Η Ελλάδα στους ρυθμούς των ρίχτερ

Ξημερώματα Παρασκευής 26 Οκτωβρίου 2018 οι κάτοικοι της Ζακύνθου «ξυπνούν» από το ισχυρό χτύπημα του Εγκέλαδου. Αν και συνηθισμένοι λόγω της έντονης σεισμικότητας της ευρύτερης περιοχής του Ιονίου, τα 6,4 ρίχτερ τους έβγαλαν από τα σπίτια τους. Παρά το μέγεθός του και το γεγονός ότι ο σεισμός ήταν επιφανειακός, δεν προκλήθηκαν σημαντικές ζημιές και αυτό οφείλεται αφενός στον αντισεισμικό κανονισμό δόμησης που ισχύει, αλλά και στο επίκεντρό του, το οποίο ήταν 53 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του νησιού, καθώς και στα εγκάρσια ρήγματα τα οποία ανέκοψαν μέρος της σεισμικής ενέργειας που θα «χτυπούσε» τη Ζάκυνθο.

Επειτα από κάθε τέτοιο μεγάλο σεισμό ξεκινά και μια μεγάλη συζήτηση για το εάν ελλοχεύουν ο κίνδυνος ενεργοποίησης κάποιου άλλου ρήγματος και η εμφάνιση του φαινομένου των σεισμών «ντόμινο», ιδιαίτερα από ρήγματα που δεν έχουν απασχολήσει για καιρό τους επιστήμονες. «Δυνητικά ένας σεισμός μεγαλύτερος από 6 ρίχτερ μπορεί να ενεργοποιήσει και άλλα ρήγματα, είτε σε κοντινές είτε σε μακρινές αποστάσεις. Για παράδειγμα, ο σεισμός Κοζάνης – Γρεβενών το 1995 είχε ως αποτέλεσμα τον σεισμό του Αιγίου της ίδιας χρονιάς. Αυτό όμως συμβαίνει όταν το ρήγμα που θα ενεργοποιηθεί (σ.σ.: ύστερα από μια ισχυρή δόνηση) είναι ώριμο και εκεί που θα έδινε έναν σεισμό σε έναν χρόνο μπορεί να τον δώσει κάποια στιγμή νωρίτερα» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου κ. Ακης Τσελέντης.

Οπως διευκρινίζει ο καθηγητής Γεωλογίας και Διαχείρισης Καταστροφών του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας κ. Ευθύμης Λέκκας, για να μπορέσει ένα τέτοιο φαινόμενο να προκαλέσει μια επαγόμενη σεισμικότητα θα πρέπει να είναι άνω των 7 βαθμών, ενώ ο σεισμός της Ζακύνθου ήταν σε οριακό σημείο. «Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει πρόσφορο έδαφος προς τον Βορρά γιατί τα ρήγματα εκεί έχουν ήδη ενεργοποιηθεί στους σεισμούς της Κεφαλλονιάς και της Λευκάδας το 2014 και το 2015 αντίστοιχα. Προς τα νοτιοδυτικά υπάρχει ένα ανοικτό θέμα, μιλώντας πάντα θεωρητικά, αλλά εκεί, έστω και αν γίνει, θα είναι πολύ μακριά από τον χερσαίο χώρο, οπότε δεν θα μας απασχολήσει» σημειώνει.

Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, με την υψηλότερη σεισμικότητα σε όλη τη Δυτική Ευρασία, ετησίως καταγράφεται κατά μέσο όρο ένας σεισμός με μέγεθος άνω των 6 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ: «Το 2017 είχαμε 6,3 στη Λέσβο και 6,6 στην Κω. Εφέτος έχουμε τον σεισμό προ ημερών στο Ιόνιο. Αλλά στον ηπειρωτικό κορμό της χώρας δεν έχει γίνει ισχυρός σεισμός ύστερα από εκείνον της Πάρνηθας στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999. Συνεπώς, η καθυστέρηση αυτή δημιουργεί προβληματισμό για το πότε και πού θα προκληθεί ο επόμενος σεισμός αυτής της σειράς» σημειώνει ο διευθυντής του Κέντρου Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Αθηνών κ. Γεράσιμος Παπαδόπουλος.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το χρονικό όριο της επανάληψης ενός ισχυρού σεισμού από το ίδιο ρήγμα φτάνει περίπου τα είκοσι χρόνια, όσα δηλαδή συμπληρώνονται από τον φονικό σεισμό της Αθήνας που στοίχισε τη ζωή σε 143 ανθρώπους. «Το ρήγμα της Πάρνηθας έχει εξαντλήσει το σεισμικό της δυναμικό και μάλιστα οι χρόνοι επανάληψής της είναι πάρα πολύ μεγάλοι, οπότε δεν εμπνέει ανησυχία. Με προβληματίζει όμως εκείνο των Αλκυονίδων και ο Ανατολικός Κορινθιακός γιατί έχουν ξεπεράσει κατά πολύ το όριο του προηγούμενου σεισμού» αναφέρει ο κ. Τσελέντης, εξηγώντας ότι «γι’ αυτόν τον σκοπό και επειδή μια δόνηση από αυτό το ρήγμα μπορεί να επηρεάσει την Αθήνα, έχουμε «ζώσει» την περιοχή με πολλά όργανα παρακολούθησης προσεισμικής δραστηριότητας και πιστεύω ότι εκεί θα μπορέσουμε να τον «πιάσουμε»». Αποψη που βρίσκει σύμφωνο και τον κ. Λέκκα, ο οποίος τονίζει ότι «η δική μας κλίμακα ζωής και παρατήρησης δεν είναι ίδια με την κλίμακα που εξελίσσονται τα γεγονότα στη φύση. Εκεί είναι πιο μεγάλα τα χρονικά διαστήματα. Αλλά όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα προκληθεί κάποιος σεισμός, γιατί σαν της Πάρνηθας υπάρχουν και άλλες τέτοιες τεκτονικές δομές, τις οποίες είτε δεν τις ξέρουμε, είτε έχουν να δράσουν πάρα πολλά χρόνια».

Οι επιστήμονες πάντως δηλώνουν ότι δεν υπάρχουν οι ενδείξεις οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν με ασφάλεια στο συμπέρασμα ότι επίκειται μεγάλος σεισμός. «Ως πρόεδρος του ΟΑΣΠ οφείλω να είμαστε σε ετοιμότητα και ανά πάσα στιγμή ό,τι εκδηλωθεί να μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε. Είμαι περήφανος γιατί την τελευταία δεκαετία ο Οργανισμός έκανε μια πολύ σημαντική δουλειά και μπορέσαμε να έχουμε μια άμεση παρέμβαση, η οποία δεν έχει γίνει πουθενά αλλού στον κόσμο σε όλες τις σεισμικές δονήσεις» σχολιάζει ο κ. Λέκκας. Από την πλευρά του ο κ. Τσελέντης προτρέπει «να μην ακούμε τις Κασσάνδρες, αλλά μόνο τις υπεύθυνες δηλώσεις των επιστημόνων, αν και κάποιες από αυτές τις δηλώσεις, δυστυχώς, προκαλούν σύγχυση» αναφερόμενος στις δηλώσεις του κ. Παπαδόπουλου σχετικά με την προσεισμική δραστηριότητα που είχε εντοπίσει στην περιοχή της Ζακύνθου.

Οπως εξηγεί από την πλευρά του ο κ. Παπαδόπουλος, «η προσεισμική δραστηριότητα έχει χαρακτηριστικές ιδιότητες και γι’ αυτό μπορούμε να ξεχωρίσουμε τους προσεισμούς από τη συνηθισμένη σεισμικότητα. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η εφαρμογή σε πραγματικό χρόνο και όχι μόνο εκ των υστέρων. Αυτό κάναμε και στην περίπτωση της Ζακύνθου. Τα σημάδια των προσεισμών έγιναν φανερά περί τα τέλη Σεπτεμβρίου, ενώ περί τα τέλη Οκτωβρίου αυξήθηκε η βεβαιότητά μας για τον επερχόμενο σεισμό. Αυτό, όμως, ήταν για την ομάδα μου μια μεθοδολογική άσκηση που πήγε καλά. Δεν είχε επιχειρησιακό χαρακτήρα, μόνο επιστημονικό. Γι’ αυτόν τον λόγο η πρόγνωση δεν απεστάλη στην Επιτροπή Σεισμικού Κινδύνου, παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν υπήρξα πρόεδρος της Επιτροπής και τώρα είμαι μέλος της».

Τα 6,4 ρίχτερ μετακίνησαν την πόλη της Ζακύνθου κατά 5 εκατοστά δυτικότερα, όπως αναφέρει ο κ. Τσελέντης παρουσιάζοντας τις νέες δορυφορικές μετρήσεις του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, και τον Πύργο 1,5 εκατοστό προς την ίδια κατεύθυνση. «Στο Κερί, που είναι νότια, σίγουρα θα έχουμε και πιο μεγάλη μετατόπιση» σημειώνει.
Η μετασεισμική ακολουθία στο νησί του Ιονίου εξελίσσεται ομαλά, με αρκετούς μετασεισμούς να ξεπερνούν τους 5 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Για τον κ. Τσελέντη, ωστόσο, το ρήγμα αναμένεται να προκαλέσει μετασεισμικές δονήσεις μεγαλύτερες και από τα 5,6 της περασμένης Τρίτης. «Πιστεύω ότι θα έχουμε και άλλους που μπορεί να είναι της ίδιας τάξης μεγέθους, μπορεί και μεγαλύτερης μέσα στους επόμενους μήνες» σχολιάζει.

Λίγες ώρες μετά τη σεισμική δόνηση ειδικά κλιμάκια μηχανικών του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών μετέβησαν στο νησί για να πραγματοποιήσουν αυτοψίες στα κτίρια και στις υποδομές της Ζακύνθου, έως και το απόγευμα της περασμένης Τρίτης διενεργήθηκαν 148 αυτοψίες, εκ των οποίων 72 κτίρια κρίθηκαν προσωρινά ακατάλληλα. Οσον αφορά τα δημόσια κτίρια διαπιστώθηκε η καταλληλότητα χρήσης όλων των κτιρίων, πλην δύο στατικώς ανεξάρτητων αιθουσών σε ισάριθμα σχολεία, χωρίς να είναι απαραίτητη η διακοπή λειτουργίας των σχολείων. Οι κατολισθήσεις στη διάσημη παραλία του Ναυαγίου ενισχύθηκαν, και όπως τονίζει ο κ. Λέκκας θα πρέπει να βρεθεί μια νέα προσέγγιση για το πώς θα πραγματοποιηθούν τα έργα αντιστήριξης του βουνού για την αποφυγή ατυχημάτων, αλλά αυτό θα γίνει μετά τον χειμώνα.