Η ψηφιακή εκπαίδευση ως εργαλείο που προσθέτει δυνατότητες και ευκαιρίες

Ενα παράπλευρο αποτέλεσμα της επιδημίας είναι ότι έδωσε την ευκαιρία σε άτομα και κοινωνίες να πειραματιστούν και να επανεξετάσουν παγιωμένες πρακτικές. Από τα πιο χτυπητά παραδείγματα ήταν τα πανεπιστήμια, που μετέφεραν τη λειτουργία τους στον ψηφιακό χώρο μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος, στην Ελλάδα και διεθνώς, ήταν εντυπωσιακή. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Μήπως βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας μόνιμης αλλαγής;

Σίγουρα δεν πρόκειται για κάτι το τελείως καινούργιο. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση υπάρχει εδώ και δεκαετίες. Πιο πρόσφατα, εμφανίστηκαν τα λεγόμενα «μαζικά ανοιχτά διαδικτυακά μαθήματα» (ΜΟΟC). Για παράδειγμα, ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός EdX, πρωτοβουλία του ΜΙΤ και του Harvard, ξεκίνησε το 2012, προσφέρει πάνω από 2.000 μαθήματα, τα περισότερα στο ίδιο αυστηρό επίπεδο με αυτά που προσφέρονται ζωντανά. Τα έχουν παρακολουθήσει δεκάδες εκατομμύρια «φοιτητών» ανά τον κόσμο και αποτελούν μια εξαιρετική προσφορά, ίδίως προς αυτούς που δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση.

Είναι πολύ πιθανό ότι, με αφορμή τις πρόσφατες εμπειρίες, η μετακίνηση προς την ψηφιακή κατεύθυνση θα επιταχυνθεί, και σε αυτό το πλαίσιο κάποιες βασικές επισημάνσεις θα ήταν χρήσιμες.

Ο καθένας μας μαθαίνει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο. Η μέχρι τώρα εμπειρία δείχνει ότι ένα σεβαστό ποσοστό των φοιτητών προτιμά να δει μια μαγνητοσκοπημένη παράδοση ή ένα σχετικό βίντεο με τον δικό του ρυθμό. Ταυτόχρονα, ένα εξίσου σεβαστό ποσοστό προτιμά να παρευρίσκεται στην αίθουσα, ακόμα και αν το περιεχόμενο του βίντεο είναι ποιοτικά καλύτερο. Και συνεχίζει να υπάρχει μια μερίδα φοιτητών που απλά επιλέγει να διαβάσει προσεκτικά το διδακτικό σύγγραμμα. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο θέμα της συμμετοχής. Σε κάποιες περιπτώσεις είδαμε το ψηφιακό μάθημα να γίνεται πιο ζωντανό με ενεργή συμμετοχή φοιτητών στο «chat» και στο «discussion forum» του μαθήματος. Και είδαμε άλλους φοιτητές να αποστασιοποιούνται και να σιωπούν. Το συμπέρασμα είναι ότι, στον βαθμό που είναι εφικτό, η δυνατότητα επιλογής είναι η καλύτερη λύση.

Καθετί καινούργιο χρειάζεται συστηματική αξιολόγηση. Αντί να βασιστούμε σε προσωπικές εμπειρίες και υποθέσεις, επιβάλλεται η συστηματική συλλογή δεδομένων ώστε να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα διαφορετικών επιλογών. Ας θυμηθούμε ότι το τελευταίο Νομπέλ Οικονομικών δόθηκε για κάτι φαινομενικά απλό: συστηματικούς και αντικειμενικούς τρόπους αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας ανθρωπιστικών επεμβάσεων. Κάτι αντίστοιχο θα θέλαμε και για την αξιολόγηση της ψηφιακής εκπαίδευσης. Μεθοδολογικά η αξιολόγηση νέων μορφών εκπαίδευσης παρουσιάζει ιδιαίτερες προκλήσεις στον σχεδιασμό πειραμάτων και στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων, ιδίως αν κανείς προσπαθεί να συνυπολογίσει γενικότερες κοινωνικές προεκτάσεις.  Αλλά βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι παραιτούμεθα από την αξιολόγηση.

Σε κάθε περίπτωση, δεν ψάχνουμε για μια ενιαία λύση. Προωθούμε τον πειραματισμό και την πολυμορφία, έστω και με κάποια λάθη. Κάθε πανεπιστήμιο, κάθε επιστημονικός τομέας να πειραματιστεί και να βρει τη δική του χρυσή τομή. Το κράτος από τη μεριά του θα πρέπει να αρκεστεί στη διευκόλυνση και στην υποστήριξη, σε ένα ευέλικτο ρυθμιστικό πλαίσιο, χωρίς να προσπαθεί να επιβάλει ενιαία λύση.

Επίσης, όπως σε κάθε ποιοτική αλλαγή, χρειάζεται επαγρύπνηση για πιθανές αρνητικές συνέπειες: προστασία προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας, μέριμνα για πρόσβαση από τους λιγότερο προνομιούχους και αποφυγή μονοπωλιακών καταστάσεων σε τυχόν συνεργασίες με ιδιωτικές ηλεκτρονικές πλατφόρμες.

Τέλος, ας μην ανησυχούμε πως η ψηφιακή εκπαίδευση θα οδηγήσει στον μαρασμό του παραδοσιακού πανεπιστήμιου. Το πανεπιστήμιο είναι ένας πολύπλευρος ζωντανός οργανισμός όπου άτομα έρχονται σε επαφή, εμπνέονται, αλληλοτροφοδοτούνται, χτίζουν κοινωνικές σχέσεις, μαθαίνουν για τη ζωή και (γιατί όχι) διασκεδάζουν μαζί. Η ψηφιακή εκπαίδευση θα έχει αυξημένη παρουσία αλλά δεν θα υποκαταστήσει τα πάντα. Απλά είναι ένα ακόμα εργαλείο που προσθέτει δυνατότητες και ευκαιρίες. Και, όπως με κάθε εργαλείο, πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε με προσοχή, όπου και όποτε αποδεδειγμένα βοηθάει.

Ο κ. Γιάννης Τσιτσικλής είναι καθηγητής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών του ΜΙΤ της Μασαχουσέτης.