Η Γέλεν «σταυροφόρος» της επιστροφής στο κράτος

Την αλλαγή ρότας, στρατηγικής και φιλοσοφίας των ΗΠΑ επί διακυβέρνησης Μπάιντεν συνόψισε κατά την πρώτη μεγάλη και εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη που έδωσε την περασμένη Δευτέρα ως υπουργός Οικονομικών η Τζάνετ Γέλεν. Ταυτόχρονα έδωσε το σύνθημα για μια αλλαγή παραδείγματος και στη διεθνή κοινότητα – διότι οι ΗΠΑ ακόμα και μετά τους εξευτελισμούς που υπέστησαν επί Τραμπ, παραμένουν η ισχυρότερη και επιδραστικότερη χώρα στον πλανήτη. Ουσιαστικά η Γέλεν έδωσε το σύνθημα για την απομάκρυνση από το νεοφιλελεύθερο μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης και την επιστροφή στις αρχές του κεϊνσιανισμού που με επιτυχία εφάρμοσαν τη δεκαετία του 1930 ο Φρανκλίνος Ρούζβελτ για να βγάλει τις ΗΠΑ από το τέλμα της Μεγάλης Υφεσης και μεταπολεμικά η ερειπωμένη Ευρώπη για να ανοικοδομηθεί και να ορθοποδήσει.

Η πρώην πρόεδρος της Fed, την οποία επανέφερε στο πολιτικό προσκήνιο αναβαθμίζοντάς την ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ουσιαστικά σηματοδότησε την επιστροφή των ΗΠΑ στη διεθνή κοινότητα ως εξωστρεφούς και επιδραστικής υπερδύναμης, διακηρύσσοντας την ισχυρή δέσμευση της χώρας της να συμβάλει στη λύση των μεγάλων προβλημάτων που απασχολούν τον πλανήτη, από την υπέρβαση της υγειονομικής κρίσης και την κλιματική αλλαγή μέχρι την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη φορολογική και οικονομική δικαιοσύνη.

«Πρώτα η Αμερική δεν πρέπει να σημαίνει μόνη της η Αμερική» τόνισε χαρακτηριστικά η υπουργός μιλώντας στο Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων του Σικάγου. Σηματοδοτώντας τη στροφή 180 μοιρών που κάνουν οι ΗΠΑ σε ό,τι αφορά τις πολιτικές οικονομικού προστατευτισμού και διεθνούς απομόνωσης της χώρας που εφάρμοσε ο Ντόναλντ Τραμπ, η Γέλεν είπε ότι οι ΗΠΑ «δεν δικαιούνται να απομονώνονται από τη διεθνή τάξη που αυτές δημιούργησαν». Διότι «καμία χώρα δεν μπορεί να προσφέρει κατά μόνας μια βιώσιμη ευημερία στους πολίτες της».

Η κούρσα προς
τον πυθμένα

Η στενή συνεργάτρια του προέδρου Μπάιντεν μίλησε για την ανάγκη εναρμόνισης της εταιρικής φορολόγησης των μεγάλων οικονομιών του πλανήτη. «Μαζί μπορούμε να συμφωνήσουμε στην υιοθέτηση ενός ελάχιστου παγκόσμιου συντελεστή για τη φορολόγηση των πολυεθνικών ομίλων, κάτι που θα αναβαθμίσει και τη δική τους λειτουργία και θα τονώσει την καινοτομία, την ανάπτυξη και την ευημερία σε όλες τις εθνικές οικονομίες» τόνισε.

Η αύξηση των εταιρικών φόρων είναι μία από τις εναλλακτικές που μελετά το επιτελείο του Μπάιντεν προκειμένου να χρηματοδοτήσει το νέο πακέτο των 2,25 τρισ. δολαρίων που εξήγγειλε στα τέλη Μαρτίου ο πρόεδρος για την αναβάθμιση των αμερικανικών υποδομών, την τόνωση της ανάπτυξης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Και η Γέλεν θεωρητικοποιώντας και ερμηνεύοντας την προεδρική κατεύθυνση εξήγησε ότι το ζητούμενο είναι να τεθεί ένα τέρμα στην «κούρσα προς τον πυθμένα», όπως χαρακτήρισε τον ανταγωνισμό των χωρών να προσελκύσουν ξένες εταιρείες και επενδύσεις μειώνοντας διαρκώς τους φόρους.

Εδωσε
«γραμμή»

Την περασμένη Δευτέρα, την επομένη της συνέντευξης Γέλεν δηλαδή, το αμερικανικό Ινστιτούτο Φορολογικής και Οικονομικής Πολιτικής αποκάλυψε ότι 55 μεγάλες αμερικανικές επιχειρήσεις (μεταξύ αυτών η Nike, η FedEx και η Dish Network) όχι μόνο δεν πλήρωσαν ούτε ένα σεντ φόρο το 2020 στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ για τα κέρδη τους, που ξεπέρασαν συνολικά τα 40 δισ. δολάρια, αλλά εισέπραξαν περισσότερα από 3 δισ. δολάρια από επιστροφές φόρου. Και την Τρίτη το βράδυ ο Τζεφ Μπέζος (πλουσιότερος άνθρωπος στον πλανήτη με περιουσία που αγγίζει τα 189 δισ. δολάρια κατά το «Forbes») ούτε λίγο ούτε πολύ κάλεσε την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να τον φορολογήσει!

Ο Τραμπ είχε μειώσει τον συντελεστή εταιρικής φορολόγησης από το 35% στο 21%, αλλά ο Μπάιντεν σκέπτεται να τον αυξήσει στο 28% (στα μέσα της βδομάδας κυκλοφόρησαν φήμες για συναίνεση με την εργοδοσία για αύξηση στο 25%) προκειμένου να εξασφαλίσει πόρους και να χρηματοδοτήσει το πρόγραμμα για τις υποδομές. Το μεγάλο αφεντικό της Amazon τάχθηκε υπέρ της αύξησης της φορολόγησης των επιχειρήσεων, ενώ απηύθυνε… δημόσια έκκληση για διακομματική συναίνεση προκειμένου να «περάσει» από το Κογκρέσο το πακέτο των $2,25 τρισ. – οι Ρεπουμπλικανοί το απορρίπτουν κατηγορηματικά και απαιτείται αυξημένη πλειοψηφία για την έγκρισή του, που δεν διαθέτουν οι Δημοκρατικοί.

«Συμπτωματικά» ο Μπάιντεν είχε αναφέρει την Amazon ως παράδειγμα επιχείρησης που πληρώνει από μηδαμινούς έως μηδενικούς φόρους. Αλλά και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με έναν θεαματικό αυτοματισμό ευθυγραμμίστηκε με τη «νέα αλήθεια» που επαγγέλλονται οι Δημοκρατικοί συστήνοντας στις κυβερνήσεις «να εξετάσουν το ενδεχόμενο να αυξήσουν τους φόρους στα υψηλά εισοδήματα για να καλύψουν τις τεράστιες δαπάνες που απαιτεί η αντιμετώπιση της πανδημίας» – ο Μπάιντεν μελετά την επιπλέον φορολόγηση όσων κερδίζουν πάνω από 400.000 δολάρια ετησίως.

Πρόκειται για ένα ακόμα (και διόλου ευκαταφρόνητο) βήμα που κάνει το Ταμείο προς το νέο μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης. Υπενθυμίζεται ότι πέρυσι το φθινόπωρο η επικεφαλής του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα είχε δώσει τις ευλογίες της στην αύξηση του δανεισμού εκ μέρους των εθνικών κυβερνήσεων προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πανδημική κρίση. Είχε υπενθυμίσει, βέβαια, οι δανειζόμενοι να «κρατούν σημειώσεις με το μολύβι τους». Αλλά τότε δεν είχε αλλάξει η φρουρά στον Λευκό Οίκο. Αραγε σε κάποιο μεταγενέστερο στάδιο η Γκεοργκίεβα να φτάσει να κάνει τα στραβά μάτια αν κάποιος χάσει το μπλοκάκι με τις σημειώσεις;

Αλλαγή
παραδείγματος

Η κυβέρνηση της Ουάσιγκτον είναι βέβαια η μεγαλύτερη χορηγός του ΔΝΤ και επηρεάζει την όλη λειτουργική φιλοσοφία του διεθνούς οργανισμού. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι τι και γιατί τείνει να αλλάξει (η όλη διαδικασία βρίσκεται εν τω γίγνεσθαι) στην οικονομική θεώρηση του κόσμου εκ μέρους των ΗΠΑ. Και δεν είναι η Γέλεν η έκπληξη, αφού πρόκειται για την πρώην «κόκκινη τραπεζίτισσα», προσωνύμιο που είχε αποκτήσει ως επικεφαλής της Fed επί Ομπάμα λόγω της δεδηλωμένης πεποίθησής της ότι πρώτο μέλημα ακόμα και μιας Κεντρικής Τράπεζας πρέπει να είναι η εξασφάλιση συνθηκών πλήρους απασχόλησης στην αγορά εργασίας.

Η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ έχει ζήσει τη ζωή της μέσα σε ένα οικογενειακό και ακαδημαϊκό περιβάλλον σαφώς κεϊνσιανικό. Σύζυγος της σημερινής υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ είναι ο νομπελίστας οικονομολόγος (2001) Τζορτζ Ακερλοφ, ενώ υπήρξε φοιτήτρια (το 1971 στο Yale) και «θαυμάστρια», κατά δήλωσή της, των ιδεών του Τζέιμς Τόμπιν, του νομπελίστα (1981) που εισηγήθηκε τον φόρο επί των χρηματιστηριακών συναλλαγών ως μέσο χρηματοδότησης του κράτους πρόνοιας.

Η έκπληξη είναι ο Μπάιντεν. Ενας σαφώς κεντρώος Δημοκρατικός πολιτικός, που ήδη κατηγορείται από τους Ρεπουμπλικανούς ότι έχει υιοθετήσει την ατζέντα των γνωστών αριστερών του κόμματός του, του γερουσιαστή από το Βερμόντ Μπέρνι Σάντερς και της συναδέλφου του από τη Μασαχουσέτη Ελίζαμπεθ Γουόρεν. Ισως η εξήγηση για την πολιτική ριζοσπαστικοποίησή του είναι αυτός ακριβώς ο πανδημικός χαρακτήρας της κρίσης. Και οι πανδημικές απειλές που αυτή η κρίση εγκυμονεί.

Η επιστροφή
της κοινωνίας

«Αυτό που λένε κοινωνία είναι κάτι που δεν υπάρχει. Υπάρχουν άνδρες, γυναίκες και οι οικογένειές τους» ήταν το δόγμα της Μάργκαρετ Θάτσερ. Ηταν η εποχή που η «Σιδηρά Κυρία» μαζί με τον Ρόναλντ Ρίγκαν έκαναν από θεωρία πράξη τις οικονομικές αρχές του Μίλτον Φρίντμαν και του Φρίντριχ Χάγεκ. Κράτος και κοινωνία ήταν επί τέσσερις δεκαετίες εχθροί της οικονομικής ελευθερίας και της ανέλιξης του ατόμου. Τα χρόνια αυτά της λεγόμενης «απορρύθμισης της οικονομίας» και του εκφυλισμού και της έκπτωσης των εργασιακών δικαιωμάτων, η μεταφορά πλούτου από τους πολλούς στους λίγους ήταν πρωτοφανής.

Ο Τζεφ Μπέζος και οι άλλοι 7 πλουσιότεροι άνθρωποι στον πλανήτη διαθέτουν σήμερα περισσότερο πλούτο από όσο διαθέτει το ήμισυ των 3,6 δισεκατομμυρίων φτωχότερων! Και το 2030 το 1% των πλουσιότερων θα ελέγχει τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πλούτου ($305 τρισ. έναντι $139 τρισ. που θα κατέχει το 99%, σύμφωνα με την Oxfam). Το 1980 ο λόγος των αποδοχών του διευθυντή από τον κλητήρα μιας επιχείρησης ήταν 1 προς 20. Σήμερα είναι 1 προς 2.000.

Νέο κοινωνικό συμβόλαιο

Μετά την προ δεκαετίας παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση η φτωχοποίηση επεκτάθηκε στην περίφημη μεσαία τάξη. Την αυτουργό της μεταπολεμικής ευημερίας, αυτή που ανεβάζει και κατεβάζει κυβερνήσεις στην οικονομικά και πολιτικά ανεπτυγμένη Δύση. Η κεντρική υπόσχεση των μεταπολεμικών οικονομιών της Δύσης ότι τα παιδιά θα ζήσουν μια καλύτερη ζωή από τους γονείς τους, υπόσχεση που τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου προπαγανδίστηκε κατά κόρον ως η ειδοποιός διαφορά με την καταθλιπτικά ισοπεδωτική, «προς τα κάτω» ισότητα που εξασφάλιζε ο υπαρκτός σοσιαλισμός, έχει κλονιστεί σοβαρά. Ακόμα και το ΔΝΤ προειδοποίησε εσχάτως για τον κίνδυνο να ξεσπάσουν κοινωνικές αναταραχές από τους νεόπτωχους της μεσαίας τάξης.

Η πανδημία έφερε τον κόμπο στο χτένι. Και είναι οι παραδοσιακώς επιδραστικοί αγγλοσάξονες (πάλι) που επιχειρούν να επαναφέρουν ανανεωμένο και επικαιροποιημένο το μοντέλο της κοινωνικά παρεμβατικής, κεντρικά σχεδιασμένης οικονομικής πολιτικής. Θα έλεγε κανείς πως πρόκειται για μια επιστροφή στο μέλλον, που υπόσχεται να διορθώσει τις υπερβολές και τις στρεβλώσεις της αγοράς, να προτείνει στους λαούς ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο και να επανεισαγάγει έναν καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο.