«Η πανδημία θα τελειώσει όταν εμβολιαστεί ο παγκόσμιος πληθυσμός»

Προσφάτως κατακτήθηκε ένα ορόσημο που όμοιό του δεν έχουμε ξαναδεί στην ανθρώπινη ιστορία ως σήμερα: μέσα σε διάστημα λίγο μεγαλύτερο του έτους επετεύχθη η χορήγηση 10 δισεκατομμυρίων δόσεων των εμβολίων ενάντια στον ιό SARS-CoV-2 σε παγκόσμιο επίπεδο, στο πλαίσιο του μεγαλύτερου εμβολιαστικού προγράμματος που έχει λάβει ποτέ χώρα στον πλανήτη. Οταν λέμε όμως αυτό το γενικό «παγκόσμιο επίπεδο» και αυτό το επίσης γενικό «μεγαλύτερο εμβολιαστικό πρόγραμμα στον πλανήτη» πρέπει να διευκρινίσουμε τι ακριβώς εννοούμε – ή μάλλον τι εννοούν οι αδιάψευστοι αριθμοί: περισσότερα από 3,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως, κυρίως στις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, περιμένουν ακόμη την πρώτη δόση εμβολίου τη στιγμή που πολλές χώρες του δυτικού κόσμου χορηγούν ήδη στον πληθυσμό τους τρίτη δόση (και κάποιες ακόμη και τέταρτη). Για την ακρίβεια, ενώ το 80% των χωρών υψηλού εισοδήματος χορηγούν ενισχυτικές δόσεις στον πληθυσμό τους, το… 0% των χωρών χαμηλού εισοδήματος έχει μπει στην «τροχιά» των αναμνηστικών δόσεων – είναι χαρακτηριστικό ότι εξαπλάσιες ενισχυτικές δόσεις χορηγούνται καθημερινά στον ανεπτυγμένο κόσμο σε σχέση με τις πρώτες δόσεις στα φτωχότερα κράτη. Το 76% του πληθυσμού των προνομιούχων κρατών έχει λάβει τουλάχιστον μία δόση εμβολίου, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις λιγότερο προνομιούχες χώρες δεν ξεπερνά το 8,5%. Τρεις στους τέσσερις υγειονομικούς στην Αφρική παραμένουν ανεμβολίαστοι ενώ σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), σχεδόν τα μισά κράτη-μέλη του δεν κατάφεραν να πιάσουν τον στόχο του βασικού εμβολιασμού του 40% του πληθυσμού τους ως το τέλος του 2021.

«Παγκοσμιοποίηση»
ιικών παραλλαγών

Και αν νομίζουμε πως οι αριθμοί αυτοί δεν μας αφορούν, η ίδια η πανδημική πραγματικότητα μας έχει αποδείξει πολλάκις το αντίθετο: μας το απέδειξε ήδη από τη στιγμή που πρωτοξεκίνησε, όταν ο ασιατικός, άγνωστος μέχρι τότε κορωνοϊός ο οποίος πιστεύαμε ότι αποτελεί αποκλειστικώς κινεζική υπόθεση μετετράπη στην πορεία σε έναν παγκόσμιο εχθρό με τον οποίον παλεύουμε μέχρι σήμερα. Μας το απέδειξε όταν το ινδικό στέλεχος Δέλτα κυρίευσε την υφήλιο. Μας το απέδειξε και πάλι όταν το αφρικανικό στέλεχος Ομικρον, που κυριαρχεί ακόμη στις περισσότερες χώρες, έγινε παγκόσμια υπόθεση. Και όπως λένε έγκριτοι ειδικοί αλλά και αρμόδιοι οργανισμοί με πρώτιστο τον ΠΟΥ, περιμένει την πρώτη ευκαιρία να μας το αποδείξει ξανά με την επόμενη – ίσως πιο επικίνδυνη – παραλλαγή η οποία πιθανότατα αυτή τη στιγμή «επωάζεται» στους ανεμβολίαστους πληθυσμούς περιοχών του κόσμου που νομίζουμε πως δεν μας αφορούν (για να μη συζητήσουμε το αυτονόητο, ότι κάθε ζωή που χάνεται θα έπρεπε να μας αφορά γιατί κάθε ζωή μετρά σε Βορρά, Νότο, Ανατολή και Δύση εξίσου με τη δική μας).

Ο ΠΟΥ άλλωστε είναι σαφής σε όσα μεταφέρει προς όλους μας μέσω του Bήμα-Science διά στόματος του εκπροσώπου του Τάρικ Γιασάρεβιτς: «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος εξόδου από αυτή την πανδημία, εκτός και αν επιτύχουμε τον στόχο εμβολιασμού του 70% του πληθυσμού σε κάθε χώρα του κόσμου μέχρι τα μέσα αυτού του έτους. Εως τις 10 Φεβρουαρίου του 2022, 10,3 δισ. δόσεις εμβολίων έχουν χορηγηθεί παγκοσμίως. Εως την ίδια ημερομηνία, o COVAX [σ.σ. πρόκειται για τον μηχανισμό παγκόσμιας πρόσβασης σε εμβόλιο κατά της COVID-19,  μια παγκόσμια πρωτοβουλία που αποσκοπεί στην ισότιμη πρόσβαση σε εμβόλια κατά της COVID-19, υπό την ηγεσία της Συμμαχίας για τα Εμβόλια (Gavi), του ΠΟΥ και του Συνασπισμού για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας (CEPI), σε συνεργασία με τη UNICEF] έχει αποστείλει 1,16 δισ. δόσεις εμβολίων σε 144 συμμετέχοντα κράτη. Αυτό το πρώτο δισεκατομμύριο δόσεων που έχει φθάσει σε χώρες που υπολείπονται στους εμβολιασμούς αποτελεί ένα ορόσημο που αντικατοπτρίζει τι έχει λειτουργήσει μέχρι τώρα και τι όχι. Παρότι είμαστε περήφανοι για αυτή την προσπάθεια, δεν είναι σε καμία περίπτωση αρκετή. Εως τις 10 Φεβρουαρίου του 2022, από τα 194 κράτη-μέλη του ΠΟΥ, 28 είχαν εμβολιάσει ποσοστό μικρότερο του 10% του πληθυσμού τους και 81 κράτη-μέλη ποσοστό μικρότερο του 40%».

Η σημασία της
δίκαιης κατανομής

Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του ΠΟΥ, τα «φτερά» του φιλόδοξου σχεδίου του COVAX έχουν… κοπεί εξαιτίας «της συσσώρευσης εμβολίων από τα πλούσια κράτη, των καταστροφικών επιδημικών ξεσπασμάτων που οδήγησαν σε «κλείδωμα» των συνόρων και της διανομής των εμβολίων καθώς και της άρνησης των φαρμακευτικών εταιρειών να μοιραστούν τις άδειες, την τεχνολογία και το know-how της διαδικασίας παρασκευής εμβολίων η οποία είχε ως αποτέλεσμα την αδυναμία παρασκευής εμβολίων από άλλες εργοστασιακές μονάδες».

Ωστόσο, όπως επεσήμανε ο κ. Γιασάρεβιτς, μετά από μήνες καθυστερήσεων, η διανομή εμβολίων προς τα κράτη που εμφανίζουν σημαντικές ελλείψεις αρχίζει τώρα να αυξάνεται. «Ο COVAX συνεργάζεται με κυβερνήσεις, παρασκευαστές εμβολίων και εταίρους ώστε να διασφαλίσει πως όταν οι χώρες παραλαμβάνουν εμβόλια, θα έχουν τη δυνατότητα να τα χορηγήσουν γρήγορα στον πληθυσμό τους. Ο διευθυντής του ΠΟΥ δρ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους έχει ζητήσει από όλους τους πολίτες του κόσμου να ενωθούν πίσω από τον στόχο του εμβολιασμού του 70% του παγκόσμιου πληθυσμού ως το καλοκαίρι αυτού του έτους. Με τα επικαιροποιημένα εμβόλια να βρίσκονται υπό ανάπτυξη, τώρα είναι η στιγμή όλοι οι πολίτες να απαιτήσουν από τις κυβερνήσεις και τις φαρμακευτικές εταιρείες να μοιραστούν τα «εργαλεία» ενάντια στην πανδημία με όλες τις χώρες και να δώσουν έτσι ένα τέλος στον θάνατο και στους καταστροφικούς πανδημικούς κύκλους περιορίζοντας τις νέες παραλλαγές του ιού και οδηγώντας σε παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη. Δεν πρόκειται για φιλανθρωπία, η ισότητα στην πρόσβαση στα εμβόλια είναι η καλύτερη λύση που έχουμε ώστε να βάλουμε τελεία στην οξεία φάση της πανδημίας».

«Ωρολογιακή» βόμβα
τα κράτη χωρίς εμβόλια

Διότι όσο και αν πολλές χώρες – συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας – βρίσκονται σε τροχιά χαλάρωσης των μέτρων ενάντια στην πανδημία, με τη λογική ότι περνάμε σε μια νέα φάση στην οποία θα πρέπει να μάθουμε να συνυπάρχουμε με τον ιό SARS-CoV-2 χωρίς εκείνος να καταλύει πλέον τη ζωή και την καθημερινότητά μας, έγκριτοι ειδικοί αναφέρουν ότι τα (πολλά) κράτη ανά τον κόσμο που μένουν με μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους ανεμβολίαστο αποτελούν μια «ωρολογιακή βόμβα», όχι μόνο για το εσωτερικό τους αλλά και για όλα τα υπόλοιπα θεωρητικώς «θωρακισμένα»… υπό χαλάρωση κράτη σε όποια μεριά της Γης και αν βρίσκονται.

Ολοι βέβαια παραδέχονται ότι η παραγωγή και χορήγηση περισσότερων από 10 δισ. δόσεων εμβολίων (που δημιουργήθηκαν σε χρόνο dt ενάντια σε ένα νέο παθογόνο) αποτελούν μια τεράστια νίκη της επιστήμης. Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι με απλά μαθηματικά και με δεδομένο ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός είναι της τάξεως των 7,9 δισ., αυτές οι 10 δισ. δόσεις έφθαναν και περίσσευαν ώστε να έχει λάβει κάθε κάτοικος της Γης τουλάχιστον μία δόση εμβολίου. Κάτι που βεβαίως δεν έχει συμβεί – με τις συνέπειες να επικρέμανται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια όλων μας, όπως σημείωσε στο Βήμα-Science o δρ Μαντουκάρ Πάι, καθηγητής Επιδημιολογίας και Παγκόσμιας Υγείας στη Σχολή για την Πληθυσμιακή και Παγκόσμια Υγεία του Πανεπιστημίου McGill στο Μόντρεαλ του Καναδά και διευθυντής σύνταξης της επιθεώρησης «PLoS Global Public Health». «Αν δεν εμβολιάσουμε τον παγκόσμιο πληθυσμό, η πανδημία δεν θα τελειώσει, περισσότερες νέες παραλλαγές θα αναδυθούν και στον πλανήτη θα συνεχίσουν να χάνονται εκατομμύρια ζωές και μαζί θα εξακολουθήσουν να καταγράφονται τεράστιες οικονομικές απώλειες».

Ηθική αποτυχία και
παράταση της κρίσης

Ο δρ Πάι τόνισε ότι το ορόσημο των 10 δισ. δόσεων εμβολίων ενάντια στον πανδημικό κορωνοϊό «αποτελεί σίγουρα έναν θρίαμβο της επιστήμης αλλά παράλληλα την πλήρη αποτυχία της παγκόσμιας αλληλεγγύης. Από την αρχή της πανδημίας τα πλούσια κράτη προμηθεύθηκαν πολύ περισσότερες δόσεις εμβολίων από αυτές που πραγματικά χρειάζονταν. Σαν να μην έφθανε αυτό, δεν τήρησαν τις δεσμεύσεις τους προς τον COVAX για διανομή εμβολίων προς τις λιγότερο προνομιούχες χώρες, ενώ παράλληλα πολλά κράτη, μεταξύ των οποίων ο Καναδάς, η Βρετανία αλλά και ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ενωση, μπλοκάρουν την άρση πατεντών των εμβολίων. Πρόκειται για μια ηθική αλλά και επιστημονική αποτυχία αφού έτσι το μόνο που θα επιτευχθεί είναι η παράταση της πανδημίας για όλους».

Το αποτέλεσμα αυτής της τακτικής, κατά τον καθηγητή, είναι ότι περισσότεροι από 3,2 δισ. κάτοικοι του πλανήτη παραμένουν χωρίς πρόσβαση στον εμβολιασμό. Και τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Οτι τα ανεμβολίαστα άτομα σε χώρες όπως οι αφρικανικές, όπου ο πληθυσμός «πλήττεται» και από πολλά άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας – π.χ. ιός ΗΙV του AIDS – που αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα, αποτελούν τα καλύτερα «εργοστάσια παραγωγής» νέων μεταλλάξεων του ιού. «Νέες παραλλαγές του ιού θα αναδυθούν σχεδόν σίγουρα. Σταθήκαμε τυχεροί με την Ομικρον. Τι θα γίνει όμως αν η επόμενη παραλλαγή που θα εμφανιστεί θα είναι πιο θανατηφόρα;» είναι το σημαντικό ερώτημα που έθεσε ο δρ Πάι. Ενα ερώτημα που (δυστυχώς) με τη στάση του ανεπτυγμένου κόσμου παραμένει εν πολλοίς ρητορικό…

«Μυωπική στάση
από την Ευρώπη»

Ο ίδιος θέλησε όμως να δώσει απάντηση στη στάση που κρατούν πλέον πολλές χώρες, η οποία δείχνει ότι θεωρούν πως το τέλος της πανδημίας πλησιάζει. «Δεν μπορούμε να τελειώσουμε την πανδημία απλώς επειδή αποφασίσαμε να ανακηρύξουμε το τέλος της. Μπορούμε να τελειώσουμε την πανδημία μόνο αν διανείμουμε δίκαια τα εμβόλια καθώς και τα άλλα εργαλεία που έχουμε πλέον στα χέρια μας εναντίον της, όπως τα διαγνωστικά τεστ και τα αντι-ιικά φάρμακα – μάλιστα ίσως ο στόχος που έχει θέσει ο ΠΟΥ για εμβολιαστική κάλυψη του 70% του παγκόσμιου πληθυσμού ως το καλοκαίρι να μην είναι καν αρκετός για να μπει μια τελεία στην παγκόσμια αυτή κρίση δημόσιας υγείας. Και στο πλαίσιο αυτό θέλω να πω ότι η Ευρώπη πρέπει να ντρέπεται για το ότι μπλοκάρει την άρση των πατεντών των εμβολίων. Με τη μυωπική στάση και τον εγωκεντρισμό της το μόνο που κάνει είναι να διασφαλίζει ότι η πανδημία θα συνεχιστεί».

Σύμφωνα με τον δρα Πάι για να έχουμε ελπίδα επαρκούς εμβολιαστικής κάλυψης του παγκόσμιου πληθυσμού πρέπει η παραγωγή και η διανομή των εμβολίων να αυξηθούν εκθετικά. «Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 100 εταιρείες που έχουν τη δυνατότητα παρασκευής mRNA εμβολίων αν έχουν την κατάλληλη στήριξη. Πρέπει να σκεφτούμε πάνω και πέρα από τo μοντέλο της Big Pharma και να στηρίξουμε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, κρατικές επιχειρήσεις και πανεπιστήμια για την παραγωγή αυτών των σωτήριων αγαθών. Η πρόσφατη έγκριση στην Ινδία του Corbevax που αναπτύχθηκε από επιστήμονες του Παιδιατρικού Νοσοκομείου του Τέξας και του Κολεγίου Ιατρικής Baylor και το οποίο δόθηκε χωρίς πατέντα για παραγωγή από την ινδική εταιρεία βιοτεχνολογίας Biological E. Limited (BioE) αποτελεί ένα θετικό παράδειγμα».

Kαι δεν είναι μόνο τα εμβόλια το θέμα. Απαιτείται ταχύτερη και καλύτερη πρόσβαση όλων των χωρών στα rapid tests, στις μάσκες υψηλής αναπνευστικής προστασίας, στις νέες θεραπείες για την COVID-19, υπογράμμισε ο ειδικός του MacGill. «Η παραλλαγή Ομικρον έχει ήδη πιέσει εξαιτίας της μεγάλης μεταδοτικότητάς της και του τεράστιου αριθμού κρουσμάτων που προκαλεί τα συστήματα υγείας στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική. Φανταστείτε τι σημαίνει αυτό για τα ευάλωτα, υποχρηματοδοτούμενα και υποστελεχωμένα συστήματα υγείας των χωρών χαμηλού εισοδήματος».

Κλείνοντας ο καθηγητής θέλησε να τονίσει ότι αν ο Βορράς και η Δύση αυτού του πλανήτη νομίζουν ότι μπορούν να ξεμπερδέψουν με την κορωνο-πανδημία κρατώντας τα πανδημικά εργαλεία για τον εαυτό τους, το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι «να ξεκινήσουμε το 2023 έχοντας να αντιμετωπίσουμε τη… Ρο, τη Σίγμα, την Ταυ ή και την Ωμέγα παραλλαγή του ιού». Κοινώς το εμβολιαστικό (και όχι μόνο) «απαρτχάιντ» δεν θα οδηγήσει ποτέ την πανδημία στο… Ωμέγα, στο τέλος που όλοι επιθυμούμε όπου και αν κατοικούμε.

5,5%του πληθυσμού των χωρών χαμηλού εισοδήματος έχει λάβει δύο δόσεις εμβολίων ενάντια στον SARS-CoV-2Μόνο το27%των εμβολίων που τα πλούσια κράτη είχαν δεσμευθεί να δωρίσουν στον μηχανισμό COVAX για την ενίσχυση των κρατών με περιορισμένη ως μηδαμινή πρόσβαση στα εμβόλια είχε αποσταλεί ως το τέλος του 2021

Το πρώτο αφρικανικό εργοστάσιο παραγωγής εμβολίων

Το πρώτο υπό κατασκευή εργοστάσιο της αφρικανικής ηπείρου όπου θα παρασκευάζονται από την αρχή ως το τέλος εμβόλια ενάντια στον SARS-CoV-2 εγκαινιάστηκε πρόσφατα στο Κέιπ Τάουν. Το εργοστάσιο αυτό, που υπόσχεται να χαρίσει στην Αφρική αυτονομία και ανεξαρτησία από τη Δύση, χρηματοδοτείται από τον αμερικανό – κινεζικής καταγωγής αλλά γεννημένο στη Νότια Αφρική – δισεκατομμυριούχο της βιοτεχνολογίας Πάτρικ Σουν Σιόνγκ. Οπως ανέφερε ο ίδιος ο Σουν Σιόνγκ στα εγκαίνια της εργοστασιακής μονάδας, στόχος της είναι «η παρασκευή ενός εμβολίου δεύτερης γενιάς στην Αφρική για την Αφρική και για εξαγωγές σε όλο τον κόσμο». Το στίγμα της επένδυσης αυτής έδωσε στα εγκαίνια ο νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόζα ο οποίος τόνισε ότι «η Αφρική δεν θα πρέπει πλέον να ζητιανεύει από τη Δύση και να εκλιπαρεί για εμβόλια. Η Αφρική δεν πρέπει να είναι τελευταία στη σειρά».Το εργοστάσιο το οποίο θα διευθύνεται από την εταιρεία NantSA την οποία ο Σουν Σιόνγκ ίδρυσε πέρυσι, προβλέπει την παραγωγή των πρώτων δόσεων εμβολίων ήδη από εφέτος. Απώτερος στόχος είναι η παραγωγή ενός δισεκατομμυρίου δόσεων ετησίως ως το 2025.
Το εργοστάσιο αναμένεται να παράγει ένα εμβόλιο mRNA «δεύτερης γενιάς» για την COVID-19, το οποίο έχει αναπτυχθεί από την εταιρεία ImmunityBio, ιδιοκτησίας του αμερικανού δισεκατομμυριούχου, με έδρα την Καλιφόρνια. Το συγκεκριμένο εμβόλιο βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε φάση κλινικών δοκιμών στη Νότια Αφρική και στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τον Σουν Σιόνγκ, τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα έχουν δείξει ότι το εμβόλιο μπορεί να είναι αποτελεσματικό για μεγαλύτερο διάστημα από τα υπάρχοντα εμβόλια κατά της COVID-19, και μάλιστα έναντι διαφορετικών παραλλαγών του SARS-CoV-2.