Οποιος δεν έχει έρθει στη Λήμνο δεν ξέρει τα ήθη και τα έθιμά της, που είναι πολλά και πολύ ενδιαφέροντα. Ευκαιρία λοιπόν για τους μη γνώστες να πάρουν μια πρώτη γεύση των ξεχωριστών στιγμών που μπορούν να ζήσουν στο νησί. Τα υπόλοιπα από… κοντά!

Ιπποδρομίες

Στις 23 Απριλίου στην Καλλιόπη συγκεντρώνονται οι Λημνιοί για τις ιπποδρομίες προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου. Οι νέοι ανταγωνίζονται ανά ζεύγη χωρίς παπούτσια και σέλα. Αν και παλαιότερα το έπαθλο ήταν ένα αρνί, σήμερα ο νικητής κερδίζει μετάλλιο, που κρεμά στο μέτωπο του αλόγου. Στη συνέχεια κατευθύνεται έφιππος στην εκκλησία, όπου ο ιερέας σταυρώνει το άλογο και ο νικητής, αφού κάνει τον κύκλο τρεις φορές, μπαίνει στον ναό.

Κλήδονας – Κακανούρες

Την παραμονή του Αϊ-Γιάννη του Κλήδονα ή Ριγανά ή Ριζικάρη, στις 24 Ιουνίου, οι ανύπανδρες κοπέλες φέρνουν το αμίλητο νερό από τρεις πηγές του χωριού σε πήλινο δοχείο. Σε όλη τη διαδρομή δεν πρέπει να μιλήσουν καθόλου. Επιστρέφοντας, η καθεμιά ρίχνει σε αυτό ένα προσωπικό της αντικείμενο (τα ριζικάρια). Τοποθετώντας πάνω από το δοχείο ένα κόκκινο πανί τραγουδούν:

«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ’ Αγιαννιού τη χάρη,/κι όποια ‘χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».

Εκείνο το βράδυ λέγεται πως οι κοπέλες θα ονειρευτούν τον μελλοντικό τους σύζυγο. Την ίδια μέρα γίνονται και οι Κακανούρες. Στην πλατεία κάθε χωριού στήνονται μεγάλες φωτιές από ξύλα, ανανίδες, γαϊδουράγκαθα, παλιά αγροτικά σύνεργα και μαγιάτικα στεφάνια. Ανθρωποι κάθε ηλικίας πηδάνε πάνω από αυτές τρεις φορές φωνάζοντας «Ας καγούν οι ψύλλοι μας», καθώς πιστεύεται πως η φωτιά καθαρίζει τους ανθρώπους και διώχνει μακριά το κακό.

Το κλεφτόφωμο της νύφης

Την Πέμπτη πριν την Κυριακή του γάμου οι φίλες της νύφης ζυμώνουν γλυκά ψωμιά. Μια κοπέλα κλέβει κρυφά ένα από αυτά, το κλεφτόψωμο. Το απόγευμα της ίδιας μέρας στο σπίτι της νύφης συγκεντρώνονται συγγενείς, φίλοι και γείτονες. Τοποθετούν στο κεφάλι της ένα κόκκινο μαντίλι και το κλεφτόψωμο. Στο κέντρο του ψωμιού βάζουν τρία κόκκινα γαρίφαλα και το σταυρώνουν τρεις φορές για να στεριώσει το ζευγάρι. Οι καλεσμένοι βουτούν ψωμί μέσα σε μέλι, που προσφέρουν παντρεμένες γυναίκες και εύχονται στο ζευγάρι. Την επόμενη μέρα η οικογένεια της νύφης στέλνει στους γονείς του γαμπρού ένα ταψί μπακλαβά και έναν κόκορα με κόκκινη κορδέλα.

Χοροί και τραγούδια

Η Λήμνος έχει μακρά παράδοση στη μουσική, στον χορό και στο τραγούδι, γεγονός που αντανακλάται στους συλλόγους, στα χορευτικά, στους μουσικούς και στα πανηγύρια της. Τα παραδοσιακά τραγούδια της Λήμνου είναι χορευτικά και εμπνευσμένα από τον τρόπο ζωής και τις ασχολίες των Λημνιών. Τα πιο διάσημα είναι ο «Κιαχαγιάς», το «Πάτ’μα», το «Αμπολαρτό», «Τα Τσιμανδριανά κορίτσια» και ο «Συμπεθερκάτος».

Ο «Κεχαγιάς» (Κιαχαγιάς, στην τοπική διάλεκτο) είναι η πλέον αναγνωρίσιμη μορφή της Λήμνου. Ο όρος αρχικά αναφερόταν στους ακτήμονες που δούλευαν ως επιστάτες ή καλλιεργητές σε ξένα χωράφια. Αργότερα, Κεχαγιάδες αποκαλούνταν και οι γεωργοκτηνοτρόφοι με δικές τους ιδιοκτησίες. Η μορφή του Κεχαγιά ενέπνευσε τον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, που την απεικόνισε σε έργο του. Οι στίχοι του «Κιαχαγιά» αναφέρονται στην περηφάνια και στο καμάρι του, μα και στους έρωτές του. Χορεύεται κυκλικά, χωρίς κράτημα και με τα χέρια στα πλάγια.

«Βρε Κιαχαγιά περήφανε με τις πλατιές λαγάρες/Ελα πέρασε, παίξε και γέλασε […]/Μήλο μου του Παραδείσου, χάδια που ‘χει το κορμί σου/Αστιβιές κι αθυμαρέλια τ’ άσπρα σου τα ποδαρέλια».

Το «Πάτ’μα» (Πάτημα) είναι γρήγορος, πηδηχτός χορός. Χαρακτηρίζεται από μια υπέροχη μελωδία που δεν θυμίζει κανένα άλλο παραδοσιακό τραγούδι. Παίζεται με λημνιά λύρα και δεν έχει στίχους. Χορεύεται κυκλικά, επί τόπου, με τα χέρια πιασμένα στους ώμους. Ο τελευταίος του κύκλου μπαίνει στο κέντρο χορεύοντας μόνος και στροβιλίζεται, ώσπου φτάνει στην αρχή του κύκλου και ακολουθεί ο επόμενος.

Ο «Αμπολαρτός», ή «Κατσβέλικος», είναι χορός των τσοπάνηδων. Πηδηχτός, με ελεύθερες κινήσεις προς όλες τις κατευθύνσεις και εναλλαγή θέσεων μεταξύ των χορευτών που βρίσκουν εδώ την ευκαιρία να επιδείξουν τη χορευτική τους δεινότητα. Χορεύεται από δύο ή τέσσερα άτομα.

Στίχοι για… γνωριμίες

Χαρακτηριστικό για τον τρόπο με τον οποίο γνώριζαν κάποτε τον μελλοντικό τους σύζυγο οι κοπέλες της Λήμνου είναι το τραγούδι «Τα Τσιμανδριανά κορίτσια».

«Ο δεσπότης απαντάει λάβετε υπομονή,

να ρωτήσω να ξετάξω πού ‘ναι οι καλοί γαμπροί».

Ιδιαίτερη είναι η σύνθεση των χορευτών του «Συμπεθερκάτου», που χορεύεται από γαμπρό και πεθερό.

«Ηθέλα να πααίνω, με τα περάματα

μα πώς να τα αντέξω τα αρραβωνιάσματα;

των ματιών, των ματιών σου το μαυράδι

μ’ έφερε, μ’ έφερε σε αυτό το χάλι».

Η «αποσορτή» των Χριστουγέννων και οι «μαρμαρίτες» του Αϊ-Γιάννη

Την παραμονή των Χριστουγέννων στα Καμίνια σφάζουν έναν χοίρο και τρώνε την περίφημη «αποσορτή», μαγειρευτό χοιρινό κρέας κομμένο σε λουρίδες.

Τα πρώτα δευτερόλεπτα της καινούριας χρονιάς ανοίγουν τη βρύση του σπιτιού για καλοτυχία και σπάνε ένα πιάτο για να σπάσει η γκίνια (το κακό). Την πρώτη ημέρα του χρόνου στο Πλατύ, αφού γυρίσουν από την εκκλησία, βάζουν ένα ρόδι κάτω από το χαλί της πόρτας και ο νοικοκύρης του σπιτιού το πατάει για γούρι. Στον Κοντιά πατάνε το σιδερικό για να είναι όλοι «σιδερένιοι». Παραμονή του Αϊ-Γιάννη στην Παναγιά, νέοι ντυμένοι ζωόμορφα ξεσηκώνουν το χωριό με φωνές, τοπικά κάλαντα και ήχους από κουδούνια. Οι νοικοκυρές τούς κερνούν τις «μαρμαρίτες», χοιρινό κρέας με αβγά. Το χωριό μοιράζεται τα καλούδια και στήνεται γλέντι με χορό, τραγούδι και ούζο. Ξεχωριστά είναι και τα έθιμα γύρω από τις άγιες μέρες του Πάσχα. Το Σάββατο του Λαζάρου στην Κούταλη η πεθερά στέλνει τον «Λάζαρο», ένα είδος χαλβά, στη νύφη. Τη Μεγάλη Παρασκευή οι γυναίκες βράζουν σιτάρι για τον Χριστό και το πηγαίνουν στην εκκλησία. Το Μεγάλο Σάββατο καψαλίζουν τα δέντρα και τα ζώα τους με το Αγιο Φως για γούρι. Τη Λαμπροτρίτη γίνεται πανηγύρι και τελείται η Θεία Λειτουργία στην Παναγία την Κακαβιώτισσα, η οποία γιορτάζει εκείνη την ημέρα.