Η γοητεία της πρόκλησης

Τον Σεπτέμβριο του 2018 το κινηματογραφόφιλο κοινό της Αθήνας είχε την τύχη να απολαύσει στη μεγάλη οθόνη της θερινής Λαΐδος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος ένα πλήρες αφιέρωμα στον εμβληματικό ιταλό δημιουργό Πιερ Πάολο Παζολίνι που αν ζούσε σήμερα θα γινόταν 100 χρόνων. Το αφιέρωμα είχε προκαλέσει ιδιαίτερη αίσθηση διότι εκτός από τις 17 ταινίες του Παζολίνι που παρουσίασε (15 μεγάλου μήκους, δύο μικρού μήκους, καθώς και παραλειπόμενα από δύο ταινίες του), συνοδεύθηκε από μια έκθεση φωτογραφίας από τα γυρίσματα της ταινίας «Χίλιες και μία νύχτες», με παρόντες στην Αθήνα τον ηθοποιό και στενό συνεργάτη του Παζολίνι Νινέτο Ντάβολι και τον φωτογράφο Ρομπέρτο Βίλα. Ομως μία ακόμη αξία εκείνου του αφιερώματος ήταν ότι απέδειξε πόσο επίκαιρο, ακόμα και στους σημερινούς καιρούς, είναι το έργο του Παζολίνι, αυτή «η ενοχλητική συνείδηση μιας κοινωνίας που τον έχει ακόμα ανάγκη», όπως είχε τότε εύστοχα υπογραμμίσει η διευθύντρια του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών Μόνικα Τσέκα.

Συγγραφέας, ποιητής, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, ενίοτε και ηθοποιός, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι υπήρξε ένας διανοούμενος με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Στα 14 χρόνια που ασχολήθηκε με τη σκηνοθεσία, από το 1961 με το «Ακατόνε» ως το 1975 με το «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα», πρόλαβε να αφήσει ένα πλούσιο, συμπαγές έργο, που εκτός από τον πολιτικό αντίκτυπό του, σηματοδοτήθηκε από αξέχαστες συνεργασίες, όπως αυτή με τη μεγάλη ιταλίδα ηθοποιό Αννα Μανιάνι στη «Μάμα Ρόμα» και με την ελληνίδα υψίφωνο Μαρία Κάλλας, με την οποία γύρισε τη θρυλική «Μήδεια» – τη μοναδική ταινία όπου η Κάλλας παίζει ως ηθοποιός και χωρίς να τραγουδά.

Η ταυτότητά του Παζολίνι ως «προκλητικού διανοητή της Ιταλίας» είχε επικυρωθεί με το πρώτο του μυθιστόρημα «Ragazzi di vita» που εκδόθηκε έξι χρόνια πριν από την ενασχόλησή του με την κινηματογραφική σκηνοθεσία. Με τα βιβλία, τα άρθρα και φυσικά τις ταινίες του, ο Παζολίνι πυροδότησε τρομερές αντιπαραθέσεις και συζητήσεις, ενώ από ένα σημείο και μετά το δικαστήριο ήταν κάτι σαν δεύτερο σπίτι του. Το 1964 οι αγνές αντιλήψεις του περί κομμουνισμού και θρησκευτικής πίστης, μακριά από δόγματα και φανατισμούς, τον οδήγησαν στη δημιουργία του αριστουργήματος «Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», ίσως της κορυφαίας μεταφοράς στη μεγάλη οθόνη της ζωής και των παθών του Ιησού Χριστού.

Το 1975, πολίτης σε μία διεφθαρμένη Ιταλία όπου βασίλευε ο φόβος της αλήθειας και του πάθους, ο Παζολίνι βρισκόταν στην ολοκλήρωση της ταινίας «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα», μιας αλληγορικής σύνθεσης δύο κόσμων, φόντο των οποίων ήταν το διαστροφικό μουσολινικό καθεστώς του Σαλό: του λογοτεχνικού κόσμου του μαρκήσιου Ντε Σαντ και εκείνου των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Παράλληλα με τα βυθισμένα στην οργή άρθρα του, ο Παζολίνι επετίθετο κατά των πολιτικών της χώρας του. Την αυγή της 2ας Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς, η σορός του βρέθηκε στην παραλία της Οστια, θύμα δολοφονίας. Παρότι ο εραστής του Πίνο Πελόζι καταδικάστηκε σε φυλάκιση για τον φόνο, τα πραγματικά αίτια για τη δολοφονία του Παζολίνι δεν έπαψαν ποτέ να απασχολούν τον ιταλικό Τύπο.