Η άγνωστη συμβολή της Ομογένειας κατά την Κατοχή

Η Διασπορά είναι το στρατηγικό πλεονέκτημα του Ελληνισμού και συνιστά την εγγύηση για την επιβίωσή του. Δικό της επίτευγμα υπήρξε η Επανάσταση του 1821 αλλά και η σωτηρία της Ελλάδας στη διάρκεια της Κατοχής.

Αν όμως το έργο της Φιλικής Εταιρείας είναι ευρέως αναγνωρισμένο, αυτό της «Greek War Relief Association» (αναφερόμενης στην Ελλάδα ως «Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη») εξακολουθεί να παραμένει σχετικά άγνωστο ή και παρεξηγημένο από το κοινό. Η πρόσφατη ανακάλυψη στο αρχείο του Σπύρου Π. Σκούρα (Stanford University) 15 τόμων πρακτικών των συνεδριάσεων της εκτελεστικής της επιτροπής την περίοδο 1940-49 ανοίγει τον δρόμο για την ενδελεχή έρευνα και τεκμηρίωση του ρόλου της στη σωτηρία έως και τριών εκατομμυρίων Ελλήνων στην Κατοχή.

Πνευματικό τέκνο του Αρχιεπισκόπου Αθηναγόρα, η GWRA ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη στις 8 Νοεμβρίου 1940 με σκοπό τον συγκερασμό των προσπαθειών της αμερικανικής Ομογένειας για την ενίσχυση της εμπόλεμης Ελλάδας.

Με πρόεδρο τον επιτυχημένο επιχειρηματία Σπύρο Π. Σκούρα, και μέλη επώνυμους ομογενείς και αμερικανούς φιλέλληνες, έθεσε ως στόχο τη συγκέντρωση και αποστολή στην Ελλάδα 10 εκατομμυρίων δολαρίων (183,4 σε τιμές 2019). Μέχρι τις 14 Απριλίου 1941 είχε καταφέρει να στείλει το ένα τρίτο του ποσού στην Αθήνα με εβδομαδιαία εμβάσματα ύψους 250 χιλιάδων δολαρίων.

Η δράση της GWRA και ο ρόλος του Σκούρα

Η Κατοχή διέκοψε το πρόγραμμα βοήθειας, αναγκάζοντας την GWRA να στρέψει τις προσπάθειές της στην ανακούφιση των ελλήνων προσφύγων στη Μέση Ανατολή. Οι αυξανόμενες αναφορές και μαρτυρίες για τις κακουχίες και τον λιμό του χειμώνα του 1941-42 δημιούργησαν ασφυκτική πίεση για την ανάληψη δράσης. Η αρχική επιλογή για την αποστολή τροφίμων μέσω Τουρκίας (με το περίφημο πλοίο «Kurtulus») αποδείχθηκε ανεπαρκής και σύντομα σταμάτησε στις αρχές του 1942. Με τον αεικίνητο Σκούρα να δίνει τη μάχη της ζωής του για την άρση του ναυτικού αποκλεισμού της Ελλάδας από τη Βρετανία και με τη γενναιοδωρία ελλήνων επιχειρηματιών και την κινητοποίηση σύσσωμης της Ομογένειας, η GWRA κατάφερε ένα θαύμα στο αποκορύφωμα του πολέμου. Επεισε τον Τσόρτσιλ να επιτρέψει τη δίοδο ουδέτερων πλοίων για την τροφοδοσία του ελληνικού πληθυσμού, αλλά και τη γερμανική κατοχική διοίκηση να επιτρέψει τη διάθεση του υλικού μέσω του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού.

Καμία άλλη κατεχόμενη χώρα της Ευρώπης δεν έλαβε ανθρωπιστική βοήθεια από τους Συμμάχους σε τέτοια τεράστια κλίμακα. Δημοσιεύματα της εποχής αναφέρουν ότι έως και τρία εκατομμύρια Ελληνες σώθηκαν από την πείνα και τις ασθένειες.

Η GWRA δεν σταμάτησε εκεί. Ηδη, τον Σεπτέμβριο του 1943 ο Σκούρας ζήτησε την αναπροσαρμογή των στόχων της οργάνωσης για τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ελλάδας, υπολογίζοντας ότι μόνο τον πρώτο χρόνο η χώρα θα χρειαζόταν τουλάχιστον 20 εκατομμύρια δολάρια (296,8 σε τιμές 2019) σε οικονομική βοήθεια και 20 εκατομμύρια είδη ρουχισμού. Ο ρόλος της στα κρίσιμα μεταπολεμικά χρόνια χρειάζεται να διερευνηθεί και τα ανακαλυφθέντα πρακτικά στο αρχείο Σκούρα υπόσχονται να ρίξουν νέο φως στις διεργασίες που οδήγησαν στην αμερικανική βοήθεια και στο «δόγμα Τρούμαν».

Το χρέος
και ο φόρος τιμής

Η Greek War Relief Asso-ciation υπήρξε η κορυφαία επίδειξη πολιτικής και οικονομικής δύναμης της Ομογένειας στον 20ό αιώνα.

Οχι μόνο προστάτεψε εκατομμύρια Ελληνες από βέβαιο θάνατο και τη χώρα από πιθανό διαμελισμό, αλλά και υποχρέωσε τους Συμμάχους να αναγνωρίσουν τη σημασία της νεότερης Ελλάδας στη μεταπολεμική σκακιέρα. Από στρατηγική άποψη μεταλαμπάδευσε στη μέχρι τότε ουδέτερη Αμερική το «όχι» στον φασισμό και μέσω της ανθρωπιστικής της βοήθειας επέτρεψε σε χιλιάδες Ελληνες να ενταχθούν στην Αντίσταση.

Με άλλα λόγια, η Ομογένεια υπήρξε συμμέτοχος στο «όχι» και στην Αντίσταση.

Η ανακήρυξη του 2020 σε έτος Greek War Relief Association είναι το πρέπον «ναι», ο ελάχιστος φόρος τιμής στα εκατομμύρια των Ελλήνων της Διασποράς που συνέβαλαν στην επιβίωση του έθνους τον 20ό αιώνα. Η δε θεσμική ενίσχυση της Ομογένειας θα ανοίξει τον δρόμο για μια εξωστρεφή και δημιουργική πορεία της Ελλάδας στο μέλλον.

Ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης (Ilias Chrissochoidis, http://www.stanford.edu/~ichriss) είναι ιστορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, συγγραφέας και συνθέτης. Εχει επιμεληθεί τους τόμους Spyros P. Skouras, Memoirs (1893-1953), The Cleopatra Files και CinemaScope, και προωθεί την αξιοποίηση των άγνωστων
ελληνικών συλλογών
του Στάνφορντ.

Το χρέος και ο οφειλέτης

Ο Σπύρος Σκούρας με τον Χάρι Τρούμαν. Οταν το 1961 ο αμερικανός πρώην πρόεδρος έλαβε ως δώρο από τον Σκούρα το βιβλίο «America’s Debt to Greece», σημείωσε χειρογράφως στην ευχαριστήρια επιστολή του «Don’t forget the debt of Greece to U.S.A.!» (δεξιά). Αυτό που ξέχασε να πει είναι
ότι η βοήθεια της Αμερικής προς την Ελλάδα ήταν έργο της Ομογένειας.