Η λατρεία της άρνησης

Σε πολλούς έχει προκαλέσει έκπληξη η άρνηση μεγάλης μερίδας των λειτουργών και των εργαζομένων στο Εθνικό Σύστημα Υγείας να εμβολιασθούν, σε ποσοστά που ποικίλλουν ανά νοσοκομείο και ειδικότητα από 10%-18% έως 40%, 50% ή και 60% σε κάποιες περιπτώσεις. Μιλάμε για μια κατηγορία εργαζομένων που έχει δει τι μπορεί να προκαλέσει ο κορωνοϊός με τα μάτια της. Εκπλήσσει ακόμα πιο πολύ ότι μεταξύ αυτών των αρνητών βρίσκονται και πάρα πολλοί γιατροί. Ελπίζω τα στοιχεία αυτά να είναι λάθος, διότι επί της ουσίας μιλάμε για σχεδόν έναν στους πέντε γιατρούς του ΕΣΥ στις περισσότερες περιπτώσεις. Από την άλλη, γιατί μας κάνει το πράγμα εντύπωση; Ισως γιατί δεν θέλουμε να το δεχθούμε ότι είμαστε μια κοινωνία με έφεση στην άρνηση. Τη λατρεύουμε.

Δεν αναφέρομαι στην άρνηση του εμβολιασμού – μιλάω γενικά. Αλλά ας πούμε κάτι για αυτή. Ο Σωτήρης Τσιόδρας, μιλώντας στη Βουλή πριν από λίγες ημέρες, είχε δώσει μια ενδιαφέρουσα εξήγηση για το φαινόμενο της άρνησης εμβολιασμού: άθελά του έκανε κατανοητή και την παράξενη άρνηση των γιατρών. Ο κ. Τσιόδρας εμφάνισε ως αιτία της άρνησης «τη δυσπιστία που γεννούν οι ψευδείς ειδήσεις» και την «υπερβολική επιστημονική ανησυχία». Η πρώτη επισήμανση αφορά όλους εμάς τους κοινούς ανθρώπους, που βομβαρδιζόμαστε από fake news μέσω του Διαδικτύου και πρέπει να δείξουμε αντοχές που δεν είναι καθόλου εύκολες, ειδικά έπειτα από τους πολλούς μήνες διάρκειας του lockdown. Η δεύτερη εξηγεί τη στάση των γιατρών.

Εντός της επιστημονικής κοινότητας υπήρχε και θα υπάρχει πάντα μια τάση δυσπιστίας, η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση συναντά τη διαχρονική μόδα της άρνησης που ξέρουμε καλά στην Ελλάδα. Εδώ ο αρνητής είναι συνήθως ο μεγάλος μάγκας της παρέας. Ο ασυμβίβαστος. Ο διαφορετικός. O αντισυστημικός. Ο κόντρα στο ρεύμα.

Την ανοχή στην άρνηση τη διδαχθήκαμε στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, στα οποία φοίτησαν και οι «γιατροί αρνητές». Από μικρούς μας έχουν μάθει ότι υπάρχει ένα αόρατο «σύστημα» και ότι απέναντι σε αυτό πρέπει να είμαστε δύσπιστοι, αλλά και επιθετικοί. Κανείς ποτέ δεν έχει πει ποιοι ακριβώς illuminati αποτελούν το εν λόγω σύστημα, ίσως γιατί η εναντίωση σε αυτό είναι σημαντικότερη από την απόδειξη της ύπαρξής του.

Oλα μας τα είδωλα έπρεπε πάντα να είναι αντισυστημικά. Οι ροκ σταρ που πέθαναν από ναρκωτικά ήταν πάντα οι μεγαλύτεροι αρτίστες. Οι επαναστάτες ήταν πρόσωπα ιερά, ακόμα κι αν μετά τις επαναστάσεις τους έγιναν οι χειρότεροι κυβερνώντες. Εχουμε και ωραίες λέξεις για τους αρνητές. Οσους δεν πάνε στον στρατό τους αποκαλούμε «αντιρρησίες συνείδησης». Οι καταληψίες που αρνούνται να μπουν στην αίθουσα για μάθημα είναι «τα παιδιά που θα αλλάξουν τον κόσμο». Οι φοιτητές που κάνουν ντου στα αμφιθέατρα και κυνηγούν καθηγητές είναι «οι δυναμικοί εκπρόσωποι μιας επαναστατημένης γενιάς». Μέχρι χθες, αν έλεγες ότι πρέπει να αρνηθείς να πληρώσεις διόδια ήσουν κάτι σαν αντιστασιακός, και αν το έκανες και έλεγες ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να πληρώσει το χρέος μπορεί να έβγαινες και βουλευτής. Οι πιο πολλοί από αυτούς τους αρνητές δεν ήταν παρά άνθρωποι που έφερναν την πραγματικότητα στα μέτρα τους – το λέω κομψά. Λούφαραν ως μαθητές και ως φοιτητές, έβαζαν μπροστά από τη λογική τον θυμό, απλά για να μην είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους και έψαχναν ιδεολογικά τσιτάτα για να δικαιολογήσουν την έλλειψη πρότασης, που κρύβεται συνήθως πίσω από κάθε δήθεν ηρωική άρνηση. Ωραία, να μην εμβολιαστούμε. Και τι θα γίνει αν δεν εμβολιαστεί κανείς; Θα συνεχίσουμε να ζούμε κλεισμένοι στα σπίτια;

Εκτός από την πάντα μοδάτη και χιλιοτραγουδισμένη άρνηση υπάρχει και η παράξενη ανάγκη του επιστήμονα να βρει λόγους για να αποδείξει ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι όπως οι περισσότεροι νομίζουμε. Αυτή η ανάγκη έφερε πολύ συχνά πρόοδο: δυνάμωσε την πάντα χρήσιμη επιστημονική ανησυχία. Αλλά αυτή η ανησυχία, για να μην είναι επιβλαβής, πρέπει να συνδυάζεται με μια κάποια ηθική – και αυτή δεν είναι απαραίτητα συμβατή με την επιστημονική γνώση. Δεν είναι κάθε επιστήμονας ηθικός – σε μερικές περιπτώσεις αμφισβητείται και αν είναι και απόλυτα λογικός: η Ιστορία είναι γεμάτη από διαταραγμένες προσωπικότητες με επιστημονικές γνώσεις και η επικαιρότητα του θέματος ξεκινά από τον καιρό που η Μέρι Σέλεϊ έγραψε τον «Φρανκενστάιν». Που με τις τιμιότερες των προθέσεων, στο όνομα της επιστήμης, έφτιαξε ένα τέρας.

Στην εποχή της υπερπροβολής και των social media η ανησυχία του επιστήμονα συναντά συχνά και τη ματαιοδοξία του. Σε μια χώρα που λατρεύει την άρνηση και τη θεωρεί σχεδόν πάντα επαναστατική πράξη, ο αρνητής επιστήμονας γίνεται εύκολα ένα είδος σταρ, αρκεί να λέει πράγματα που σε κάποιους αρέσουν: το κάνει χρησιμοποιώντας θολές επιστημονικές αποδείξεις που είναι δύσκολο να κριθούν από τον μέσο άνθρωπο. Ενας γιατρός που έχει δει ότι οι αρνητές της λογικής τον καιρό της χρεοκοπίας έγιναν βουλευτές, μπορεί άνετα να πάει κόντρα στο ρεύμα ακριβώς όπως το έκαναν πριν από καιρό οικονομολόγοι που είχαν βρει τη μαγική λύση για το χρέος, τα «κόκκινα δάνεια», τα ελλείμματα κ.τ.λ. Και αυτοί επιστήμονες ήταν. Επιστήμονες της άρνησης της πραγματικότητας.

Οι γιατροί δεν είναι όλοι ίδιοι και δεν έχουν όλοι την ίδια συμπεριφορά. Υπάρχουν αυτοί που κάνουν καριέρα με το να σε τρομάζουν για να ακολουθήσεις μια θεραπεία – ακόμα και για να κάνεις μια δίαιτα. Αλλά υπάρχουν και πολλοί που συστηματικά μπορεί να σου μιλούν για τις παρενέργειες των φαρμάκων ή για τις αποτυχημένες ιατρικές διαγνώσεις φίλων τους – όλα αυτά συνήθως λέγονται για να σε εντυπωσιάσουν ως αυθεντίες. Πιστεύω ότι μεταξύ όσων αρνούνται να εμβολιαστούν (με την κουτοπόνηρη βεβαιότητα ότι αν το κάνουν οι άλλοι, για τους ίδιους αυτό δεν χρειάζεται) ανήκουν στην κατηγορία αυτή: θεωρούν τον εαυτό τους «αυθεντία» γιατί είναι επιστήμονας – αλλά είναι άλλο η γνώση και άλλο η διάνοια. Καθηγητές Φυσικής και μαθηματικοί είναι πολλοί: ο Αϊνστάιν ήταν ένας.

Πολύ συχνά αυτός που πιστεύει ότι η επιστημονική γνώση τον καθιστά ξεχωριστό και σπάνιο μοιάζει με τον ιερέα που χάρη στον θρησκευτικό του φανατισμό είναι βέβαιος ότι συνομιλεί με τον Θεό, αλλά και με τον ιδεολόγο που μπερδεύει την ιδεοληπτική στενοκεφαλιά του με την απόλυτη αλήθεια – όποιος έχει περάσει από την Αριστερά ξέρει ότι και εκεί υπάρχει το «πίστευε και μη ερεύνα». Στην περίπτωση των γιατρών που δεν εμβολιάζονται ισχύει το «ερεύνα για να μην πιστεύεις». Τουλάχιστον οι κανονικοί «ψεκασμένοι» είναι βέβαιοι ότι μας ψεκάζουν και δεν μας ζαλίζουν καμαρώνοντας ματαιόδοξα…