Γραφειοκρατία: Πώς θα εξουδετερωθεί ο θανατηφόρος εναγκαλισμός της

Με την ελπίδα ότι η Τουρκία, παρά τον πολλαπλασιασμό των απειλών της και την κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου καταπάτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ) της Κύπρου, αλλά και της Ελλάδας στην περιοχή του Φαρμακονησιού, δεν θα διακινδυνεύσει ένα θερμό επεισόδιο, που θα συνιστά αιτία πολέμου (casus belli), η κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές της 7ης Ιουλίου θα έχει να αντιμετωπίσει ανάμεσα στα άλλα και το μείζον και περίπλοκο πρόβλημα της γραφειοκρατίας. Μολονότι ζούμε τις διαστάσεις και τις συνέπειες του μείζονος αυτού προβλήματος, μάλλον δεν το έχομε επαρκώς συνειδητοποιήσει, ιδιαίτερα δε οι πολιτικοί μας, οι οποίοι άλλωστε κυρίως ευθύνονται για τη συνεχή διόγκωσή του. Είναι αλήθεια ότι συνεχώς καταγγέλλεται ως ανασταλτικός παράγοντας στην ταχεία και αποτελεσματική λειτουργία του κράτους και ως μείζον εμπόδιο στην πραγματοποίηση παραγωγικών επενδύσεων στη χώρα μας. Ελάχιστοι όμως έχουν μελετήσει στις σατανικές λεπτομέρειές της πώς προέκυψε και πώς δρα, τι συνεπάγεται, τι κόστος έχει και πώς θα έπρεπε να αντιμετωπισθεί.

Μου δόθηκε η σπάνια ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά και να υποστώ τις συνέπειες της σχεδόν θανατηφόρου λειτουργίας της γραφειοκρατίας, όταν ως εξωτερικός συνεργάτης του υπουργού Οικονομικών και Εθνικής Οικονομίας Γιώργου Αλογοσκούφη επιφορτίστηκα με την προεδρία μιας ειδικά συσταθείσας Επιτροπής Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων. Προκειμένου να είναι ευέλικτη και αποτελεσματικότερη πρότεινα να είναι ολιγομελής και να έχει δικό της προϋπολογισμό, ώστε να προληφθούν, όπως πίστευα, οι χρονοβόρες διαδικασίες του δημόσιου λογιστικού. Θωρακισμένη έτσι, με μέλη τους έμπειρους καθηγητές Θανάση Διαμαντόπουλο, Πάνο Καζάκο και Πλάτωνα Τήνιο και τον αείμνηστο επιχειρηματία Λάζαρο Εφραίμογλου (προκειμένου τελευταίος να συνεισφέρει την εμπειρία και αποτελεσματικότητα της ιδιωτικής πρωτοβουλίας), αρχίσαμε την εκπόνηση σειράς μελετών σε συνεννόηση με τον υπουργό προς τον οποίον και τις υποβάλλαμε για την από μέρους της κυβερνήσεως αξιοποίησή τους.

Μολονότι οι σχετικές μελέτες εκπονούντο από τα ίδια τα μέλη της επιτροπής, χρειάστηκε σε μία περίπτωση να προσφύγουμε στις μελετητικές υπηρεσίες ενός άλλου πανεπιστημιακού στελέχους επ’ αμοιβή. Συμφωνήθηκε να του καταβληθούν γι’ αυτό 1.500 ευρώ μεικτά ευθύς μόλις παραδοθεί η εργασία του, όπως δεσμευθήκαμε. Συνεπέστατος εκείνος μας την παρέδωσε σύντομα και εγώ ως πρόεδρος της επιτροπής εκλήθην να εκδώσω την εντολή πληρωμής από τον ειδικό λογαριασμό στον κρατικό προϋπολογισμό. Και τότε άρχισε το σίριαλ που θα σας αφηγηθώ, το οποίο μόνο ως εφιάλτης διαβολικής εμπνεύσεως μπορεί να θεωρηθεί.

Το σίριαλ των υπογραφών

Παρακαλώ, ακολουθήστε με στο σατανικό σίριαλ της κρατικής μας γραφειοκρατίας. Συνεπής στις οδηγίες των αρμοδίων οργάνων του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας όπου υπαγόμαστε, ζήτησα εν πρώτοις την έγκριση του αρμοδίου διευθυντή. Μετά από αναμονή 20 ημερών, μολονότι επρόκειτο για τυπική έγκριση, αφού δεν είχε το δικαίωμα να αρνηθεί την υπογραφή του, μου γνωστοποιήθηκε αυτοπροσώπως το ευτυχές γεγονός. Ακολούθησε η υπογραφή του γενικού διευθυντή του υπουργείου και εν συνεχεία του γενικού γραμματέα με αντίστοιχες μηνιαίες και πλέον καθυστερήσεις, παρά τις συνεχείς πιέσεις μου καθώς η υπογραφή τους ήταν τυπική και δεν είχαν το δικαίωμα να αρνηθούν, αφού επρόκειτο για νομότυπη πληρωμή από ειδικό γι’ αυτό λογαριασμό και την είχε εγκρίνει ο υπουργός.

Το σχετικό έγγραφο εμπλουτισμένο πια με τις τρεις προαναφερθείσες υπογραφές έφθασε στο γραφείο του υπουργού, ο οποίος δεν επιδόθηκε στο σπορ των καθυστερήσεων καθώς ο ίδιος μας είχε ζητήσει την εκπόνηση της μελέτης. Ακολούθησε η διαβίβαση της εγκεκριμένης από τους αρμόδιους του υπουργείου απόφασής μας στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, το οποίο με τη σειρά του, και ευλόγως αυτό λόγω φόρτου εργασίας, καθυστέρησε τουλάχιστον έναν μήνα. Και ενώ οι χρονοβόρες αυτές διαδικασίες είχαν αρχίσει να κουράζουν και να προκαλούν ανησυχία, ο δικαιούχος, που ματαίως ανέμενε την πληρωμή της εργασίας του την οποία είχαμε δεσμευθεί να του καταβάλουμε, προσήλθε στο γραφείο μου έντονα διαμαρτυρόμενος μετά από αλλεπάλληλα σχετικά αλλά άκαρπα γι’ αυτόν τηλεφωνήματα. Και καθώς μετά τις αλλεπάλληλες οχλήσεις του άρχισε να αμφισβητείται η αξιοπιστία μου ως προέδρου της επιτροπής αναγκάστηκα να του καταβάλω εξ ιδίων τα 1.500 ευρώ, ζητώντας του να δεσμευθεί γραπτά ότι θα μου τα επιστρέψει όταν τελικά του καταβληθούν από το Δημόσιο.

Τι αποκαλύφθηκε
στο υπουργείο Εσωτερικών

Τελικά ενημερωθήκαμε από το Γενικό Λογιστήριο ότι ενέκρινε τη σχετική πληρωμή και ότι παρέπεμψε το σχετικό έγγραφο στο υπουργείο Εσωτερικών προκειμένου να την εγκρίνει και αυτό. Και καθώς ο κ. Αλογοσκούφης φάνηκε απρόθυμος να πιέσει τον υπουργό Εσωτερικών ώστε να επιταχύνει τη δική του έγκριση, πήρα την πρωτοβουλία και την άδεια του υπουργού Εθνικής Οικονομίας να προβώ σε προσωπικό διάβημα στον τότε υπουργό Εσωτερικών κ. Προκόπη Παυλόπουλο, με τον οποίο γνωριζόμουν από μακρού. Πράγματι με δέχθηκε αμέσως στο υπουργικό γραφείο του στη Βασιλίσσης Σοφίας. Εδειξε όμως έντονα ενοχλημένος όταν του είπα ότι ανέμενα πάνω από έναν μήνα για να υπογράψει και αυτός την περιπόθητη έγκριση. Μου δήλωσε οργισμένος ότι αποκλείεται να καθυστερεί η δική του υπογραφή, καθώς δεν εγκαταλείπει ποτέ το γραφείο του, ακόμα και τις πρώτες πρωινές ώρες, αν δεν έχει υπογράψει το σύνολο των εκκρεμούντων εγγράφων της ημέρας. Κάλεσε μάλιστα αμέσως τη γραμματέα του και ζήτησε να ερευνηθεί μήπως πράγματι εκκρεμούσε για υπογραφή το περιπόθητο πια έγγραφο. Η κυρία γραμματέας μετά από ενός τετάρτου αναμονή επέστρεψε και διαβεβαίωσε τον υπουργό ότι δεν εκκρεμούσε τέτοιο έγγραφο. Ομως εγώ πριν τον επισκεφθώ είχα ζητήσει από το Γενικό Λογιστήριο τη γραπτή διαβεβαίωσή του ότι το έγγραφο είχε σταλεί στο υπουργείο Εσωτερικών. Ο κ. Παυλόπουλος δύσπιστος ζήτησε από συνεργάτη του να μεταβεί αμέσως στο Γενικό Λογιστήριο προς εξακρίβωσιν. «Δεν θα σας αφήσω να φύγετε από το γραφείο μου, πριν διευκρινιστεί πλήρως η υπόθεση» μου είπε ο υπουργός.

Ετσι και τελώντας σε αναμονή ευτύχησα μιας ενδιαφέρουσας πολιτικής συζήτησης με τον κ. Παυλόπουλο έως ότου μετά από μισή και πλέον ώρα επέστρεψε ο απεσταλμένος του και του ενεχύρισε αποδεικτικό αποστολής του εγγράφου από το Γενικό Λογιστήριο με υπογραφή του πρωτοκόλλου παραλαβής από το υπουργείο Εσωτερικών. Θορυβημένος πια και εξοργισμένος κάλεσε και πάλι ο κ. Παυλόπουλος την ιδιαιτέρα του και απαίτησε να ελέγξει επιμελέστερα όλα τα εκκρεμούντα έγγραφα, ώστε να ανευρεθεί και το άφαντο. Μετά μισή ώρα νέας αναμονής επέστρεψε η γραμματεύς περιδεής και ψέλλισε ότι τελικά το βρήκαν. Είχε παραπέσει, όπως είπε, και βρισκόταν αδικαιολογήτως σε άλλον όροφο από εκείνον όπου ήταν το γραφείο του υπουργού. Κατόπιν αυτού ο κ. Παυλόπουλος μου ζήτησε συγγνώμη και έδωσε εντολή να του το υποβάλουν αμέσως για υπογραφή και εν συνεχεία να το παραδώσει ειδικός απεσταλμένος του στη γραμματεία του Υπουργικού Συμβουλίου.  «Δεν θα φύγετε», μου είπε, «αν δεν επιστρέψει ο συνεργάτης μου με το αποδεικτικό υποβολής του εγγράφου στο γραφείο του γενικού γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου». Οπως πληροφορήθηκα έκπληκτος, έπρεπε και εκείνος με τη σειρά του να κοσμήσει με την υπογραφή του την έγκριση πληρωμής των 1.500 ευρώ τα οποία αναμφισβήτητα οφείλοντο στον μάταια αναμένοντα δικαιούχο.

Αν δεν έχεις μέσο;

Κατά τη διάρκεια της αναμονής στο υπουργείο Εσωτερικών (ευτυχώς δεν απέχει πολύ από τη Γραμματεία της Προεδρίας της Κυβερνήσεως που εδρεύει στο κτίριο της Βουλής), και καθώς ο κ. Παυλόπουλος είχε αισθανθεί αμήχανος απέναντί μου μια και διαπιστώθηκε ότι η καθυστέρηση της δικής του υπογραφής οφείλετο σε τσαπατσουλιά της γραμματέως του, αποτόλμησα το διόλου ευγενικό αλλά εύλογο ερώτημα-σχόλιο: «Διερωτώμαι κύριε υπουργέ. Αν εγώ ως δημοσιογράφος με γνωριμίες σε επίπεδο κορυφής χρειάσθηκε να ταλαιπωρηθώ επί τόσο χρόνο και συνάντησα τόσα εμπόδια προκειμένου να διεκπεραιωθεί μία τόσο απλή υπόθεση, τι υφίστανται οι μη έχοντες οποιοδήποτε μέσο απλοί πολίτες για να μπορούν να εισπράττουν τα λεφτά που δικαιούνται από το Δημόσιο». Οπότε ευπροσήγορος ο κ. Παυλόπουλος παραδέχθηκε ότι είναι υπερβολική η κρατική γραφειοκρατία και ότι κάτι θα πρέπει να γίνει, αλλά χωρίς και να μπορέσει να κάνει κάτι.

Ετσι ολοκλήρωσα την τόσο πλούσια σε εμπειρίες και ενδιαφέρουσες συζητήσεις ημερίδα μου στο γραφείο του υπουργού Εσωτερικών, καθώς εν τω μεταξύ επέστρεψε ο απεσταλμένος του από το Γραφείο της Προεδρίας της Κυβερνήσεως με τον αριθμό πρωτοκόλλου με τον οποίο καταχωρήθηκε και το δικό μου στα προς υπογραφή από τον γενικό γραμματέα αναμένοντα έγγραφα. Η εύλογη χρονοβόρα νέα αναμονή, καθώς ήταν στοίβες τα αναμένοντα υπογραφή έγγραφα, παρακάμφθηκε ευτυχώς, καθώς ως από μηχανής Θεός ένας νεαρός συνεργάτης μου, μου γνωστοποίησε ότι συνδέεται φιλικά με υπάλληλο της Γραμματείας της Προεδρίας της Κυβέρνησης. Ο τελευταίος προθυμοποιήθηκε να μετακινήσει κρυφά το προς έγκριση έγγραφο του δικού μου ενδιαφέροντος από τον πάτο της ογκώδους στοίβας στην κορυφή των προς υπογραφή αναμενόντων εγγράφων. Ηταν η ταχύτερη υπογραφή που ευτύχησε να έχει αυτή η έγκριση πληρωμής, σε βάρος προφανώς κάποιου λιγότερο τυχερού συμπολίτη.

Οταν μετά από κάποιες μέρες ο αρμόδιος διευθυντής του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών με ενημέρωσε ότι επιτέλους επεστράφη εγκεκριμένη η εντολή πληρωμής, καθώς είχα κατά κάποιον τρόπο εκβιάσει την ταχεία διεκπεραίωση του εγγράφου, με πληροφόρησε ταυτόχρονα με κάποια χαιρεκακία ότι θα πρέπει να αναμένω την εκ νέου υπογραφή του υπουργού στον οποίο υπηρεσιακά θα το υποβάλει. Μετά από νέα ολιγοήμερη αναμονή το γραφείο του κ. Αλογοσκούφη με ενημέρωσε ότι έβαλε και τη νέα υπογραφή του ο υπουργός. Στην απορία που εξέφρασα γιατί χρειάζονται δύο υπογραφές του η απάντηση ήταν ότι η μία ήταν ως υπουργού Εθνικής Οικονομίας και η άλλη ως υπουργού Οικονομικών (είχε τότε διπλή υπουργική θέση). Περιχαρής έσπευσα στο γραφείο του, όπου όμως η ιδιαιτέρα του με πληροφόρησε ότι η υπόθεση δεν είχε λήξει. Θα έπρεπε τώρα να υπογράψει και ο υφυπουργός Εσωτερικών κ. Ζώης! Αλλά να μην ανησυχώ, μου είπε, επειδή ήταν παλαιά συμφοιτήτριά του και έτσι διαθέταμε το μέσον να αποσπάσουμε αμέσως και τη νέα υπογραφή. Ματαίως όμως ανέμενα τη σύντομη συνέχεια καθώς όπως μου ψέλλισε απογοητευμένη η γραμματέας του κ. Αλογοσκούφη, ο υφυπουργός Εσωτερικών δεν έδειξε το ενδιαφέρον που εκείνη ανέμενε. Τελικά μετά από ένα ακόμα εικοσαήμερο επεστράφη εγκεκριμένη και από τον κ. Ζώη η εντολή πληρωμής. Ενημερώθηκε αμέσως ο δικαιούχος, ο οποίος εισέπραξε επιτέλους τα κουτσουρεμένα λόγω κρατήσεων 1.500 ευρώ, τα οποία έσπευσε με τη σειρά του να μου τα επιστρέψει αμέσως, ευχαριστώντας με για την προσωπική εξυπηρέτηση που του προσέφερα. Ετσι έληξε η ιλαροτραγική ιστορία της έγκρισης πληρωμής 1.500 ευρώ από το Δημόσιο, η οποία μου επέτρεψε να συνειδητοποιήσω την έκταση, τις χρονοβόρες διαδικασίες και τον παραλογισμό της γραφειοκρατίας του ελληνικού κράτους, η οποία μπορεί να προκαλέσει ακόμα και βλάβη στην ψυχική υγεία των ταλαιπωρούμενων πολιτών, παρεμποδίζει την ταχεία και ομαλή λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών, επιβαρύνει με υψηλό κόστος τη λειτουργία των επιχειρήσεων αλλά και των ταλαιπωρούμενων πολιτών. Κυρίως δε αποτρέπει την πραγματοποίηση των τόσο αναμενόμενων παραγωγικών επενδύσεων, αποθαρρύνοντας έτσι την ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και συνεπώς και την οικονομική ανάπτυξη.

Μείζον πρόβλημα
για τη νέα κυβέρνηση

Δεν γνωρίζω αν έκτοτε περιορίστηκε η γραφειοκρατία. Πιθανολογώ ότι παραμένει ακέραια και οργιάζουσα, αν δεν έχει επαυξηθεί υπό το καθεστώς της αριστερής διακυβέρνησης, η οποία βασίστηκε άλλωστε στην αποθέωση του κρατισμού.

Αυτό το κολοσσιαίο πρόβλημα θα κληθεί από την πρώτη στιγμή να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση. Και παρά τις διαβεβαιώσεις δεν είναι διόλου βέβαιο ότι είναι επαρκώς προετοιμασμένη και κατά πόσον είναι αποφασισμένη. Και ο λόγος είναι απλός. Εχει υψηλό πολιτικό κόστος η αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού. Η σχετική βούληση του κ. Μητσοτάκη είναι δεδομένη, έχει δε και σχετική εμπειρία από την προηγηθείσα θητεία του στο υπουργείο Δημόσιας Διοίκησης. Ομως θα είναι πρόθυμο και όλο το πολιτικό προσωπικό της Νέας Δημοκρατίας, οι συνδικαλιστές της και το συνηθισμένο σε χαλαρούς ρυθμούς και σε ταλαιπωρία των πολιτών δημοσιοϋπαλληλικό προσωπικό;

Ως γνωστόν η γραφειοκρατία σε μια απλουστευτική προσέγγιση προκύπτει από τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Μια συνήθης πρακτική είναι ο πολλαπλασιασμός των απαιτούμενων υπογραφών.

Μια πτυχή της πολυδαίδαλης, χρονοβόρας και κοστοβόρας γραφειοκρατίας είναι και οι συναρμοδιότητες. Οι τελευταίες συνιστούν μια από τις ιδιαίτερες παθογένειες της ελληνικής γραφειοκρατίας, ιδιαίτερα σε επίπεδο κορυφής. Οι συναρμοδιότητες υπουργών συνεπάγονται προστριβές, καθυστερήσεις, ακόμα και αδυναμία επιλύσεως διισταμένων μεταξύ τους απόψεων. Ο απαράδεκτος εξάλλου μεγάλος αριθμός και οι συναρμοδιότητες για κάθε θέμα πολλών ταυτόχρονα υπουργών συνιστούν μείζονα αιτία για την αδυναμία ταχείας επιλύσεως προβλημάτων και την προώθηση του κυβερνητικού έργου. Γι’ αυτό και το πρώτο βήμα περιορισμού της γραφειοκρατίας θα πρέπει να είναι ο δραστικός περιορισμός του αριθμού των υπουργών και υφυπουργών και των γενικών γραμματέων, η κατάργηση των ειδικών γραμματειών και η ελαχιστοποίηση των συναρμοδιοτήτων. Ενα alter ego του πρωθυπουργού στο Μαξίμου θα πρέπει να έχει τον τελευταίο λόγο σε περίπτωση σύγκρουσης απόψεων υπουργών.

Ο περιορισμός της γραφειοκρατίας προσκρούει όμως και στην ανάδειξη του περιττού της υπάρξεως θέσεων υπαλλήλων ή ακόμα και υπηρεσιών και οργανισμών, η κατάργηση των οποίων θα καθιστούσε περιττή και τη διατήρηση των σ’ αυτούς απασχολούμενων υπαλλήλων. Στο παρελθόν οι κ.κ. Πάγκαλος και Αλογοσκούφης ως υπουργοί αντίστοιχων κυβερνήσεων είχαν υπολογίσει σε περίπου 300 τους περιττούς οργανισμούς.

Πώς μπορεί όμως να επιτευχθεί ο περιορισμός της γραφειοκρατίας χωρίς να ανακύψει θέμα απολύσεως υπαλλήλων την οποία έχει αποκλείσει ο κ. Μητσοτάκης; Μία λύση είναι η μετάθεση πλεοναζόντων υπαλλήλων σε θέσεις που χηρεύουν. Αλλά η διαδικασία αυτή απαιτεί χρόνο και η νέα κυβέρνηση δεν θα έχει αυτή την πολυτέλεια.

Μια ριζική λύση

Η πρακτικότερη, αλλά προφανώς πολιτικά και ηθικά ανεπίτρεπτη λύση, θα ήταν να καταργηθούν όλοι οι περιττοί οργανισμοί και θέσεις υπαλλήλων και το πλεονάζον προσωπικό να μην απολύεται, αλλά να διατηρείται κανονικά μισθοδοτούμενο έως τη συνταξιοδότησή του, υπό τον όρο ότι θα παραμένει στο σπίτι του και δεν θα επιτρέπεται ακόμα και απλή επίσκεψη στα πρώην γραφεία τους, ώστε να μη χρησιμοποιούν τηλέφωνο και κομπιούτερ και να μην απασχολούν με τη φλυαρία τους τούς κανονικά εργαζόμενους. Οι παραβιάζοντες αυτόν τον όρο θα υπόκεινται σε άμεση απόλυση. Πρακτικό και αποτελεσματικό μέτρο, που όμως θα εθεωρείτο αδιανόητο και πολιτικά ανέφικτο μολονότι φαίνεται απλό και αποτελεσματικό και το κυριότερο χωρίς απολύσεις, μολονότι το Σύνταγμα δεν εγγυάται μονιμότητα στις καταργούμενες στο Δημόσιο θέσεις.

Δυστυχώς η νέα κυβέρνηση πέραν της εξουθενωτικής γραφειοκρατίας – είδαμε στην πράξη τι σημαίνει από την περιπέτεια έγκρισης μια απλής πληρωμής από το Δημόσιο – θα έχει να διαχειρισθεί και το πρόσθετο ανάχωμα το οποίο έχει εγκαταστήσει η αποχωρούσα κυβέρνηση στον δημόσιο τομέα με τους αθρόους διορισμούς και τις νέες θέσεις εργασίας και ευθύνης που δημιούργησε. Τα προσκόμματα και η δολιοφθορά στην οποία ενδεχόμενα θα επιδίδονται, δεχόμενοι και σχετικές οδηγίες από το στρατηγείο του αποχωρούντος κόμματος, θα συνιστούν ένα επιπλέον πρόβλημα που θα επιδεινώνει τις αρνητικές συνέπειες της αντιπαραγωγικής γραφειοκρατίας. Εχω την ελπίδα ότι η ομάδα ειδικών συνεργατών με υψηλή ειδίκευση, που είχε σχηματίσει από μακρού ο κ. Μητσοτάκης, να έχουν προσεγγίσει επιμελώς το πρόβλημα και να έχουν επεξεργαστεί τις πιο αποτελεσματικές λύσεις που με συνέπεια θα πρέπει η νέα κυβέρνηση να υιοθετήσει και εφαρμόσει χωρίς τις συνήθεις επιφυλάξεις του πολιτικού κόστους.