Η ενεργειακή ρουλέτα στη Μεσόγειο, οι επιδιώξεις της Αθήνας και ο ρόλος των ΗΠΑ

Πλήρως αχαρτογράφητα είναι τα «πολιτικά ύδατα» στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς τους προσεχείς μήνες όλοι οι εμπλεκόμενοι παίκτες αναμένεται να χρησιμοποιήσουν όλα τους τα βαριά χαρτιά σε μια παρτίδα «γεωπολιτικού πόκερ» με αβέβαιη έκβαση. Ο εντοπισμός του κοιτάσματος φυσικού αερίου στον στόχο «Γλαύκος» του τεμαχίου 10 της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης από την κοινοπραξία ExxonMobil/Qatar Petroleum πυροδότησε – πολύ βιαστικά – υπερβολικές προσδοκίες. Το επεισόδιο αυτό είναι μόνο το πρώτο σε ένα σίριαλ που θα έχει πολλές ανατροπές. Στις 20 Μαρτίου αναμένεται να πραγματοποιηθεί στο Ισραήλ η υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου East Med με τη συμμετοχή των ηγετών Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, στην οποία θα δώσει το «παρών» (αν και δεν έχει ανακοινωθεί κάτι, ενημερωμένες πηγές θεωρούν ότι είναι δεδομένο) ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Μάικ Πομπέο. Πρόκειται για κίνηση μείζονος συμβολικής σημασίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι περιπλοκές εξαφανίζονται. Το επόμενο διάστημα θα είναι κρίσιμο διότι θα αποκαλυφθούν οι πραγματικές προθέσεις της Τουρκίας σε σχέση με τον διακηρυχθέντα στόχο της να πραγματοποιήσει γεωτρήσεις ακόμη και σε αμφισβητούμενα ύδατα. Παράλληλα, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποτιμηθεί ο ενισχυόμενος ρόλος της Αιγύπτου, καθώς η μεγάλη αραβική χώρα αναδεικνύεται σε παράγοντα-κλειδί στην ενεργειακή εξίσωση της Ανατολικής Μεσογείου.

Μέσα σε αυτό το ομιχλώδες περιβάλλον, η Αθήνα επιδιώκει να αποφύγει τις κακοτοπιές. Στο Μέγαρο Μαξίμου και στο υπουργείο Εξωτερικών έχει καταρτιστεί μια στρατηγική περιορισμού των εντάσεων με την Αγκυρα μέσα από ένα πυκνό πρόγραμμα συναντήσεων και επαφών που ξεκίνησε ύστερα από τη μακρά συνομιλία που είχαν οι Αλέξης Τσίπρας και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κατά την πρόσφατη επίσκεψη του έλληνα Πρωθυπουργού στην Αγκυρα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Κατρούγκαλος αναμένεται να συναντηθεί με τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου στο περιθώριο της Τρίτης Διάσκεψης για το Μέλλον της Συρίας που συγκαλεί η Ευρωπαϊκή Ενωση μαζί με τον ΟΗΕ στις 12-14 Μαρτίου στις Βρυξέλλες. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο κ. Κατρούγκαλος σχεδιάζει να επισκεφθεί και την Αγκυρα, πιθανότατα αφού συνοδεύσει τον κ. Τσίπρα στο Ισραήλ για την υπογραφή της συμφωνίας για τον αγωγό East Med. Λογικά, έπειτα από αυτές τις συναντήσεις θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί και η συνάντηση του Γενικού Γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών, πρέσβη Δημήτρη Παρασκευόπουλου με τον τούρκο ομόλογό του Σεντάτ Ονάλ για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ). Παράλληλα, στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας έχει δημιουργηθεί ομάδα εργασίας που εξετάζει δράσεις οι οποίες μπορούν να επαναληφθούν στο πλαίσιο των στρατιωτικών ΜΟΕ που έχουν υιοθετηθεί με πυρήνα το μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ του 1988. Οταν αυτή η διαδικασία ολοκληρωθεί, τότε θα πρέπει να αναμένεται και επίσκεψη του υπουργού Εθνικής Αμυνας Ευάγγελου Αποστολάκη στην Τουρκία για να συναντηθεί με τον ομόλογό του Χουλουσί Ακάρ. Πρόκειται για έναν δίαυλο στον οποίο η Αθήνα προσδίδει ιδιαίτερη σημασία.

Ο έλεγχος
της έντασης

Οι ελληνοτουρκικές επαφές έχουν, σε πρώτο επίπεδο, ως στόχο τον έλεγχο της έντασης στο Αιγαίο όπου, όπως σημείωσε την εβδομάδα που πέρασε ο κ. Αποστολάκης, ο κίνδυνος ατυχήματος παραμένει υψηλός. Ωστόσο, το πεδίο το οποίο η Αθήνα δεν μπορεί εύκολα να ελέγξει είναι αυτό της Ανατολικής Μεσογείου, εξαιτίας των ερευνών και των γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ. Η Αθήνα παρενέβη, σύμφωνα με πληροφορίες, προς τη Λευκωσία ώστε να περάσει πριν από λίγες ημέρες από την κυπριακή Βουλή η σχετική νομοθετική ρύθμιση για το Ταμείο Υδρογονανθράκων. Αυτή προβλέπει ότι τα χρήματα που θα συγκεντρωθούν εκεί από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων δεν θα χρησιμοποιηθούν για αποπληρωμή του χρέους, αλλά θα μείνουν ανέγγιχτα προς όφελος και των δύο κοινοτήτων. Η εκτίμηση είναι ότι πρόκειται για μια κίνηση καλής θέλησης προς τους Τουρκοκυπρίους, αλλά ο υπουργός Εξωτερικών του ψευδοκράτους Κουντρέτ Οζερσάι, ο οποίος προαλείφεται για πρόεδρος εν όψει των επόμενων εκλογών, δήλωσε ότι ούτε αυτό τον ικανοποιεί. Παράλληλα, ούτε η Αθήνα φαίνεται να επιθυμεί επιτάχυνση εξελίξεων στο Κυπριακό, καθώς η εφετινή χρονιά είναι προεκλογική. Η ιδέα για προπαρασκευαστικές συνομιλίες Αθήνας, Αγκυρας, Λονδίνου επί των εγγυήσεων και της ασφάλειας είναι ένας άριστος τρόπος να κερδηθεί χρόνος.

Ο «Γλαύκος» και
ο ρόλος της Αιγύπτου

Ο εντοπισμός του κοιτάσματος φυσικού αερίου στον στόχο «Γλαύκος» οδήγησε σε υπερενθουσιασμό, τον οποίο όλοι οι γνώστες των περιφερειακών ισορροπιών αλλά και της ενεργειακής αγοράς χαρακτηρίζουν ανεδαφικό και πρόωρο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο εντοπισμός ενός κοιτάσματος μεγέθους 5-8 τρισεκατομμυρίων (tcf) δεν είναι αμελητέα εξέλιξη, ιδιαίτερα επειδή εξασφαλίζει τη συνέχιση της παρουσίας του αμερικανικού κολοσσού στην περιοχή. Παράλληλα, η ExxonMobil έχει λάβει δικαιώματα έρευνας στο παρακείμενο τεμάχιο 3 εντός της ΑΟΖ της Αιγύπτου, ενώ δεν πρέπει να αποκλείεται η συνεργασία της είτε με την ιταλική Eni είτε με τη γαλλική Total, που έχουν λάβει άδειες έρευνες και εκμετάλλευσης σε γειτονικά οικόπεδα. Επίσης, η επιβεβαιωτική γεώτρηση στον «Γλαύκο» προγραμματίζεται μάλλον για το δεύτερο εξάμηνο του 2020, ενώ δεν θα πρέπει να αποκλειστεί γεώτρηση σε άλλους στόχους εντός του τεμαχίου 10 (π.χ. στην «Ανθέα») ή και στα τεμάχια 11 και 12 (οι αρχικές άδειες σε Total και Noble Energy έχουν επιστραφεί στην κυπριακή κυβέρνηση).

Η ίδια η αμερικανική εταιρεία υπήρξε πάντως μετρημένη στις επίσημες ανακοινώσεις της. «Η πιθανότητα αυτό το πρόσφατα ανακαλυφθέν κοίτασμα να αποτελέσει ενεργειακή πηγή για την περιφερειακή και παγκόσμια αγορά θα εκτιμηθεί περαιτέρω» ανέφερε χαρακτηριστικά. Από το σημείο αυτό και έπειτα πρέπει να συνυπολογιστούν ορισμένες λεπτομέρειες. Σύμφωνα με ειδικούς, η αρχική εκτίμηση για ένα κοίτασμα 5 ως 8 tcf σημαίνει συνήθως ότι το 75% των πιθανοτήτων δείχνει προς κοίτασμα 5 tcf και το 25% προς κοίτασμα 8 tcf. Οι ίδιες πηγές αναφέρουν ότι οι εταιρείες κινούνται με βάση τα αποδεδειγμένα αποθέματα, που πρέπει να ανέλθουν στο 90% των πιθανοτήτων. Με βάση την πρόβλεψη για 5-8 tcf, τα αποδεδειγμένα αποθέματα αναμένεται να κινηθούν περί τα 4,5 tcf. Η ποσότητα αυτή δεν επαρκεί για κατασκευή τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) που είναι ο στόχος της ExxonMobil αλλά και της Qatar Petroleum, η οποία, υπενθυμίζεται, διατηρεί ποσοστό 40% στην κοινοπραξία. Μια ποσότητα περί τα 15 tcf θα άλλαζε τους όρους του παιχνιδιού, αλλά τα 5 tcf δεν είναι αυτή η ποσότητα. Αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη του κοιτάσματος δεν θα είναι γρήγορη – επομένως και οι πηχυαίοι τίτλοι για έσοδα 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων μάλλον κινούνται στη σφαίρα της φαντασίας. Επιπρόσθετα, το κοίτασμα βρέθηκε σε ιδιαίτερα μεγάλο βάθος.

Οι ψύχραιμοι παρατηρητές αντιλαμβάνονται ότι είναι πολύ πρόωρο να εξάγονται συμπεράσματα στην «ενεργειακή ρουλέτα» της περιοχής.

Ο αγωγός East Med

Η υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για τον αγωγό East Med στην Ιερουσαλήμ δεν είναι αμελητέα και η παρουσία των Αμερικανών στέλνει μηνύματα προς πάσα κατεύθυνση. Βρισκόμαστε όμως μακριά από την υλοποίηση αυτού του οραματικού σχεδίου. Ακόμη και εντός του περιφερειακού πλαισίου εκδηλώνονται ανταγωνισμοί και διαφορετικές στρατηγικές. Οι ίδιοι παρατηρητές αντιλαμβάνονται ότι ήδη έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μια ανταγωνιστική διάθεση μεταξύ Ισραήλ/ΗΠΑ και Ιταλίας, καθώς δεν απαιτείται υψηλή ευφυΐα για να αντιληφθεί κανείς ότι ήδη υπάρχουν υφέρπουσες αντιτιθέμενες προτεραιότητες μεταξύ ExxonMobil και Eni.

Η ιταλική εταιρεία διαθέτει προς το παρόν ως «άσο στο μανίκι» την ανακάλυψη του πραγματικά γιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου «Zohr» (μεγέθους 30 tcf) στην Αίγυπτο, η εμπορική ανάπτυξη του οποίου προχωρεί με ταχύτατους ρυθμούς. Επιπλέον, ορισμένες – προς το παρόν ανεπιβεβαίωτες – πληροφορίες αναφέρουν ότι η Eni έχει βρει νέο μεγάλο κοίτασμα σε περιοχή της αιγυπτιακής ΑΟΖ, στον στόχο «Nour», βορείως της Χερσονήσου του Σινά.

Προς το παρόν, η Eni «παίζει» με εξαγωγές από τους δύο τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου αερίου στην Αίγυπτο, σε Ιντκου και Νταμιέτα, όπου έχουν δραστηριοποιηθεί και άλλοι ευρωπαϊκοί κολοσσοί (Shell, BP). Η δε BP έχει αποκτήσει και μερίδιο στην κοινοπραξία έρευνας και εκμετάλλευσης στον «Nour». Θα επανέλθει η Eni στο πρόγραμμα ερευνών της στην κυπριακή ΑΟΖ μετά τις τουρκικές παρενοχλήσεις στο τεμάχιο 3 τον Φεβρουάριο του 2018; Απάντηση σε αυτό δεν υπάρχει ακόμη. Ισως αυτό να εξηγεί και τη διαφαινόμενη απροθυμία να επιβεβαιωθεί η παρουσία και του ιταλού πρωθυπουργού Τζιουζέπε Κόντε στη συνάντηση της Ιερουσαλήμ στις 20 Μαρτίου. Οπως μάλιστα πληροφορείται «Το Βήμα» από τις Βρυξέλλες, η ισραηλινή πλευρά φέρεται να ζήτησε από την Αθήνα να μεσολαβήσει ώστε να παρευρεθεί στην τελετή υπογραφή ο κ. Κόντε, καθώς ο East Med, εφόσον κατασκευαστεί, θα καταλήγει στη χώρα του!

Κόμβος το Κάιρο

Μέσα σε όλη αυτή την κινητικότητα, δεν περνά απαρατήρητο ότι η μεγάλη κερδισμένη είναι η Αίγυπτος. Το Κάιρο μετατρέπεται ραγδαία σε ενεργειακό κόμβο τόσο λόγω δικών του αναγκών για ενέργεια, όσο και εξαιτίας των υποδομών LNG στο έδαφός του. Πλέον, σχεδιάζει να εισάγει αέριο από το Ισραήλ μέσω του αγωγού EMG, η συμφωνία με την Κύπρο για κατασκευή αγωγού από το κοίτασμα «Αφροδίτη» προς τον τερματικό σταθμό στο Ιντκου ή και στην Νταμιέτα προχωρεί (αν και δεν αποκλείεται να υπάρξει ένταση με το Ισραήλ καθώς ένα μέρος του «Αφροδίτη» φαίνεται να απλώνεται εντός της ισραηλινής ΑΟΖ και το Τελ Αβίβ δεν αποκλείει προσφυγή σε διεθνή διαιτησία αν το θέμα δεν διευθετηθεί διμερώς), ενώ υπάρχουν σκέψεις ακόμη και για την κατασκευή τρίτου σταθμού LNG. Ολες αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν πρόσφατα το Κάιρο, διά στόματος του υπουργού Πετρελαίου Ταρέκ ελ Μολά, να ταχθεί κατά της κατασκευής του East Med.

Οι κινήσεις της Τουρκίας, το Κυπριακό, οι ΗΠΑ και η Γαλλία

Ο «άγνωστος Χ» για την επόμενη μέρα στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι άλλος από τις επόμενες κινήσεις της Αγκυρας. Πώς θα εκδηλώσει τις προθέσεις της η Τουρκία στην ευρύτερη περιοχή, είτε γύρω από την Κύπρο είτε στον χώρο μεταξύ του 28ου και του 32ου μεσημβρινού, όπου με βάση την άποψή της η υφαλοκρηπίδα της εφάπτεται με αυτήν της Αιγύπτου;

Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου έχει δηλώσει ότι η Αγκυρα προτίθεται να προχωρήσει σε γεωτρήσεις, και μάλιστα με δύο πλωτά γεωτρύπανα (Deep Sea Metro I και Fatih) ακόμα και νοτίως της Κύπρου. Το ζήτημα είναι ο χρόνος, καθώς το προσωπικό των γεωτρυπάνων ακόμη εκπαιδεύεται και ίσως αυτό να εξηγεί, μεταξύ άλλων, την επιμονή της Τουρκίας ότι δεν πρέπει να αναμένονται εξελίξεις στο Κυπριακό πριν από τον Ιούνιο (ένας άλλος λόγος είναι η εξέλιξη της συζήτησης για το μέλλον της εντολής ή και της ίδιας της συνέχισης της ειρηνευτικής δύναμης των Ηνωμένων Εθνών – UNFICYP – στο νησί). Επιπλέον, η ποιοτική διαφορά μιας γεώτρησης βορείως του νησιού και μιας εντός των τεμαχίων που έχει προκηρύξει η Λευκωσία (συγκεκριμένα στα 4, 5, 6, 7) θα άλλαζε τα δεδομένα, πόσω μάλλον αν πρόκειται για τα 6 και 7 (για το οποίο έχει λάβει άδεια η γαλλική Total).

Ιδιαίτερα μια κίνηση στο τεμάχιο 7 θα δημιουργούσε ένταση με το Παρίσι, το οποίο θα πρέπει να αντιδράσει, από τη στιγμή μάλιστα που σχεδιάζεται και η υπογραφή μεγάλης αμυντικής συμφωνίας με τη Λευκωσία για αγκυροβόλιο του γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού στο νησί. Στο τεμάχιο 10, η Αγκυρα απέφυγε παρακινδυνευμένες κινήσεις διότι στην κοινοπραξία μετείχε η Qatar Petroleum και οι σχέσεις Τουρκίας – Κατάρ είναι στενότατες. Ανάλογα δύσκολα ερωτήματα θα ανακύψουν βέβαια και για την Αθήνα, διότι το δίλημμα αποστολής ελληνικών πολεμικών πλοίων αν η Αγκυρα κάνει γεώτρηση σε περιοχή ελληνικής υφαλοκρηπίδας νοτίως του συμπλέγματος του Καστελλορίζου, δημιουργώντας τετελεσμένα, θα είναι μείζον.