Η γέννηση του Καρναβαλιού, η ιστορία και το… γλέντι

Ενα μείγμα αρχαίων και μεσαιωνικών παραδόσεων, ένα έθιμο που ξεκίνησε από τις ελληνικές διονυσιακές τελετές, αλλά φαίνεται ότι «επέστρεψε» μέσω της Δύσης και των συχνών επαφών μας με την Ιταλία και τη Βενετία, μια πορεία που οδηγεί στην κάθαρση πριν την εξάγνιση της Σαρακοστής… Το Καρναβάλι αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα έθιμα, έναν προάγγελο της άνοιξης μέσα στον χειμώνα που συμβολίζει την αποδοχή κάθε τρελής επιθυμίας, το γλέντι και τις μεταμφιέσεις (στα μεσαιωνικά χρόνια η μάσκα έκρυβε από την κοινωνική κατακραυγή) και τελικά το τέλος του πίσω από τη λάμψη της φλόγας. Και για την Πάτρα, αυτή η φλόγα μένει αναμμένη επί σειρά ετών.

Το πρώτο και μεγαλύτερο στην Ελλάδα, ένα από τα πολυπληθέστερα σε μεταμφιεσμένους στον κόσμο, το μοναδικό που αφορά όλο τον λαό και δεν είναι άλλο από το Πατρινό Καρναβάλι! Ολοι γνωρίζουμε πώς είναι σήμερα, πώς όμως γεννήθηκε; Αν κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, θα συνειδητοποιήσουμε ότι αποκριάτικες εκδηλώσεις υπήρχαν στον ελλαδικό χώρο από τα αρχαία χρόνια, με τη μορφή παγανιστικών εκδηλώσεων προς τιμήν του θεού Διονύσου.

Προς τιμήν του κυβερνήτη

Το Καρναβάλι όπως το ξέρουμε σήμερα, έχει ιστορία σχεδόν 190 ετών. Το 1829, έναν χρόνο μετά την απελευθέρωση της Πάτρας, πραγματοποιήθηκε ο πρώτος χορός στην οικία του πατρινού σταφιδέμπορου Μωρέτη με καλεσμένους γάλλους αξιωματικούς και δεκαπέντε Πατρινούς, προς τιμήν του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Εκείνη την εποχή το Καρναβάλι είχε τη μορφή ιδιωτικών χοροεσπερίδων σε σπίτια πλούσιων εμπόρων.

Οι συχνές επαφές των εμπόρων με τη Δύση και κυρίως με την Ιταλία, σε συνδυασμό με τις επιρροές από τις στρατιωτικές δυνάμεις του Μεζόν που παρέμειναν προσωρινά στην Πάτρα μετά την απελευθέρωσή της, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του Πατρινού Καρναβαλιού. Το 1864, η ένωση με τα Επτάνησα και η προσέλευση πλήθους νησιωτών στην Πάτρα το 1865, έδωσε ακόμα πιο δυτικότροπο χαρακτήρα στο Καρναβάλι, το οποίο μεταφέρθηκε από τα σπίτια σε ταβέρνες και καφενεία.

Εναν χρόνο μετά την οικοδόμηση του δημοτικού θεάτρου «Απόλλων» το 1871 πάνω σε σχέδιο του Τσίλλερ, ξεκίνησαν εκεί οι πρώτοι χοροί και πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά και τα Μπουρμπούλια (χορός όπου οι ντάμες πηγαίνουν μασκαρεμένες – με ντόμινο – χωρίς συνοδό και διαλέγουν οι ίδιες καβαλιέρο). Το 1875 εμφανίζονται οι πρώτες μασκαράτες και τα πρώτα άρματα με αποκλειστικά ιδιωτική πρωτοβουλία, ενώ καθιερώνεται η παρέλαση. Το 1890 γίνονται οι πρώτοι παιδικοί χοροί, ενώ το 1893 εμφανίζονται οι πρώτοι Πιερότοι. Την πρώτη δεκαετία του 1900 παίρνουν για πρώτη φορά μέρος άτομα από όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Η ύφεση και η αναβίωση

Οι επόμενες δύο δεκαετίες στιγματίστηκαν από τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον εθνικό διχασμό και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αποτέλεσμα, το Καρναβάλι να διακοπεί για δέκα χρόνια και γενικά να βρίσκεται σε ύφεση μέχρι και τη λήξη του εμφυλίου πολέμου μετά τον Β’ Παγκόσμιο.

Το 1951, οι μουσικοί όμιλοι «Ορφέας» και «Πατραϊκή Μαντολινάτα» αναβίωσαν το Καρναβάλι. Το 1952 πέρασε υπό την αιγίδα του Δήμου Πατρέων και ξεκινά ο θεσμός του Βασιλιά Καρνάβαλου. Το 1964, το Καρναβάλι ακυρώθηκε για ακόμη μία φορά, εξαιτίας του θανάτου του βασιλιά Παύλου.

Ο κρυμμένος θησαυρός

Το έθιμο του κρυμμένου θησαυρού ξεκίνησε πρώτη φορά το 1966 από τον Νίκο Μαστοράκη και συμμετείχαν 94 άτομα. Πρόκειται για ένα παιχνίδι χωρισμένο σε δύο φάσεις. Στην πρώτη, οι ομάδες (πληρώματα) επιλέγουν τις δραστηριότητες στις οποίες θα συμμετέχουν μέσα από μια μεγάλη ποικιλία που έχει οργανώσει η επιτροπή. Στη δεύτερη φάση αρχίζει το πραγματικό κυνήγι, όπου οι ομάδες ακούν τα θέματα από το ραδιόφωνο, τίθενται σε αναζήτηση των ζητούμενων στοιχείων και βαθμολογούνται βάσει των επιδόσεών τους. Ετσι, αναδεικνύεται ο μεγάλος νικητής που θα παρελάσει πρώτος στην επόμενη παρέλαση. Την πρώτη χρονιά μεγάλος νικητής αναδείχθηκε η ομάδα του Αλκη Στέα, ο οποίος ανέλαβε να παρουσιάσει το παιχνίδι την επόμενη χρονιά και έκτοτε έγινε η φωνή του Καρναβαλιού για πάνω από 30 χρόνια. Απεβίωσε το 1999 και 9 χρόνια αργότερα η 9η Μαρτίου καθιερώθηκε ως Ημέρα Αλκη Στέα.

Το ξεκίνημα της «ποδαράτης»

Μέχρι το 1974 τα πληρώματα παρέλαυναν πάνω στα άρματά τους. Εκείνη όμως τη χρονιά το πλήρωμα «Μαστροχαλάστηδες» αποφάσισε να αφήσει τα οχήματα και να συνεχίσει πεζό. Ετσι, καθιερώθηκε η ποδαράτη.

Στα επόμενα χρόνια μέχρι και σήμερα, το Καρναβάλι δεν σταμάτησε να εξελίσσεται. Οι σημερινές δραστηριότητες περιλαμβάνουν: Την τελετή έναρξης, τον κρυμμένο θησαυρό, την παιδική παρέλαση, την νυχτερινή ποδαράτη του Σαββάτου, τη μεγάλη παρέλαση της Κυριακής και την τελετή λήξης με το κάψιμο του Καρνάβαλου. Παράλληλα, γίνονται και άλλα δρώμενα που περιλαμβάνουν χορούς, θέατρα, εκθέσεις, εικαστικές δραστηριότητες και πολλά άλλα.

«Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ τον εαυτό μου έξω από τη γιορτή»

Τι λένε οι ίδιοι οι καρναβαλιστές; Η Ασπα Κουλουμπή, αρχηγός πληρώματος Νο 37 στο Καρναβάλι της Πάτρας, ασχολείται με τη διοργάνωσή του σχεδόν τέσσερις δεκαετίες! Και σκέφτεται τι την παρότρυνε να συμμετάσχει για πρώτη φορά σε αυτό απαντώντας στις ερωτήσεις μας.
«Η μαγεία του που ήθελα να ζήσω και φυσικά η παρότρυνση του δημιουργού του πληρώματος, στο οποίο πλέον είμαι αρχηγός, του εξαδέλφου μου Παναγιώτη Κοραντζόπουλου, που μου εμφύσησε την τρέλα του Καρναβαλιού» απαντά. «Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ τον εαυτό μου εκτός της γιορτής αυτής».
Στην ερώτηση τι εμπειρίες έχει αποκομίσει από την πολύχρονη ενασχόλησή της με το Καρναβάλι, τονίζει: «Από τα 38 χρόνια συμμετοχής μου στο πατρινό Καρναβάλι και στο παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού, οι εμπειρίες που έχω αποκομίσει είναι αξέχαστες. Εκτός από τις πολλές καρναβαλικές διακρίσεις και βραβεύσεις, ιδιαίτερες ήταν οι στιγμές της συμμετοχής μου μέσω του πληρώματος ως πρεσβευτής του πατρινού Καρναβαλιού σε αποστολές στη Νίκαια της Γαλλίας, στο Putigniano και στην Almeria. Συγκλονιστική ήταν η στιγμή ανθρωπιάς που βίωσα μαζί με το πλήρωμα, όταν σε συνεργασία με τον Δήμο Καλαμάτας προσφέραμε δώρα πατρινών καταστημάτων αλλά και χαρά με την παρέλασή μας στον οικισμό των σεισμοπλήκτων. Τέλος, αυτό που έχω καταλάβει είναι ότι το πατρινό Καρναβάλι είναι γέλιο, χαρά, ένταση, περιπέτεια, αλλά και ευγενής άμιλλα και συνέχιση της πολιτισμικής κληρονομιάς της Πάτρας».

«Το είχα στο DNA μου»
Από την πλευρά του, ο Πέτρος Ψωμάς, αρχηγός πληρώματος No 94, λέει ότι συμμετείχε σε αυτό «γιατί στην πορεία είχα συνειδητοποιήσει ότι αυτό που λέγεται πατρινό Καρναβάλι μού αρέσει πάρα πολύ και ότι μάλλον το είχα στο DNA μου. Το λέω τόσο γονιδιακά όσο και με την έννοια ότι γαλουχήθηκα σε μια οικογένεια, σε ένα περιβάλλον που το Καρναβάλι αυτούς τους δύο μήνες (Φλεβάρη, Μάρτη) ήταν πάντα σημαντικό στη ζωή μας και περισσότερο γιατί με είχε γοητεύσει το παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού».
«Υπάρχει μια συγκίνηση που δεν μπορεί να περιγραφεί, όταν βγαίνεις με τους φίλους σου μεταμφιεσμένος στους δρόμους και αυτό που φοράτε όλοι είναι μια ομοιόμορφη στολή, η οποία έχει περάσει από σαράντα κύματα μέχρι να ολοκληρωθεί και να βγει» δηλώνει χαρακτηριστικά. «Συνοδεύεται από κατασκευές, αξεσουάρ και τη μαγεία τού να ζεις την ολοκλήρωση μιας ιδέας η οποία γεννήθηκε μέσα σε πολλά μυαλά. (…) Αρα η συγκίνηση του να βγαίνεις στον δρόμο και να το βλέπει ο κόσμος απ’ τα μπαλκόνια, τα άλλα πληρώματα, ο κόσμος στην τηλεόραση και όλο αυτό να ξέρεις ότι έχει περάσει από μια διαδικασία πολλών μηνών και πολλής δουλειάς που ο κόσμος δεν μπορεί να το καταλάβει, αυτό είναι μοναδικό. Δεν μπορώ να παραγνωρίσω την αξία του κρυμμένου θησαυρού, που έχει μια ένταση και μια αδρεναλίνη απίστευτη και ίσως, αν όλα έπρεπε να τα πω με κάτι, είναι η μαγεία της ομαδικής δουλειάς. (…) Ολα αυτά είναι η αποθέωση της ομαδικότητας. Αυτό εμένα με συγκινεί, και όχι μόνο εμένα, γιατί δεν το ζούμε το Καρναβάλι στο εγώ, το ζούμε στο εμείς».