Η άγνωστη ιστορία της Μονής Πετράκη

Η Μονή των Ασωμάτων Ταξιαρχών, γνωστή ως Μονή Πετράκη, δεν συνδέεται μόνο με την πίστη, την παρηγοριά και την ελπίδα, όπως τόσες εκκλησίες και μοναστήρια ανά την Ελλάδα, αλλά φέρει μια πλούσια ιστορία «προσφοράς, ευεργεσιών, παροχών, περιθάλψεως και συναντιλήψεως», όπως εύστοχα επισημαίνει ο καθηγούμενός της κ. Ιάκωβος προλογίζοντας την αφιερωματική έκδοση με τον λιτό τίτλο «Μονή Πετράκη». Πρόκειται για έναν ογκώδη, εξαιρετικής αισθητικής τόμο (επιμέλεια Γιώργος Μυλωνάς, καλλιτεχνική επιμέλεια Μαρία Στέφωση), ο οποίος δεν απευθύνεται μόνο στον πιστό που πιθανώς ενδιαφέρεται για την ιστορία των εκκλησιών του τόπου και την εκκλησιαστική τέχνη. Απευθύνεται σε κάθε Ελληνα, σε κάθε άνθρωπο που ενδιαφέρεται για το ιστορικό παρελθόν, αλλά και αναζητεί παραδείγματα ουσιαστικής προσφοράς και φιλανθρωπίας. Αθηναίος κι εγώ, από εκείνους που περνούν σχεδόν καθημερινά απ’ έξω και που έχουν επισκεφθεί την καταπράσινη αυλή και τη Μονή, εξεπλάγην ξεφυλλίζοντας το βιβλίο για το πόσα λίγα πράγματα γνώριζα για το παρελθόν της. Για τον καθοριστικό, θα έλεγα, ρόλο που έπαιξε η Μονή διά της πληθωρικής προσφοράς της στη νεότερη Ιστορία της Αθήνας ως πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους, δωρίζοντας (μεταξύ άλλων) κεφάλαια και γη για την ανέγερση νοσοκομείων και εκπαιδευτικών και κοινωφελών ιδρυμάτων.

«Ολα αυτά είναι πράγματα που ο πολύς κόσμος δεν τα γνωρίζει» μας λέει ο κ. Ιάκωβος, ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από την έκδοση: «Από τότε που είμαι στη Μονή ασχολούμαι με το αρχείο της. Διαβάζοντας τα δεκάδες κείμενα που υπάρχουν, είδα πως με πολύ κόπο, με πολύ αγώνα, απέκτησε όλη αυτή την κτηματική περιουσία, την οποία όμως δεν την κράτησε. Τη διέθεσε με συγκινητική γενναιοδωρία προς ανακούφιση των ανθρώπων. Και ο σπουδαίος ιδρυτής του μοναστηριού μας και αρκετοί εξ αυτών που τον διαδέχθηκαν ήταν ιατροφιλόσοφοι, άνθρωποι που παρείχαν την ιατρική επιστήμη δωρεάν σε όποιον την είχε ανάγκη. Ανθρωποι που μας δίδαξαν τη σημασία της προσφοράς! Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και στα χρόνια που ακολούθησαν η Μονή συνέβαλε και στην εκπαίδευση. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο διαρκώς παρείχε! Σκέφτηκα λοιπόν πως θα είχε ενδιαφέρον να τα επικοινωνήσουμε όλα αυτά. Εκανα αρκετές διαλέξεις γύρω από το θέμα, πάντα όμως στενοχωριόμουν γιατί διαπίστωνα πως ενώ ο κόσμος γνώριζε την ύπαρξη της Μονής Πετράκη, δεν γνώριζε για την προσφορά της». Οι πλούσιες εκδόσεις που ο κ. Ιάκωβος έβλεπε κατά τις επισκέψεις του στα μοναστήρια του Αγίου Ορους, του έδωσαν την ιδέα για ένα βιβλίο σχετικά με το μοναστήρι το οποίο υπηρετεί ως ηγούμενος από το 2003. «Δυστυχώς η ηγουμενία μου συνέπεσε με οικονομικές δυσχέρειες» λέει. «Ηρθε η κρίση και πολλά από τα σχέδιά μας δεν μπορέσαμε να τα υλοποιήσουμε. Δεν ήταν επομένως εφικτό να χρηματοδοτηθεί μια τέτοια έκδοση. Βρέθηκε όμως ευτυχώς ο κ. Αθανάσιος Μαρτίνος, ο οποίος μάλιστα κατάγεται από τη Γορτυνία, όπως και ο ιδρυτής της Μονής μας, και προσφέρθηκε αμέσως να βοηθήσει! Το θεώρησε καθήκον ιερό να χρηματοδοτήσει αυτόν τον τόμο και έτσι μπορέσαμε να προχωρήσουμε στην έκδοσή του».

Κτηματικές και χρηματικές δωρεές

Πόσοι, αλήθεια, γνωρίζουμε πως η Ακαδημία Αθηνών χτίστηκε σε οικόπεδο που παραχώρησε η Μονή το 1859 για αυτόν τον σκοπό; Πως και το Νοσοκομείο Ευαγγελισμός θεμελιώθηκε σε οικόπεδα 18.345 τ.μ. που πρόσφερε η Μονή; Το ίδιο και το ΝΙΜΤΣ (χτισμένο στη θέση που το 1853 ανεγέρθηκαν λουτρά), καθώς και τα Νοσοκομεία Συγγρού, Αρεταίειο, Αιγινήτειο, «Η Σωτηρία», Παίδων «Η Αγία Σοφία», Ασκληπιείο Βούλας και το ΠΙΚΠΑ Βούλας. Σε γη που παραχώρησε η Μονή Πετράκη χτίστηκαν επίσης η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, η Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία και η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή. Χάρη στις κτηματικές και στις χρηματικές δωρεές της ανεγέρθηκε το 1867 το «Σχολείο των Τεχνών» στην οδό Πειραιώς και το 1884 η Γερμάνειος Ιερατική Σχολή στην περιοχή Γουδή (στον χώρο που τελικά χρησιμοποιήθηκε για τη Σχολή Χωροφυλακής) και ιδρύθηκαν το 1905 τα «ιατρικά εργαστήρια» – νυν Οδοντιατρική Νοσηλευτική Σχολή, το Νεκροτομείο και το Λαϊκό Νοσοκομείο.

Ο φιλάνθρωπος ιατροφιλόσοφος

Και αυτή είναι μία μόνο πλευρά της προσφοράς της, καθώς το μοναστήρι που ίδρυσε ο ιατροφιλόσοφος Παρθένιος Πετράκης το 1673 ανέπτυξε επί αιώνες σημαντικό φιλανθρωπικό έργο σε πολλούς τομείς. Για να πιάσουμε όμως την ιστορία από την αρχή, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτουν ο πολιτικός επιστήμων, ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας και συνεργάτης της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Συνόδου Γεώργιος Τσούτσος και ο φιλόλογος, ιστορικός και θεολόγος Σοφοκλής Δημητρακόπουλος, «ο ανιδρυτής της Μονής Ιερομόναχος Παρθένιος Πετράκης υπήρξε ένας από τους λόγιους των Αθηνών κατά την πρώτη περίοδο της Οθωμανοκρατίας (1458-1683)». Το πραγματικό του όνομα ήταν Πέτρος Παπασταμάτης. Είχε γεννηθεί στη Δημητσάνα της Γορτυνίας Αρκαδίας και ήταν γιος ιερέα. Φοίτησε στη σχολή της Μονής Φιλοσόφου και ακολούθως σπούδασε φιλοσοφία και ιατρική, πιθανώς στην Ιταλία. Ως γιατρός στην Αθήνα παρείχε δωρεάν τις υπηρεσίες του σε όποιον δεν είχε χρήματα, γι’ αυτό και ο κόσμος τον αποκαλούσε με τρυφερότητα «ο Πετράκης».

Aνθρωπος ευσεβής, κάποια στιγμή ακολούθησε τον μοναχικό βίο. «Αρχικά μόνασε και κατόπιν ηγουμόνευε στο Μοναστήρι του Τιμίου Ενδόξου Προφήτου Προδρόμου Καρέα στον Υμηττό. Εξαιτίας, όμως, του δύσβατου της περιοχής, των κακοποιών και των αντίξοων καιρικών συνθηκών, αποφάσισε να εγκατασταθεί στη Μονή Κουκοπούλη», ένα μικρό, παλιό μοναστήρι το οποίο ανακαίνισε και επαναλειτούργησε. Πρόκειται για τη Μονή Ασωμάτων-Πετράκη. Στη νέα διαμονή του, ο Παρθένιος ήταν πιο κοντά στους ασθενείς του, καθώς συνέχισε πάντα να παρέχει, ακόμα και ως ιερομόναχος, δωρεάν κατ’ οίκον ιατρικές υπηρεσίες. Στη Μονή άφησε και όλη την περιουσία του, η οποία αβγάτισε χάρη (και) στις αγορές κτημάτων από τους Οθωμανούς. Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία που δημοσιεύονται στην έκδοση, κάποια στιγμή «η κτηματική περιουσία της ηπλούτο εις ολόκληρον σχεδόν το λεκανοπέδιον των Αθηνών και της Ανατολικής Αττικής και το λεκανοπέδιον του Φαλήρου μέχρι και αυτής της πλατείας του Νέου Φαλήρου».

Ανεκτίμητα ντοκουμέντα

Η εκπαιδευτική συμβολή της Μονής Πετράκη, η συμμετοχή της στην Επανάσταση του 1821 και η νεότερη προσφορά της παρουσιάζονται εκτενώς, με την παράθεση σημαντικών ντοκουμέντων, τα περισσότερα εκ των οποίων έρχονται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα. Ξεχωριστά κεφάλαια αφιερώνονται στην αρχιτεκτονική της, στη θαυμάσια αγιογράφησή της, καθώς και στα δεκάδες Μετόχια της, από τη Μονή Αστερίου στον Υμηττό, τους Αγίους Πάντες Αμπελοκήπων και τον Αγιο Ανδρέα στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, έως τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Μενιδίου και τον Αγιο Χαράλαμπο Κερατέας. Μέσα από τα κείμενα του Γ. Τσούτσου, του Σ. Δημητρακόπουλου, της καθηγήτριας της Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ιωάννας Στουφή και του ιστορικού τέχνης Γ. Μυλωνά ζωντανεύει μια ιστορία ανθρωπισμού και προσφοράς που επιβεβαιώνει πως πράγματι η Μονή Πετράκη υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους, αν όχι ο μεγαλύτερος ευεργέτης στην ιστορία των Αθηνών. Την προσφορά της και την προσφορά εκείνων που διαχειρίστηκαν την περιουσία της εξήρε και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Β΄ στον πρόλογο της έκδοσης: «Η περιωρισμένη πια αυλή και το κατανυκτικό Καθολικό της Μονής μάς υπενθυμίζουν ότι ο αγιασμένος αυτός τόπος με τους ασκητικούς αγώνες, τις αδιάλειπτες προσευχές, την ακατάβλητη προσφορά και τους κόπους των πατέρων, είναι πάντοτε μια στάσι αναψυχής στον «διψώντα τον Θεόν» (Ψαλ. 62,2) επισκέπτην, μιά πηγή «αύρας λεπτής» στον καταβεβλημένο σύγχρονο προσκυνητή».

INFO
Η έκδοση πραγματοποιήθηκε χάρη στη γενναιόδωρη χορηγία του κ. Αθανασίου Μαρτίνου (ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ, Κοινωφελές Ιδρυμα Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου). Το βιβλίο, που έχει τυπωθεί σε μικρό αριθμό αντιτύπων, διατίθεται σε εκκλησιαστικά ιδρύματα και σε βιβλιοθήκες, ενώ υπάρχουν σχέδια να κυκλοφορήσει και στα βιβλιοπωλεία.

Oλες οι φωτογραφίες των αγιογραφιών και του διακόσμου είναι ευγενική παραχωρηση της Μαρίας Στέφωση.