα χρώματα και τα σχήματα. Παράλληλα με τις εικονογραφήσεις εργαζόταν πάντα στην τέχνη της, τη ζωγραφική και τη γλυπτική, συμμετέχοντας σε περισσότερες από 50 προσωπικές εκθέσεις ανά τον κόσμο, ενώ δίδασκε επίσης στη Βρετανία, στο Βερολίνο και στην Ιαπωνία. Τι είναι τελικά η τέχνη για εκείνη; «Η τέχνη είναι κάλλος, είναι ελευθερία».