Η έλευση της ρωσικής μαφίας

Το καινούργιο μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου μοιάζει, τουλάχιστον σε μια πρώτη ανάγνωση, με ελληνορωσικό νουάρ το οποίο ξεκινά από τη Μόσχα και καταλήγει στη Θεσσαλονίκη. Ο αρχηγός των Βόρι, ο αποκαλούμενος Πατερούλης, αποφασίζει να μεταφέρει τις εγκληματικές δραστηριότητες της οργάνωσής του στη Βόρεια Ελλάδα, αναζητώντας έξοδο προς τις θερμές θάλασσες και προς την Ευρώπη. Οι Βόρι, που έχουν γίνει κατ’ επανάληψη γνωστοί στο εξωτερικό, μεσουράνησαν κατά τη διάρκεια της μετάβασης από τη Σοβιετική Ενωση στη μετασοβιετική Ρωσία. Ηταν μια μαφία που από έναν κώδικα σταθερών αποκλεισμών (δεν κλέβουμε φτωχούς, δεν δουλεύουμε με σκοτωμούς, δεν συνεργαζόμαστε με το κράτος) προχώρησαν παντελώς ανεξέλεγκτοι στη μετασοβιετική εποχή, ως ολιγάρχες βασισμένοι στον νόμο της μονίμως πατημένης σκανδάλης και στους στενούς δεσμούς με την πολιτική εξουσία.

Στο μυθιστόρημα Απόψε δεν έχουμε φίλους (2010) η Νικολαΐδου κινείται σε τρεις χρόνους: από τη δικτατορία του Μεταξά και την περίοδο της Κατοχής μέχρι την όψιμη Μεταπολίτευση. Το βιβλίο κάνει σημαία του την πολιτική διαφθορά και την επιστημονική αναξιοπιστία του ελληνικού πανεπιστημίου. Με το αμέσως επόμενο μυθιστόρημά της, υπό τον τίτλο Χορεύουν οι ελέφαντες (2012), η συγγραφέας κινείται σε δύο χρόνους, με την πικρή γεύση που προκύπτει σε υπερχρονικό επίπεδο από την αντίστιξη παρελθόντος και παρόντος να παραμένει αμείωτη: μια κοινωνία που έσπευσε κάποτε να ενταφιάσει μια ανεξιχνίαστη δολοφονία (του αμερικανού δημοσιογράφου Τζον Πολκ εν έτει 1948) και μια άδικη καταδίκη (του επίσης δημοσιογράφου Γρηγόρη Στακτόπουλου), βιάζεται πλέον να κρύψει κάτω από το χαλί τα οδυνηρά καθημερινά της προβλήματα: από την ακρισία που διδάσκει στα παιδιά η μέση εκπαίδευση (ως προάγγελος της πανεπιστημιακής παιδείας) μέχρι τα αδιέξοδα στα οποία οδηγούνται κάθε τόσο οι οικογενειακές σχέσεις. Παρόν και παρελθόν θα καταρρεύσουν εν κατακλείδι με τον ίδιο παταγώδη τρόπο, σε μια προοπτική ολοκληρωτικής υποθήκευσης και του μέλλοντος. Το τωρινό Vor συνεχίζει την προβληματική των δύο προηγούμενων βιβλίων της Νικολαΐδου με μια ευρυγώνια ανατομία της Θεσσαλονίκης σε παροντικό χρόνο. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό δεν αποτελεί πια η διαφθορά, αλλά ένα παρόν που μοιάζει με ήδη υποθηκευμένο μέλλον, και το οποίο δεν είναι άλλο παρά η χαοτική αταξία του διεθνοποιημένου εγκληματικού ζόφου. Πρόκειται για ένα αμιγώς κοινωνικοπολιτικό μυθιστόρημα, που αντλεί τα μοτίβα του από ποικίλες εκδοχές της σύγχρονης μετεξέλιξης του νουάρ.

Στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα θα πρέπει να συναριθμήσουμε, από την πλευρά των Ρώσων, τον παρηκμασμένο δημοσιογράφο Λεβ Σιντόροβ, τους διαδόχους του Πατερούλη (τον Ανιψιό και τον Πάβελ ή Θηρίο, καθώς και τον συνεργάτη τους Κινέζο) και από την ελληνική πλευρά τούς αστυνομικούς Στύλο και Κεχίδη μαζί με την αρχιφύλακα Χριστίνα Σουάτζε, γεωργιανής καταγωγής. Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι γλωσσών και πολιτισμών με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη και ενώπιον μιας σαφώς αποστασιοποιημένης αφήγησης (δεν υπάρχει πια το συγκινησιακό βάρος των ιστορικών καταστάσεων της νεότερης Ελλάδας), που συνταιριάζει τα διεθνή πολιτικά φαινόμενα (την εξάπλωση των ρώσων ολιγαρχών ανά τον κόσμο) με την ελληνική κοινωνική εντοπιότητα (τις δυσλειτουργίες του δικαστικού συστήματος όταν πρέπει να αντιμετωπίσει εξωχώριες εγκληματικές οργανώσεις). Μέσα από τον διάλογο με το ευρωπαϊκό και το αμερικανικό νουάρ, όπου και κάποιες αφανείς πλην ισχυρές παραπομπές στο κινηματογραφικό docu-fiction, η Νικολαΐδου πετυχαίνει δύο πρωτίστως πράγματα: να αποφύγει τις μηχανικές και μανιχαϊκές συγκρούσεις (μεταξύ των αντιπάλων μερών ή στο εσωτερικό της ομάδας των ελλήνων αστυνομικών) και να συνδέσει πολύ ζωντανά όλους τους χαρακτήρες (Ελληνες, Ρώσους και Γεωργιανούς) με τις ιστορίες του προγενέστερου βίου τους. Και ιδού πώς μπορεί να ανθήσει η σύγχρονη πεζογραφία, συνομιλώντας όχι μόνο με μια ορισμένη γκάμα λογοτεχνικών ειδών, αλλά και δουλεύοντας με μια εύθραυστη και ακαταστάλακτη ακόμη ιστορική ύλη, που καταφέρνει να συστηθεί ως λειτουργικό μα και άκρως χειροπιαστό συστατικό της μυθοπλαστικής της ανθρωπολογίας.

{SYG}Σοφία Νικολαΐδου {SYG}{TIT}Vor. Πέρα από τον νόμο {TIT}{EKD}Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2021, σελ. 296, τιμή 13,30 ευρ{EKD}ώ