Η κρητική επιρροή στονΕλευθέριο Βενιζέλο

Για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, σπουδαίο πολιτικό άνδρα, με εντυπωσιακή προσωπικότητα και διεθνή ακτινοβολία, που σφράγισε την πολιτική ζωή της Ελλάδας, τι να πρωτοπεί κανείς; Γύρω από τη ζωή του γράφτηκαν πολλά και πλάστηκαν μύθοι ήδη από τη γέννησή του στις Μουρνιές Χανίων, στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη, το 1864. Επιλεκτικά, από όσα διαβάσαμε, παρουσιάζουμε κυρίως τον Βενιζέλο ως μαθητή και Χανιώτη που δεν ξεχνούσε τον τόπο του, στον οποίο συχνά αναζητούσε καταφύγιο για περισυλλογή πριν από σημαντικές αποφάσεις και ο οποίος έδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της ιδεολογικής και πολιτικής του ταυτότητας.

Το 1866 η οικογένειά του κατέφυγε στα Κύθηρα και κατόπιν στη Σύρο, καθώς ο πατέρας του Κυριάκος (ιδιοκτήτης καταστήματος υαλικών) υφίστατο τις συνέπειες της επαναστατικής του δράσης. Οταν επέστρεψαν στην Κρήτη το 1872, ο Κυριάκος Βενιζέλος έδωσε μεγάλη σημασία στη μόρφωση του γιου του. Ο Ελευθέριος φοίτησε στο δημοτικό σχολείο «Αγιοι Ανάργυροι», το καλύτερο της περιοχής, έπειτα στο τριτάξιο «Ελληνικό Σχολείο» και το σχολικό έτος 1876-1877 στην πρώτη Γυμνασιακή τάξη του «Γυμνασίου Χανίων». Τότε φάνηκε η ιδιαίτερη κλίση του προς τα βιβλία αλλά και τις στρατιωτικές σπουδές. Τελείωσε τη μέση εκπαίδευση στη Σύρο και παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του που ήθελε ο γιος του να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση, με την υποστήριξη του προξένου της Ελλάδας Γεωργίου Ζυγομαλά, εισήχθη στη Νομική Σχολή Αθηνών. Εχοντας αποκτήσει από νέος κλασική παιδεία, ο Βενιζέλος αρεσκόταν να απαγγέλλει στίχους από αρχαία κείμενα, ενώ διάβαζε ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Μετά την αποφοίτησή του, το 1887, άσκησε τη δικηγορία στα Χανιά αλλά σύντομα τον απορρόφησε η πολιτική ως μέλος της φιλελεύθερης παράταξης.

Παντρεύτηκε τη Μαρία Κατελούζου, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Σοφοκλή και τον Κυριάκο, μετά τη γέννηση του οποίου η Μαρία πέθανε, με αποτέλεσμα ο Βενιζέλος να περιέλθει σε μια μακρά περίοδο πένθους. Αργότερα ξαναπαντρεύτηκε την Ελενα Σκυλίτση.

Η ζωή στη Χαλέπα

Την προσωπικότητα, τη ζωή και την πολιτική πορεία του Ελευθερίου Βενιζέλου σφράγισε η περιοχή της Χαλέπας, καθώς εκεί έζησε σχεδόν τη μισή του ζωή. Από το 1880 έως το 1910 και, κατά διαστήματα, από το 1927 έως το 1935.

Η Χαλέπα, κέντρο της πολιτικής ζωής της Κρήτης, έδρα των προξένων των Μεγάλων Δυνάμεων, τόπος σημαντικών γεγονότων και σημαντικών ανδρών, με την περιρρέουσα ηρωική, αντιστασιακή, πολιτική και πνευματική της ατμόσφαιρα, θα επηρεάσει αποφασιστικά την ψυχοσύνθεση και θα σφραγίσει την προσωπικότητα του νέου πολιτικού. Ο Βενιζέλος ζει και αναπνέει τον αέρα της Χαλέπας, αέρα εμποτισμένο με τις ιδέες του ελληνικού αλυτρωτισμού, που διασταυρώνονται με τις ιδέες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ιδεολογικά και πολιτισμικά ρεύματα. Ηδη την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) είχε σαφείς ιδεολογικούς και πολιτικούς προσανατολισμούς και υπήρξε ο εκφραστής του φιλελεύθερου πνεύματος στην Κρήτη.

Οι ηγετικές και πολιτικές του ικανότητες αναδείχθηκαν κατά την επανάσταση του 1897. Την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας συνέβαλε στη διαμόρφωση του Κρητικού Συντάγματος, συγκρούστηκε με τον Αρμοστή Γεώργιο για τις φιλελεύθερες αρχές του, κατέφυγε σε ένοπλη επανάσταση στο Θέρισο (1905) και πέτυχε την αντικατάσταση του Αρμοστή. Στις μετέπειτα προσπάθειές του για ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα ισορροπούσε με ευελιξία ανάμεσα στην τόλμη και στη μετριοπάθεια.

Με αυτά τα ιδεολογικά και πολιτικά εφόδια, όταν το 1910 έληξε ο ρόλος του στα πολιτικά πράγματα της Κρητικής Πολιτείας, ανέλαβε την πρωθυπουργία στην Ελλάδα και συγκρότησε το Κόμμα των Φιλελευθέρων.

Πρωτεργάτης της ανόρθωσης

Ο Βενιζέλος υπήρξε ο πρωτεργάτης της πολιτικής και οικονομικής ανόρθωσης της Ελλάδας και της νικηφόρας έκβασης των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913). Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήρθε σε ρήξη με το στέμμα και με κόστος τον Εθνικό Διχασμό (1915-1917) επέβαλε την πολιτική του για είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Η Ελλάδα ανταμείφθηκε για τη συμβολή της με την παραχώρηση της Αρμοστείας της Σμύρνης (1919). Τον Αύγουστο του 1920 συνυπέγραψε με τους νικητές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τη Συνθήκη των Σεβρών, τη μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας, υλοποιώντας έτσι τη Μεγάλη Ιδέα. Στις κρίσιμες εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ο Βενιζέλος ηττήθηκε και αποσύρθηκε από την πολιτική, για να επιστρέψει μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Με δύο ριζοσπαστικές για την εποχή πρωτοβουλίες του (1923) – την υποχρεωτική ανταλλαγή Ελλήνων και Τούρκων και τη Συνθήκη της Λωζάννης, που καθόρισε τα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία – άλλαξε τον προσανατολισμό της ελληνικής πολιτικής και έβαλε τα θεμέλια της ειρηνικής ανάπτυξης.

Περίοδος σταθερότητας

Η τελευταία τετραετία της διακυβέρνησής του (1928-1932) ήταν περίοδος σταθερότητας και δημιουργίας. Κορυφαία επιτυχία του αποτέλεσε το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας (1930). Το τέλος της σταδιοδρομίας του σημαδεύτηκε από την απόπειρα κατά της ζωής του (Ιούνιος 1933) και το αποτυχημένο κίνημα του Μαρτίου 1935. Αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι, όπου πέθανε στις 18 Μαρτίου 1936. Η σορός του μεταφέρθηκε με το αντιτορπιλικό «Ναύαρχος Κουντουριώτης» από το Πρίντεζι κατευθείαν στα Χανιά, χωρίς να περάσει από την Αθήνα. Ενταφιάστηκε στη γνώριμη γη του Ακρωτηρίου Χανίων, τόπο που συνδέθηκε άρρηκτα με την αγωνιστική του παρουσία για την πραγματοποίηση των οραμάτων του.

Υλικό και φωτογραφίες
από το ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ
«ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ»

«Η Κρήτη με την Ιστορίαν της και τους αγώνας της, το διαρκές αυτό ηφαίστειον δράσεως και πατριωτισμού, ενεργείας και περισκέψεως, διαμόρφωσε τον Ελευθέριον Βενιζέλον… Το ότι δεν ονειροπόλησεν απλώς, δεν έγραψε, δεν ερητόρευσε, δεν εσχεδίασε μόνον, το ότι επραγμάτωσε τα δικά του και τα δικά μας όνειρα, και αυτό το οφείλει εις το θετικόν στοιχείον του Κρητικού Λαού όπου η θεωρία γίνεται έργον».
Ν. Τωμαδάκης