Η αποδόμηση των μύθων

Λέμε συνήθως «να το δω και να το πιστέψω», όμως ο καθηγητής ανθρωπολογίας Αγκουστίν Φουέντες υποστηρίζει ότι ισχύει το «δεν θα το έβλεπα αν δεν το πίστευα». Εκείνο, δηλαδή, που πιστεύουμε ότι αληθεύει επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο· οι πεποιθήσεις μας διαμορφώνουν τη συμπεριφορά μας, τους τρόπους συνύπαρξης μεταξύ μας και το νόημα που αποδίδουμε σε γεγονότα, πράξεις και εμπειρίες.

Ο Φουέντες θεωρεί ότι οι πεποιθήσεις αυτές είναι κοινωνικές κατασκευές, όπως οι παραδοχές για την ανθρώπινη φύση, και με επιχειρήματα αποδομεί τις κυρίαρχες απόψεις για τη φυλή, την επιθετικότητα και τις διαφορές των φύλων. Οι άνθρωποι ποικίλλουν βιολογικά, αλλά αυτή η ποικιλότητα δεν συγκροτεί φυλετικές ομάδες, τονίζει. Ολοι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί – Ιαπώνων ή Σουηδών, Αβοριγίνων της Αυστραλίας ή Αφρικανών, Αμερινδιάνων ή Ρώσων – μοιράζονται μια όμοια γενετική σύσταση. Οι μεταναστεύσεις, οι διατροφικές συνήθειες, οι δραστηριότητες, οι ασθένειες και οι παράμετροι που διατηρούνται από τη φυσική επιλογή επηρεάζουν το σώμα μας. Για παράδειγμα, το σκουρόχρωμο ανθρώπινο δέρμα οφείλεται στη φυσική επιλογή, που ευνόησε την αύξηση της μελανίνης στην επιδερμίδα σε περιοχές με έντονη υπεριώδη ακτινοβολία, όπως συμβαίνει πλησίον του ισημερινού. Ομως, ενώ η φυλή δεν είναι βιολογική κατηγορία, ο ρατσισμός μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υγεία, την οικονομική κατάσταση ή τις εκπαιδευτικές επιδόσεις. Οι κοινωνικές ανισότητες διαιωνίζουν τη διαμορφωμένη φυλετικά αντίληψη για την ανθρώπινη βιολογία και δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο.

Ψευδή αφηγήματα

Το δεύτερο αφήγημα που αποδομεί ο Φουέντες είναι η ιδέα ότι, αν αφαιρέσουμε τους κοινωνικούς και πολιτισμικούς μας περιορισμούς, θα αποκαλυφθεί η αρχέγονη κατάσταση της ανθρωπότητας, που χαρακτηρίζεται από επιθετικότητα και βία, ιδιαίτερα στους άνδρες. Αυτό είναι μύθος, γράφει, διότι δεν έχει παραχθεί κάποιο ιδιαίτερα βίαιο είδος, ούτε υπάρχει κάποιο «γονίδιο επιθετικότητας» στο σώμα. Βέβαια, επιθετικότητα εμφανίζεται αλλά δεν έχει κεντρικό ρόλο στην ανθρωπότητα και την εξέλιξη. Σε καθημερινή βάση οι άνθρωποι συνεργάζονται και είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς η κοινωνική πολυπλοκότητα, η Ιστορία και το εκάστοτε πλαίσιο συμβάλλουν σε μορφές επιθετικότητας.

Μύθο αποτελεί και η αντίληψη ότι οι άνδρες και οι γυναίκες διαφέρουν στο σώμα, τις επιθυμίες, τις ανάγκες, ακόμη και στον νου. Στην πραγματικότητα όλοι είμαστε φτιαγμένοι από το ίδιο βιολογικό υλικό, τα ίδια οστά και τις ίδιες φυσικές δομές. Από πλευράς φυσιολογίας, τα ανδρικά και τα γυναικεία γεννητικά όργανα δημιουργούνται από το ίδιο υλικό και λειτουργούν λίγο-πολύ με τον ίδιο τρόπο, αλλά ο πολιτισμός δημιουργεί πρότυπα φύλων και ρόλους για το καθένα. Ο Φουέντες υποστηρίζει ότι τα ερωτικά συναισθήματα οφείλονται στη «συναισθηματική πείνα», το σύστημα που έχει αναπτυχθεί στα θηλαστικά και δημιουργεί δεσμό μεταξύ μητέρας και βρέφους. Το ίδιο σύστημα βοηθάει στην ανάπτυξη δεσμών μεταξύ ατόμων οποιασδήποτε ηλικίας και φύλου. Οι άνθρωποι συνάπτουν κοινωνικούς και σεξουαλικούς δεσμούς ζεύγους και οι δεύτεροι αποτελούν αυτό που οι περισσότεροι βιώνουν και κατανοούν ως ερωτική αγάπη. Είναι στη φύση μας να δημιουργούμε τέτοιους δεσμούς, αλλά δεν είναι στη φύση μας η αναζήτηση της σεξουαλικής μονογαμίας. Η ιδέα ότι υπάρχει ένα τέλειο ταίρι για τον καθένα δεν στηρίζεται σε κανένα ανθρωπολογικό, βιολογικό ή ψυχολογικό τεκμήριο.

Ο Αγκουστίν Φουέντες καταρρίπτει τα αφηγήματα που διαιωνίζουν προκαταλήψεις και ανισότητες. Μεταφρασμένο εξαιρετικά από τον καθηγητή Θεόδωρο Παραδέλλη, το σπουδαίο αυτό βιβλίο μάς καλεί να αμφισβητήσουμε τον κοινό νου, τις γενικότητες και τις λαϊκές αντιλήψεις και να δούμε την ανθρώπινη φύση όπως είναι στην πραγματικότητα.

Η κυρία Αννα Λυδάκη είναι
καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

{SYG}Agustin Fuentes {SYG}{TIT}Φυλή, μονογαμία και άλλα ψέματα που σας λένε. Καταρρίπτοντας τους μύθους για την ανθρώπινη φύση {TIT}{EKD}Μετάφραση Θεόδωρος Παραδέλλης. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020, σελ. 328, τιμή 20,14 ευρ{EKD}ώ