Η ελληνική παρουσία στη Villa Kerylos: Ενα κόσμημα της Κυανής Ακτής

Η μυρωδιά ελληνικών φυτών, ένα δροσιστικό θαλασσινό αεράκι και η επιγραφή «ΧΑΙΡΕ» στο δάπεδο της εισόδου, καλωσορίζουν τον επισκέπτη της Villa Kérylos και τον μεταφέρουν αυτόματα στην Ελλάδα, ακόμη και αν γνωρίζει πολύ καλά πως βρίσκεται πολλά χιλιόμετρα μακριά, στο Beaulieu-sur-Mer της Κυανής Ακτής στη Νότια Γαλλία. Πώς, λοιπόν, υπάρχει μία αρχαιοελληνική βίλα, σε άψογη κατάσταση, στη Γαλλική Ριβιέρα; Η απάντηση είναι απλή, χάρη στον Théodore Reinach.

Ο Théodore Reinach ήταν ένας γάλλος αρχαιολόγος με ειδίκευση στην Αρχαία Ελλάδα, δικηγόρος, γλωσσολόγος, μαθηματικός, καθηγητής νομισματολογίας και Iστορίας, μουσικολόγος και πολιτικός εβραϊκής οικογένειας τραπεζιτών. Με άλλα λόγια, ένας δραστήριος, πολυσχιδής άνθρωπος των γραμμάτων. Η εξευγενισμένη ανατροφή του και τα συχνά ταξίδια στην Ελλάδα για ανασκαφές έδωσαν τροφή στον θαυμασμό του για την ελληνική Iστορία. Αποκρυπτογράφησε τη μουσική του ύμνου του Απόλλωνα που βρέθηκε στους Δελφούς και μετέφρασε κείμενα της Σαπφούς και του Αριστοτέλη. Το πάθος του για τον ελληνικό πολιτισμό τον ώθησε να ονειρευτεί μία βίλα που θα τηρούσε όλες τις προδιαγραφές μιας αρχαιοελληνικής κατοικίας, γιατί θα λειτουργούσε ως το θέρετρο για εκείνον και την οικογένεια του, καθώς η κύρια κατοικία του ήταν στο Παρίσι. Για την πραγματοποίηση της ιδέας του αυτής επέλεξε τον Emmanuel Pontremoli, έναν γάλλο αρχιτέκτονα, αρχαιολόγο και καλλιτέχνη με τον οποίο μοιραζόταν την ίδια αγάπη για την Ελλάδα. Οι δημοσιεύσεις των σχεδίων του για την ανασύσταση της Περγάμου και του ναού του Απόλλωνα και για την αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης, του έδωσαν το βραβείο αρχιτεκτονικής στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού το 1900 αλλά και την ουσιώδη εμπειρία ώστε να αναλάβει το έργο της Villa Kérylos, μιας μοντέρνας πολυτελούς βίλας, κυρίως εμπνευσμένης από τις ελληνικές κατοικίες της Δήλου του 2ου αιώνα π.Χ.

​Από την Αρχαία Δήλο
στα γαλλικά παράλια

Σύμφωνα με τον Théodore Reinach: «Το σπίτι έπρεπε να ενσωματωθεί στην ακτή. Επρεπε να χτιστεί για να πολεμήσει τους ανέμους, για να απολαύσει τον ήλιο και να κολυμπήσει στη θάλασσα, για να μην αλλάξει την ομορφιά του τόπου. Επρεπε να σχεδιαστεί για αυτή τη χώρα όπου όλα λιώνουν στο φως του ήλιου παρόμοιο με το ελληνικό». Η επιλογή της τοποθεσίας πληροί όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, αφού περιτριγυρίζεται από τρεις πλευρές από θάλασσα και μοιάζει με τη θέση των παράκτιων ελληνικών ναών. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1902 με χρήματα της τραπεζικής κληρονομιάς του Théodore Reinach. Το σχέδιο περιελάμβανε στο κέντρο μια ανοιχτή αυλή με περιστύλιο περιτριγυρισμένη από δώδεκα μονολιθικούς κίονες σε λευκό μάρμαρο Carrara που εξυπηρετούσε στη διάχυση του φωτός και στην κυκλοφορία του καθαρού αέρα στην είσοδο. Κάθε δωμάτιο ήταν εμπνευσμένο από έναν θεό και είχε μια αρχαιοελληνική ονομασία. Για παράδειγμα, το βαλανείο, δηλαδή τα λουτρά, που ήταν αφιερωμένα στις Ναϊάδες, και η βιβλιοθήκη, που ήταν αφιερωμένη στη θεά Αθηνά, ενώ υπάρχει ακόμη και χώρος προς τιμήν των θυσιών που έκαναν οι Αρχαίοι Ελληνες! Την εσωτερική διακόσμηση με τοιχογραφίες και γλυπτά επιμελήθηκαν οι Gustave Louis Jaulmes και Adrien Karbowsky, οι οποίοι επηρεάστηκαν από τη Ρώμη, την Πομπηία και την Αίγυπτο. Το δάπεδο διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά, χαρακτηριστικό των σπιτιών της Δήλου, με πλούσια θεματολογία, όπως ο λαβύρινθος και η συγκομιδή σταφυλιών. Αντίστοιχα, ο γλύπτης Paul Jean-Baptiste Gasq δημιούργησε ένα ανάγλυφο στόκου που συνόδευε όλα τα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες. Η επίπλωση έγινε με ακριβή αντίγραφα αρχαίων ελληνικών ανάκλιντρων και τρίποδων τραπεζιών, όλα κατασκευές του Louis-François Bettenfeld, ο οποίος έφτιαξε κάθε κομμάτι επίπλων χρησιμοποιώντας παραδοσιακές μεθόδους. Οπου χρειάστηκε να επέμβει με σύγχρονους τρόπους, π.χ. καρφιά, φρόντισε να μην είναι ορατά στην τελική μορφή του επίπλου. Το έργο ολοκληρώθηκε, τελικά, το 1908, έπειτα από έξι χρόνια κατασκευής.

Το ελληνικό στοιχείο εντοπίζεται και στον περιβάλλοντα εξωτερικό χώρο, στα φυτά όπως το αμπέλι, η ελιά και η μυρτιά που κοσμούν τον κήπο. Παρ’ όλα αυτά, η Villa Kérylos δεν ήταν ελληνική μόνο στην όψη αλλά και στην αύρα. Ο Théodore Reinach ήταν τόσο μεγάλος λάτρης της ελληνικής κουλτούρας που διάβαζε τα βιβλία του όρθιος σε αναλόγιο στο αναγνωστήριό του και απήγγελλε ελληνικά ποιήματα στα εγγόνια του. Εξίσου ενδιαφέρον έδειξε και για τη σύγχρονη Ελλάδα, γι’ αυτό και αλληλογραφούσε με έλληνες μουσικούς της εποχής. Παρόλο που το κτίριο αποτελούσε μια ωδή στο παρελθόν από όλες τις απόψεις, ακόμη και στο όνομά του – κήρυλος σημαίνει αλκυόνη, που στην ελληνική μυθολογία εθεωρείτο καλός οιωνός -, ήταν μοντέρνο στην τεχνολογία, προσφέροντας όλες τις τελευταίες καινοτομίες του 20ού αιώνα, συμβαδίζοντας παράλληλα με την αισθητική ενός αρχαιοελληνικού οικήματος. Συγκεκριμένα, ακολουθούσε το παλαιό ελληνικό σύστημα ενδοδαπέδιας θέρμανσης μέσα από ζεστά καζάνια που έβραζαν στην υπόγεια κουζίνα, ωστόσο είχε υδραυλικά και ηλεκτρισμό με κρυφούς διακόπτες και πρίζες αντί για πυρσούς. Οσες μοντέρνες επεμβάσεις επέλεξε να κάνει, φρόντισε να είναι καλά κρυμμένες, όπως ο «μπιντές» στο μπάνιο με τη ξύλινη κάλυψη. Αξιοσημείωτο είναι ένα ξύλινο έπιπλο που θα βρει κανείς στον οίκο, το σαλόνι για την οικογένεια, που ήταν αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο. Η κατασκευή κρύβει στο εσωτερικό της ένα πιάνο Pleyel του 1913, διότι το συγκεκριμένο όργανο μουσικής δεν αποτελούσε μέρος του αρχαίου ελληνικού βίου, συνεπώς έπρεπε να μην είναι ορατό. Αυτή η ιδέα μιας βίλας σύγχρονου αρχαίου ελληνικού ρυθμού αποτέλεσε τάση στις αρχές του 20ού αιώνα, εφόσον παρατηρείται και σε πολλά άλλα πλούσια σπίτια της εποχής.

Η Villa Kérylos σήμερα

Υστερα από τον θάνατο του Théodore Reinach το 1928, η ιδιοκτησία κληροδοτήθηκε στο Ινστιτούτο της Γαλλίας, του οποίου ο ίδιος ήταν μέλος. Συνάμα, εξασφάλισε την επικαρπία για τους απογόνους του, δηλαδή το δικαίωμα διαμονής, εφόσον μπορούσαν να τη διατηρήσουν. Ετσι, τα παιδιά και τα εγγόνια του Reinach συνέχισαν να διαμένουν στη Villa Kérylos μέχρι το 1967, οπότε και μεταβίβασαν την επικαρπία στο Ινστιτούτο της Γαλλίας. Εναν χρόνο νωρίτερα, το 1966, η Villa Kérylos αναγνωρίστηκε ως ιστορικό μνημείο από το γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού. Το 2016, η προστασία της πέρασε στο γαλλικό Κέντρο Εθνικών Μνημείων υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού, για τα επόμενα δέκα χρόνια. Σήμερα, η Villa Kérylos βρίσκεται σε άριστη κατάσταση και λειτουργεί ως μουσείο με περίπου 45.000 επισκέπτες ετησίως, από τους οποίους οι 5.000 είναι μαθητές. Οπως μας λέει ο κ. Πέτρος Μαχάς, επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στο Μόντε Κάρλο και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Σωματείου της Villa Kérylos: «Η Villa Kérylos, πέρα από ένα σημαντικό διεθνές ίδρυμα μελέτης και προβολής του αρχαίου και σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, αποτελεί και ζωντανή απόδειξη της μοναδικής δύναμης του πολιτισμού ως φορέα υψηλού επιπέδου διπλωματίας. Γι’ αυτό άλλωστε και ο γάλλος Πρόεδρος και η κυρία Μακρόν επέλεξαν το 2019 τη Villa προκειμένου να δεξιωθούν τον κινέζο Πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ και τη σύζυγό του κατά την τελευταία επίσημη επίσκεψή τους στη Γαλλία, αναλαμβάνοντας ο ίδιος ο Εμανουέλ Μακρόν την ξενάγηση των υψηλών προσκεκλημένων. Η ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι, με απόφαση της Πρέσβεως κυρίας Αγλαΐας Μπαλτά, έθεσε τις δράσεις του Σωματείου της Villa Kérylos υπό την αιγίδα της».

Το όραμα του Théodore Reinach συνεχίζεται, καθώς εκεί οργανώνονται εκθέσεις που φέρνουν σε διάλογο τη σύγχρονη με την αρχαία ελληνική τέχνη. Η Βασιλική Μαυροειδάκου, υπεύθυνη των πολιτιστικών προγραμμάτων στη Villa Kérylos, μας εξηγεί: «Η Villa Kérylos είναι η καλύτερη διαφήμιση στο εξωτερικό και ένα σημαντικό παιδαγωγικό εργαλείο, γιατί δίνει στους μαθητές των γαλλικών σχολείων τη δυνατότητα να προσεγγίσουν βιωματικά την ομορφιά της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής και το εύρος του ελληνικού πολιτισμού. Επίσης, οι δράσεις του Σωματείου των Φίλων της Villa Kérylos γύρω από τη σύγχρονη Ελλάδα, εμπεδώνουν έναν ισχυρό σύνδεσμο ανάμεσα στο γαλλικό κοινό και την Ελλάδα του χθες και του σήμερα».

Ο επισκέπτης μπορεί να περπατήσει στα βήματα του δημιουργού της, να αισθανθεί πώς θα ήταν η ζωή του στη βίλα, καθώς και να μεταφερθεί με τη φαντασία του στην Αρχαία Ελλάδα. Αλλωστε, ο ίδιος ο Théodore Reinach υποδέχεται, ακόμη, τους επισκέπτες της βίλας του μέσω της λέξης «ΧΑΙΡΕ» στο ψηφιδωτό δάπεδο του θυρωρείου.