Η εποχή των βραβείων

Με την απονομή των Λογοτεχνικών Βραβείων του ηλεκτρονικού περιοδικού «Ο Αναγνώστης» και των Βραβείων Κοινού των βιβλιοπωλείων Public ολοκληρώθηκαν οι αναμενόμενες βραβεύσεις για τις εκδόσεις του 2018. Είχε προηγηθεί τον Μάρτιο, κατ’ εξαίρεση αντί του Δεκεμβρίου, η απονομή των Λογοτεχνικών Βραβείων του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη και του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών. Πέρα από το ποιος και τι βραβεύτηκε, οι διοργανώσεις αυτές αποτυπώνουν τη ζωτικότητα φορέων και θεσμών, το ενδιαφέρον τους για το βιβλίο και τη θέση τους στη συνείδηση δημιουργών και αναγνωστών.

Η κρίση από επιτροπή ακαδημαϊκών, μεταξύ των οποίων ο Θανάσης Βαλτινός και η Κική Δημουλά, το χρηματικό έπαθλο των 6.000 ευρώ για κάθε κατηγορία (10.000 για το μεγάλο βραβείο) και η μακρά παράδοση των βραβείων, που απονέμονται κάθε χρόνο (από το 1972 τα Βραβεία Ουράνη και από το 2002 τα Βραβεία Χάρη) με μεγάλη επισημότητα στην πανηγυρική συνεδρία της Ακαδημίας, καθώς και οι τελευταίες βραβεύσεις σε νέους ταλαντούχους συγγραφείς διατηρούν αλώβητο το κύρος τής συχνά αποκαλούμενης «συντηρητικής» Ακαδημίας Αθηνών και τα βραβεία της περίζηλα.

Η συντακτική ομάδα του «Αναγνώστη» συνεχίζει την παράδοση των Λογοτεχνικών Βραβείων του περιοδικού «Διαβάζω» που ξεκίνησαν το 1996. Δεν υπάρχει χρηματικό έπαθλο εδώ, ωστόσο η αναγνώριση από την κριτική επιτροπή (η οποία αποτελείται από καταξιωμένους και μάχιμους κριτικούς) αποτελεί διάκριση με σημασία και εμπορικό αντίκρισμα για τους συγγραφείς, ενώ καινοτομίες, όπως το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Λογοτέχνη, άνοιξαν τον δρόμο για την εδραίωση νέων κατηγοριών βραβείων και από άλλους θεσμούς.

Η ηχηρή απουσία

Στα Βραβεία Κοινού, τα Public δίνουν από το 2014 τον λόγο στους αναγνώστες που ψηφίζουν ηλεκτρονικά και επιλέγουν βιβλία σε ποικίλες κατηγορίες, που αντανακλούν τη διαφοροποιημένη εκδοτική παραγωγή. Από μια ηγεμονική προοπτική στον χώρο του βιβλίου, αναγνωρίζεται ο ρόλος και άλλων παραγόντων εκτός των δημιουργών (ανεξάρτητοι βιβλιοπώλες και εκδότες). Η κατηγορία Τιμώμενη Χώρα προσδίδει στα βραβεία αυτά έναν κοσμοπολιτισμό ενώ ο κόσμος της καθημερινής εμπειρίας, της ποπ κουλτούρας, οι χορηγοί των Βραβείων (μία τράπεζα, εταιρείες καλλυντικών, αναψυκτικών, αλκοολούχων ποτών κ.ά.) φλερτάρουν κάθε χρόνο πιο μεθοδικά με μορφωτικά ινστιτούτα και πνευματικούς φορείς και με τον σκληρό πυρήνα των εκλεκτικών βιβλιόφιλων. Δεν έμειναν απαρατήρητες εφέτος κινήσεις με σημειολογικό ενδιαφέρον, όπως η μουσική πλαισίωση της τελετής απονομής από την ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και η μετακίνηση της τελετής από το θέατρο Παλλάς στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Πώς ιεραρχούνται όλα αυτά τα βραβεία στη συνείδηση των βραβευθέντων; Ισως οι αντιδράσεις του Χάρη Βλαβιανού, που τιμήθηκε και με τα τρία βραβεία για το ποιητικό βιβλίο Αυτοπροσωπογραφία του λευκού (Πατάκης, 2018), να αποτελούν έναν δείκτη: Ο ποιητής ανακοίνωσε εσπευσμένα στους φίλους του στο Facebook την είδηση της βράβευσής του από την Ακαδημία, ανήρτησε φωτογραφίες του από το οικείο βραβείο και από την τελετή βράβευσης του «Αναγνώστη», και ευχαρίστησε για το βραβείο Public, το οποίο όμως παρέλαβε η εκδότριά του. Κατά τα άλλα, ηχηρή ήταν η (συνηθισμένη) απουσία των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας. Μαθαίνουμε ότι οι κριτικές επιτροπές ίσως ανακοινώσουν μέσα στο καλοκαίρι τις βραχείες λίστες τους για τις εκδόσεις του 2017. Παρά τη μακρά ιστορία τους που ξεκινά από το 1939 και τα διόλου αμελητέα χρηματικά έπαθλα των 3.000 και 5.000 ευρώ (μεγάλο βραβείο), οι μόνιμες καθυστερήσεις δείχνουν ότι τα λογοτεχνικά βραβεία του υπουργείου Πολιτισμού αντιμετωπίζονται, από όλες τις κυβερνήσεις και με σπάνιες εξαιρέσεις, με διάθεση διεκπεραιωτική που ούτε την αγορά του βιβλίου εξυπηρετεί ούτε τον θεσμό ενισχύει. Μήπως ήρθε η ώρα αξιολόγησης και επαναπροσδιορισμού τους;