Η αγάπη καιτο τραύμα

Οταν ανακοινώθηκε, στα τέλη Ιουλίου, η μακρά λίστα των υποψηφίων για το Βραβείο Booker 2020, όλοι αναρωτήθηκαν αν η Αγγλίδα Χίλαρι Μαντέλ θα μπορούσε (με σταθερό σύμμαχό της τον Τόμας Κρόμγουελ, ασφαλώς) να αποσπάσει και πάλι, για τρίτη φορά, την κορυφαία ετήσια λογοτεχνική διάκριση του αγγλόφωνου κόσμου. Στα μέσα Σεπτεμβρίου δόθηκε η (απροσδόκητη, για ορισμένους δε σκανδαλώδης) απάντηση. Η ίδια, με το μυθιστόρημά της Ο καθρέφτης και το φως, καθώς και άλλοι καταξιωμένοι ομότεχνοί της, όπως ο Ιρλανδός Κόλουμ Μακ Καν και η Αμερικανίδα Αν Τάιλερ, έμειναν εκτός και δεν συμπεριλήφθηκαν στην εφετινή βραχεία λίστα, η οποία αμέσως μετά (και παρά τις διάφορες συζητήσεις που ξέσπασαν) χαρακτηρίστηκε από τα βρετανικά μέσα ενημέρωσης ως η πλέον «ποικιλόμορφη» στην ιστορία του θεσμού.

Κυριάρχησε, κοντολογίς, η διαφορετικότητα των έξι φιναλίστ (από τις ΗΠΑ οι περισσότεροι ή πολίτες αυτής της χώρας) με την εντυπωσιακή επικράτηση των πρωτοεμφανιζόμενων, των γυναικών και των μαύρων/έγχρωμων συγγραφέων. Από όλους αυτούς, αξίζει να σημειωθεί, κανείς δεν κατοικεί σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ούτε έχει τη βάση του εκεί. To βράδυ της 19ης Νοεμβρίου (εν μέσω πανδημίας, αλλά στο πλαίσιο μιας ωραίας ψηφιακής τελετής που μεταδόθηκε ζωντανά στο Διαδίκτυο, στην οποία μάλιστα εμφανίστηκαν, μεταξύ άλλων, προσωπικότητες όπως ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Καζούο Ισιγκούρο) νικητής αναδείχθηκε ο Σκωτσέζος Ντάγκλας Στιούαρτ για το παρθενικό του μυθιστόρημα με τίτλο Shuggie Bain, ένα βιβλίο που έγραφε επί μία δεκαετία και το οποίο απέρριψαν, προτού κυκλοφορήσει, συνολικά 32 εκδότες. Η πρόεδρος της κριτικής επιτροπής Μάργκαρετ Μπάσμπι δήλωσε ότι η απόφαση των μελών της ήταν ομόφωνη.

Στη Σκωτία της Θάτσερ

Ο κεντρικός ήρωας, εν προκειμένω, είναι ένα αγόρι που μεγαλώνει στην γκρίζα Γλασκώβη της δεκαετίας του 1980 προσπαθώντας να υποστηρίξει την εξαρτημένη μαμά του. Η αφήγηση του 44χρονου ομοφυλόφιλου σχεδιαστή μόδας, ο οποίος την τελευταία εικοσαετία ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη, είναι, εν πολλοίς, αυτοβιογραφική. Και η δική του μητέρα πάλεψε με τον αλκοολισμό αλλά πέθανε όταν ο Ντάγκλας Στιούαρτ ήταν 16 ετών. Στο Shuggie Bain συνυφαίνονται αξεχώριστα δύο καμβάδες, ο ιδιωτικός και ο κοινωνικός, η ιστορία μιας φτωχής οικογένειας της εργατικής τάξης που δίνει μάχη για να μην καταρρεύσει με την ιστορία μιας πόλης και μιας χώρας που σταδιακά εξαθλιώνονται, μαραζώνουν και χάνουν την αξιοπρέπειά τους στην πυκνή σκιά της Θάτσερ, της «Σιδηράς Κυρίας». Η Αγκνες Μπέιν είναι μια όμορφη γυναίκα (σαν την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ας πούμε) που επιμένει να προσδοκά πολύ περισσότερα από την περιορισμένη ζωή της και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο φλερτάρει συνεχώς με την απογοήτευση, τη ματαίωση. Οταν ο σύζυγός της (ένας ερωτύλος ταξιτζής με εκτεταμένες εξωσυζυγικές σχέσεις) την εγκαταλείπει, εκείνη πρέπει να τα βγάλει πέρα με τα τρία παιδιά της. Ωστόσο, αδυνατεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση και σιγά-σιγά στρέφεται στο ποτό, μια εθιστική παρηγοριά που καθίσταται επικίνδυνη συνήθως, ενίοτε μοιραία.

Ενας συγκινητικός δεσμός

Η Αγκνες δεν θα αργήσει να πάρει την κάτω βόλτα και ο μόνος που θα μείνει αταλάντευτα στο πλευρό της, παρά τις φοβερές δυσκολίες, θα είναι ο βενιαμίν του σπιτιού, ο πολυαγαπημένος της Σάγκι. Ολοι λένε ότι είναι παράξενος, ότι δεν είναι «σωστός», ότι δεν είναι «κανονικός». Στο σχολείο και στη γειτονιά γίνεται ο εύκολος στόχος, οι υπόλοιποι τον ενοχλούν, στην πραγματικότητα τον εκφοβίζουν. Οπως εξήγησε ο Ντάγκλας Στιούαρτ σε μια συνέντευξη στον «Guardian», λίγο μετά τη βράβευσή του, οι δύο χαρακτήρες, μάνα και γιος, ατσαλώνουν τον συγκινητικό δεσμό τους μέσα σε κάτι που μοιάζει με διμέτωπο ασφυκτικό περιθώριο μέσα σε ένα άλλο ευρύτερο περιθώριο, εκείνο του συγκεκριμένου τόπου και του συγκεκριμένου καιρού. Γιατί; «Η Αγκνες επειδή οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να είναι οτιδήποτε άλλο πέρα από αυτό που η κοινότητα θεωρούσε ότι έπρεπε να είναι. Και ο Σάγκι επειδή είναι ένα γκέι και θηλυπρεπές αγόρι που οι άνδρες δεν ξέρουν πώς να το διαχειριστούν» τόνισε ο συγγραφέας.

Σε κάποια άλλα σημεία της ίδιας συνέντευξης ανέφερε ότι, αφενός, το μυθιστόρημά του αφορά κυρίως «εκείνη την ανθεκτική και ανεπιφύλακτη αγάπη, κάτι σαν ελπίδα που ανανεώνεται κάθε μέρα, την οποία μόνο τα παιδιά είναι ικανά να έχουν για τους προβληματικούς γονείς τους» και, αφετέρου, «το τραύμα, κάτι για το οποίο απλώς δεν συζητούμε στην κοινωνία, γεγονός που αποτρέπει ένα σωρό ανθρώπους από το να αναζητήσουν βοήθεια και να νιώσουν ότι δεν έχουν χάσει τα λογικά τους». Ο Ντάγκλας Στιούαρτ έγινε μόλις ο δεύτερος συγγραφέας από τη Σκωτία που τιμάται με το Booker, μετά τον Τζέιμς Κέλμαν ο οποίος είχε βραβευτεί για το μυθιστόρημά του How late it was, how late (1994).

Το Shuggie Bain θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά το 2021, σε μετάφραση της Σταυρούλας Αργυροπούλου, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο που εξασφάλισαν τα δικαιώματα του έργου πριν από τη μεγάλη αυτή επιτυχία. Εν αναμονή, λοιπόν.