«Η Ελλάδα μπορεί να “εξάγει” θέατρο»

Το ραντεβού μας δίνεται στο Θέατρο Τέχνης. Η πρόβα έχει μόλις τελειώσει. Η Ιόλη Ανδρεάδη μαζεύει τις σημειώσεις της. Είναι η τρίτη φορά που καταπιάνεται με το βασανισμένο πέρασμα στη ζωή και την τέχνη του μεγάλου καλλιτέχνη του σύγχρονου θεάτρου Αντονέν Αρτό. Είχαν προηγηθεί οι παραστάσεις «Αρτό / Βαν Γκογκ, avec un pistolet» στο θέατρο Σημείο το 2015 και «Οικογένεια Τσέντσι» στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης έναν χρόνο αργότερα. Σήμερα ολοκληρώνει την τριλογία της πάνω στο έργο του σκηνοθετώντας την παράσταση «ΚΟΚΚΑΛΟ», υπογράφοντας το έργο μαζί με τον Αρη Ασπρούλη. Ο Αρτό άλλωστε αποτέλεσε και το θέμα της μεταδιδακτορικής της διατριβής. Ποια είναι τα στοιχεία αυτά που την έλκουν σε εκείνον; «Η βασανισμένη του υγεία και η ασυμβίβαστη προσωπικότητά του. Ο βαθύς και ματαιωμένος του έρωτας για την ηθοποιό Γενίκα Αθανασίου. Τα συγκλονιστικά διαυγή κείμενά του και ασφαλώς η θέση του για το σύγχρονο θέατρο. Ο Αρτό οραματιζόταν ένα θέατρο καθοριστικό για τη ζωή όσων συμμετέχουν σε αυτό. Δημιουργών, ηθοποιών και θεατών. Πίστευε ότι οι παραστάσεις οφείλουν να διεισδύουν στη συνείδηση των ανθρώπων και να γίνονται θεραπευτικές. Οτιδήποτε λιγότερο από αυτό το έβρισκε ανώφελο, υποκριτικό και ύποπτο» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Κυρία Ανδρεάδη, τι θα δούμε επί σκηνής στην παράσταση «ΚΟΚΚΑΛΟ»;

«Θα δείτε τον Αντονέν Αρτό να επιστρέφει οικειοθελώς στο κελί του μέσα στο ψυχιατρείο, ύστερα από μια μεγάλη απογοήτευση, και να στήνει από την αρχή ένα σόου, μια τελευταία παράσταση-ξέσπασμα, για να λυτρωθεί και να οδηγηθεί μαζί με τους θεατές από το σκοτάδι στο φως. Θα δείτε τον Γεράσιμο Γεννατά να ερμηνεύει σαν «παντόμιμος κλόουν» και με απίστευτο πάθος, μέτρο και σαγήνη τον ήρωά του και τον Γιώργο Παλαμιώτη να δημιουργεί ζωντανά επί σκηνής ένα σπάνιας ομορφιάς και υψηλής τεχνικής ηχοτοπίο».

Η θεατρική παράσταση «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση», που σκηνοθετήσατε το καλοκαίρι και η οποία δημιουργήθηκε για το Πολιτιστικό Ιδρυμα του Ομίλου Πειραιώς, ετοιμάζεται την άνοιξη να ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη και να παρουσιαστεί στο θέατρο The Tank. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να σκηνοθετήσετε ένα έργο για τους Φιλικούς;

«Κεντρικό ερέθισμα αποτέλεσαν τα απομνημονεύματα του Ξάνθου σε μια παλιά βίπερ έκδοση άγνωστης χρονολογίας. Το μαγικό αυτό βιβλιαράκι, που συμπυκνώνει – με μια ισχυρή δόση μελαγχολίας – όλο το «κάτω κείμενο» της προετοιμασίας της Επανάστασης μέσα από επιστολές και διαλόγους, αποτελεί, θα λέγαμε, και ένα εγχειρίδιο για το πώς σμιλεύεται η προσωπικότητα του ήρωα μέσα σε απλούς και καθημερινούς ανθρώπους, όπως ήταν οι τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας. Πάνω σε αυτό ακριβώς το ζήτημα – το πώς οι απλοί άνθρωποι μπορούν να γίνουν ήρωες – αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε ένα έργο και μια παράσταση».

Ποιο ήταν το πιο ενδιαφέρον στοιχείο που ανακαλύψατε για τη Φιλική Εταιρεία στη διάρκεια της έρευνας για τη συγγραφή του έργου αυτού;

«Οτι η Επανάσταση αυτή δεν ήταν η μοναδική προσπάθεια απελευθέρωσης στα τετρακόσια αυτά χρόνια Τουρκοκρατίας. Είχαν προηγηθεί περισσότερες από εκατό απόπειρες εξέγερσης, οι οποίες απέτυχαν κυρίως λόγω προδοσίας. Κάτι που συνέβη και το 1821 στην τρομερά αιματηρή μάχη του Δραγατσανίου. Γενικά, το γεγονός ότι οι έννοιες «επανάσταση» και «προδοσία» πάνε χέρι-χέρι ήταν από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις αυτού του ταξιδιού».

Η Φιλική Εταιρεία δεν είναι η πρώτη παράστασή σας που ταξιδεύει στο εξωτερικό. Είχε προηγηθεί ο «Ιωνας» του Ευριπίδη στη Νέα Υόρκη, ενώ δύο ακόμη παραστάσεις σας, το «Ολα αυτά τα υπέροχα πράγματα» και το «Στη μνήμη ενός μικρού παιδιού» παρουσιάστηκαν στο Λονδίνο. Πόσο εύκολο ήταν να χτίσετε αυτή τη διεθνή παρουσία;

«Εχω την ευτυχία να υπάρχει ένα δίκτυο ανθρώπων και θεσμών σε αυτές τις χώρες που γνωρίζουν τη δουλειά μου και την εκτιμούν, καθώς εργάστηκα από το 2008 και για πολλά χρόνια ως σκηνοθέτις τόσο στο Λονδίνο όσο και στη Νέα Υόρκη. Οσο βρισκόμουν στις χώρες αυτές, δημιουργούσα τις παραστάσεις μου με ηθοποιούς και συνεργάτες που είχα εκεί. Το τελευταίο διάστημα, που έχω ως βάση μου την Ελλάδα, ταξιδεύω και παρουσιάζω εκεί τις παραστάσεις που δημιουργώ εδώ. Δεν είναι κάτι εύκολο, αλλά νιώθω πολύ ευτυχισμένη που συμβαίνει».

Ποιο είναι το κοινό που έρχεται στις παραστάσεις σας στο εξωτερικό; Θα μπορούσε η Ελλάδα να «εξάγει» θέατρο;

«Οι παραστάσεις μου παίζονται με αγγλικούς υπέρτιτλους σε χώρους που απευθύνονται στους θεατρόφιλους της κάθε χώρας. Για αυτό και το κοινό αποτελείται κυρίως από άγγλους θεατές στην Αγγλία και από Αμερικανούς στην Αμερική. Φυσικά, σημαντική και πολύ υποστηρικτική και συγκινητική είναι κάθε φορά και η παρουσία της ελληνικής κοινότητας, που ανακαλύπτει αμέσως οτιδήποτε ελληνικό φθάνει εκεί. Ναι, ασφαλώς, τα ελληνικά θεατρικά έργα και οι ελληνικές παραστάσεις μπορούν να είναι εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν και μάλιστα επιτυχημένο. Χρειάζεται μια κεντρική πρωτοβουλία, ένας κεντρικός θεσμός εξαγωγής ελληνικών παραστάσεων που να εξασφαλίζει πόρους για τη μετάφραση των έργων και για τη μεταφορά τους στο εξωτερικό και πρόσβαση σε δίκτυα υποδοχής στον εκάστοτε τόπο».

Για ποιους λόγους θεωρείτε ότι σε μεγάλο βαθμό είχε καθιερωθεί στην Ελλάδα το μοντέλο του «δυνάστη – σκηνοθέτη»;

«Αφενός αντανακλά τις πατριαρχικές δομές της κοινωνίας μας. Αφετέρου συνάδει με την εικόνα του «αφεντικού» που έχουμε στην Ελλάδα για όλα, πάνω-κάτω, τα επαγγέλματα, μια αυθεντία δηλαδή στην οποία οφείλουμε να υπακούσουμε a priori. Προσθέστε τώρα και το στερεότυπο του «καταραμένου καλλιτέχνη» που έχουμε στο θέατρο, αυτού που «πρέπει να του τα συγχωρέσουμε όλα», που «δεν πειράζει και αν ξεσπάσει λίγο ακραία αφού είναι για το καλό μας», που «παραμένει γοητευτικός μέσα στην κακοποιητική του συμπεριφορά γιατί είναι ιδιοφυής και παράξενος» και άλλα τέτοια τετριμμένα και απολύτως λανθασμένα με τα οποία μεγαλώσαμε και θα βρείτε την απάντηση που ψάχνετε. Φυσικά όλο αυτό πρέπει να αλλάξει, και πολύ γρήγορα».

«ΚΟΚΚΑΛΟ»: Από 28 Φεβρουαρίου κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Υπόγειο του Θέατρου Τέχνης Καρόλου Κουν (Πεσμαζόγλου 5)