Η Κίνα θα γεράσει πριν πλουτίσει

«Ο πληθυσμός της Κίνας αυξάνεται με βραδύτερο ρυθμό» είναι ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε το κινεζικό καθεστώς να φωτίσει τα αποτελέσματα της απογραφής του 2020, τα οποία έδωσε στη δημοσιότητα την Τρίτη με καθυστέρηση έναν μήνα. Πράγματι, είναι αυξημένος κατά 72 εκατομμύρια άτομα σε σχέση με την προηγούμενη απογραφή του 2010, αλλά δεν είναι αυτό το σημαντικότερο στοιχείο. Είναι η προβολή στο μέλλον, η οποία δείχνει ραγδαία μείωση του κινεζικού πληθυσμού που θα απειλήσει την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και θα δυσχεράνει τον στόχο της να γίνει παγκόσμια υπερδύναμη.

Μείωση
των γεννήσεων

Σύμφωνα με την κινεζική Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, ο αριθμός των μωρών που γεννήθηκαν από τους 1,41 δισεκατομμύριο Κινέζους το 2020 ήταν μόλις 12 εκατομμύρια – ο χαμηλότερος από τα 11,8 εκατομμύρια του 1961, στο τέλος του Μεγάλου Κινεζικού Λιμού (1959-1961, επί Μάο). Την τελευταία δεκαετία ο αριθμός των γεννήσεων μειώνεται κάθε χρόνο, εκτός από το 2016, που είχε αυξηθεί ελαφρώς λόγω της αντικατάστασης της πολιτικής του ενός παιδιού με την πολιτική των δύο παιδιών. Το 2020 ο αριθμός των παιδιών ανά γυναίκα ήταν 1,3 και επί χρόνια παραμένει πολύ κάτω από το όριο του 2,1 για την αντικατάσταση του πληθυσμού.

Οι λόγοι είναι πολλοί: το υψηλό κόστος ζωής και ανατροφής παιδιών, η σκληρή εργασία, η αύξηση του αριθμού των μορφωμένων «millennials» που δίνουν βάρος στην καριέρα έναντι του γάμου, η βοήθεια προς τους γηραιούς γονείς που έχει πέσει στην πλάτη των μοναχοπαίδων (της πολιτικής του ενός παιδιού) και οι οποίοι δεν αντέχουν οικονομικά να κάνουν οικογένεια, το αδύναμο κράτος πρόνοιας (πενιχρές συντάξεις, λειψή περίθαλψη με πανάκριβη συμμετοχή των ασφαλισμένων, έλλειψη υπηρεσιών προς τις οικογένειες κ.λπ.), η πολιτική του Πεκίνου να μη δέχεται μετανάστες.

Κατάρρευση
του συνταξιοδοτικού

Αν οι γεννήσεις συνεχίσουν να μειώνονται ενώ το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται, σύντομα δεν θα υπάρχουν αρκετοί νέοι να στηρίζουν την οικονομία και τους γηραιότερους, το γρηγορότερα αυξανόμενο τμήμα του πληθυσμού. Το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας αναμένεται να καταρρεύσει το 2035, σύμφωνα με έρευνα της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών, η οποία υπολογίζει ότι ο πληθυσμός θα αρχίσει να μειώνεται το 2027 – άλλοι το υπολογίζουν νωρίτερα ή πιστεύουν ότι η μείωση έχει ήδη ξεκινήσει.

Η Κίνα βασίστηκε επί δεκαετίες στο αυξανόμενο και φθηνό εργατικό δυναμικό της για να γίνει βιομηχανική δύναμη και η γήρανση του πληθυσμού απειλεί αυτή τη δυναμική. Σήμερα, το μισθολογικό κόστος αυξάνεται λόγω της έλλειψης εργατικών χεριών. Εταιρείες στρέφονται στα ρομπότ επειδή δεν βρίσκουν εργαζομένους.

Το καθεστώς προωθεί την αυτοματοποίηση ως λύση, αλλά πολλοί εκφράζουν αμφιβολίες. Ανάμεσά τους η κεντρική τράπεζα της Κίνας που διαπίστωσε πρόσφατα ότι «η τεχνολογική πρόοδος δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη μείωση του πληθυσμού».

Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας όμως διστάζει να χαλαρώσει την πολιτική των δύο παιδιών. Από τη μία δίνει ασαφείς οδηγίες στους τοπικούς κυβερνήτες για το αν πρέπει να επιβάλουν πρόστιμο (περίπου 6.200 ευρώ), να απολύσουν ή να κάνουν τα στραβά μάτια προς όποια γυναίκα αποκτά τρίτο παιδί και από την άλλη εξαναγκάζει σε αμβλώσεις και στειρώσεις τη μουσουλμανική μειονότητα των Ουιγούρων. Σινολόγοι θεωρούν ότι η Κίνα δεν χαλαρώνει ανοιχτά τον αριθμό των επιτρεπόμενων παιδιών επειδή θέλει να συνεχίσει να ελέγχει την αναπαραγωγή των «ανεπιθύμητων» αλλά και των φτωχών (γιατί τα περισσότερα παιδιά θα δυσχεράνουν την έξοδό τους από τη φτώχεια).

Η σύγκριση
με την Ιαπωνία

Η δημογραφική κατάσταση στην Κίνα σήμερα παραλληλίζεται με εκείνη της Ιαπωνίας στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ξεκίνησαν τρεις δεκαετίες οικονομικής στασιμότητας για τους Ιάπωνες. Στην Ευρώπη η γήρανση του πληθυσμού είναι κοινός τόπος. Σε τι διαφέρει η Κίνα που, όσο αναπτύσσεται και αστικοποιείται, απλώς ακολουθεί τις δημογραφικές τάσεις της Δύσης; Στο ότι «η Κίνα θα γεράσει προτού πλουτίσει», όπως αναφέρουν οι περισσότερες δημογραφικές αναλύσεις για το μέλλον της χώρας.

Τα κινεζικά νοικοκυριά έχουν κατά μέσο όρο πολύ χαμηλότερο πλούτο από τα νοικοκυριά της Δύσης και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των Κινέζων σήμερα είναι το ένα τρίτο εκείνου των Ιαπώνων το 1992.

«Κλειδί» η σωστή απόφαση για τη μαζική μετανάστευση

Η γήρανση και συρρίκνωση ενός πληθυσμού δεν έχει στον 21ο αιώνα τις ίδιες επιπτώσεις που είχε στο παρελθόν, υποστηρίζει ο Γκίντιον Ράχμαν στους «Financial Times». Η πραγματική πρόκληση θα προκύψει, σύμφωνα με τον ίδιο και άλλους αναλυτές, από τη δομή και όχι από τον όγκο του κινεζικού πληθυσμού. Ως το 2040, γύρω στο 30% των Κινέζων θα είναι άνω των 60 ετών. Αυτό σημαίνει ότι όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι θα υποστηρίζουν όλο και περισσότερους συνταξιούχους, το οποίο θα επιβραδύνει την ανάπτυξη. Οι σύγχρονες δημογραφικές τάσεις δείχνουν μείωση και γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη, ενώ σύντομα θα ακολουθήσουν οι ΗΠΑ. Αντίθετα, η Ινδία θα περάσει στην πρώτη θέση παγκοσμίως (1,5 δισεκατομμύριο ως το 2050, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, όταν η Κίνα θα έχει πέσει στο 1 δισεκατομμύριο) και θα αυξηθεί ο πληθυσμός χωρών όπως το Πακιστάν και η Νιγηρία.
Κατά τον Ράχμαν, το παιχνίδι δεν θα κριθεί στο ποιος έχει τον μεγαλύτερο και πιο νεανικό πληθυσμό – πολλές από τις χώρες που αυξάνονται πληθυσμιακά θα παραμείνουν φτωχές ενώ παράλληλα θα πληγούν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Με δεδομένο ότι η «τάση διόρθωσης» θα είναι η μετανάστευση από τις φτωχότερες χώρες με αυξανόμενο πληθυσμό προς τις πλουσιότερες χώρες με πληθυσμό που μειώνεται, μένει να δούμε ποιος έχει κάνει την καλύτερη επιλογή: η Κίνα που είναι κλειστή προς τους μετανάστες ή η Δύση που παραμένει συγκριτικά ανοιχτή; «Το μεγάλο γεωπολιτικό ερώτημα δεν είναι ποιος θα έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό αλλά ποιος έλαβε τη σωστή απόφαση για τη μαζική μετανάστευση, η Κίνα ή η Δύση» καταλήγει ο Ράχμαν.