Η Ομογένεια στον πόλεμο

Στις 8 Νοεμβρίου 2020 συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την ίδρυση της Greek War Relief Association, Inc. (GWRA), της θρυλικής ομογενειακής οργάνωσης που σφυρηλάτησε το ελληνικό «Οχι» στην πλέον επιτυχημένη εκστρατεία εξωτερικής βοήθειας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χρηματοδοτώντας την ελληνική πολεμική προσπάθεια μέχρι τον Απρίλιο του 1941 και κατόπιν σώζοντας από τον κατοχικό λιμό και τις ασθένειες έως και 3 εκατομμύρια Ελληνες.

Μέχρι τώρα το μοναδικό αυτό έπος ελληνοαμερικανικής αρωγής τεκμηριωνόταν με προφορικές μαρτυρίες στελεχών της GWRA, τον Tύπο της εποχής και μια ασυνήθιστα πλούσια βιβλιοθήκη διαφημιστικού και ενημερωτικού υλικού. Η πρόσφατη ανακάλυψη αυτοβιογραφικών ηχογραφήσεων του χαρισματικού της ηγέτη Σπύρου Π. Σκούρα στα αρχεία του Πανεπιστημίου Στάνφορντ προσθέτει πολύτιμες λεπτομέρειες για τη δράση και τις επιτυχίες της.

Η θεμελιακή συμβολή του Σκούρα ήταν η διεύρυνση της ταυτότητας και του πεδίου δράσης της GWRA από αμιγώς ομογενειακή σε αμερικανική οργάνωση, με το 51% του ΔΣ να αποτελείται από Αμερικανούς και την υποχρεωτική χρήση της αγγλικής γλώσσας στις συνεδριάσεις της. Ιδιοκτήτης εκατοντάδων κινηματογραφικών αιθουσών και μετέπειτα πρόεδρος της 20th Century Fox, ο Σκούρας γνώριζε ότι η αδιανόητη νίκη της Ελλάδας επί της Ιταλίας είχε μεταστρέψει τους Αμερικανούς από την ουδετερότητα στην ενθουσιώδη υποστήριξη του αγώνα κατά του Αξονα. Προσφέροντας την τιμητική προεδρία στον μεγιστάνα των σιδηροδρόμων Χάρολντ Βάντερμπιλτ, και προσκαλώντας ως μέλη της εθνικής της επιτροπής την αφρόκρεμα της αμερικανικής κοινωνίας, με προεξάρχουσα την Ελινορ Ρούζβελτ, ο Σκούρας άνοιξε τις πόρτες όλης της επικράτειας στην ελληνική κραυγή για βοήθεια. Σε λίγες μόνο εβδομάδες η GWRA είχε συγκεντρώσει σχεδόν 5.000.000 δολάρια (85 σε τιμές 2020), και μέχρι τα μέσα Απριλίου του 1941 έστελνε εβδομαδιαία εμβάσματα $250.000-$500.000 στην Αθήνα.

Η δεύτερη στρατηγική συμβολή του Σκούρα ήταν να κρατήσει την GWRA ενεργή στη διάρκεια της Κατοχής, όταν δεν υπήρχε ελπίδα για αποστολή βοήθειας στην Ελλάδα. Δύο ήταν τα καίρια ζητήματα. Η μεν δωρεάν βοήθεια εξασφαλίστηκε κυρίως μέσω προσωπικών επαφών με την αμερικανική κυβέρνηση. Στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ οι Τζορτζ Β. Αλεν και Φόι Ντ. Κόλερ υπήρξαν, κατά τον Σκούρα, φύλακες άγγελοι των Ελλήνων, αναβαθμίζοντας το ζήτημα στη γραφειοκρατεία της Ουάσιγκτον. Οταν τελικά συνάντησε τον Φράνκλιν Ρούζβελτ, ο τελευταίος τού εκμυστηρεύθηκε ότι ο παππούς του είχε στείλει τρεις φρεγάτες με τρόφιμα και πολεμοφόδια στους μαχόμενους Ελληνες το 1821, και υποσχέθηκε αμέριστη βοήθεια στους απογόνους τους εφόσον ο Σκούρας μπορούσε να βρει «πάτους» (πλοία). Η δε εξασφάλιση πλοίων για τακτικές αποστολές τροφοδοσίας στην Ελλάδα, ένας άθλος εν μέσω του συμμαχικού ναυτικού αποκλεισμού, περιγράφεται από τον Σκούρα στα δημοσιευμένα του απομνημονεύματα [Spyros P. Skouras Memoirs (1893-1953)].

Το άγνωστο παρασκήνιο

Οι αφηγήσεις του Σκούρα όμως περιέχουν και μελανά σημεία. Αρχικά η ομογενειακή «ιντελιτζένσια», όπως την αποκαλεί, αντέδρασε στην αμερικανοποίηση της GWRA και στην υπερπροβολή του προέδρου της. Σε κάποια στιγμή ο Σκούρας αναγκάστηκε να αντικρούσει δημόσια φήμες για υπερβολικά λειτουργικά έξοδα. Αντιδράσεις υπήρξαν ακόμη και στην Ελλάδα, ιδίως όταν ο μεταπολεμικός πρωθυπουργός Τσαλδάρης την κατηγόρησε ότι υποθάλπει κομμουνιστές! Μεγάλη ήταν η έκπληξη του Σκούρα στην πρώτη του επίσκεψη, τo 1945, από τη γενική άγνοια για την προέλευση της ανθρωπιστικής βοήθειας από την Αμερική.

Η πιο θλιβερή αποκάλυψη αφορά τον αντιαμερικανισμό του βασιλιά Γεωργίου Β΄. Το περίφημο τηλεγράφημά του στον Ρούζβελτ (3/12/1940), που έγινε πρωτοσέλιδο στους «New York Times», ήταν μια ιδέα του Σκούρα για την ηθική νομιμοποίηση της GWRA. Στη διάρκεια της Κατοχής, ωστόσο, ο υπό βρετανική προστασία βασιλιάς και ο πρωθυπουργός του, Εμμανουήλ Τσουδερός, εναντιώθηκαν στην άρση του ναυτικού αποκλεισμού της Ελλάδας. Με τηλεγραφήματά τους ζητούσαν από τον Σκούρα να σταματήσει να παρενοχλεί τη συμμαχική διοίκηση για τη διέλευση της αμερικανικής βοήθειας στους δοκιμαζόμενους Ελληνες. Ο αγγλόφιλος βασιλιάς υπονόμευσε το έργο της GWRA να σώσει τους υπηκόους του από την πείνα!

Αλλά και κατά την επίσκεψή του στις ΗΠΑ (Ιούνιος 1942) απέρριψε σθεναρά την προτροπή του Σκούρα για αποστολή αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας στην ελληνική κυβέρνηση. Ο Σκούρας εκτιμά ότι, αν ο βασιλιάς είχε αποδεχθεί την προσφορά, η Ελλάδα θα είχε απελευθερωθεί από έναν οργανωμένο ελληνικό στρατό και ο Εμφύλιος θα είχε αποφευχθεί.

Το αδελφό έπος του «ΟΧΙ» στην Αμερική εδράστηκε στη φιλοσοφία των αδελφών Σκούρα: ο μετανάστης οφείλει να αφομοιωθεί στη νέα του πατρίδα, χωρίς ωστόσο να χάσει τη συνείδηση της εθνικής του καταγωγής. Ενεργώντας ως αμερικανοί πολίτες και όχι ως συναισθηματικά φορτισμένοι ξενιτεμένοι, τα μέλη της GWRA με αδιαφιλονίκητο ηγέτη τον Σπύρο Π. Σκούρα κινητοποίησαν το σύνολο της αμερικανικής κοινωνίας για να αποσοβήσουν τη χειρότερη εθνική καταστροφή της σύγχρονης Ελλάδας. Η Greek War Relief Association είναι ίσως η μεγαλύτερη στρατηγική επιτυχία του ελληνισμού από την εποχή της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου.

Ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης είναι ιστορικός ερευνητής στο Stanford University.