Γλυπτά που επιπλέουν

Ορισμένες αποπνέουν μια θεατρικότητα έτσι όπως στέκονται αγέρωχες σαν μυθικές φιγούρες. Κάποιες άλλες μοιάζουν πιο «δωρικές» και η επιφάνειά τους είναι επίπεδη. Ολες τους μοιάζουν «με γλυπτά που επιπλέουν» και κάθε μία από αυτές είναι λες και διαθέτει  μοναδική προσωπικότητα. Αν δεν βλέπει κανείς ταυτόχρονα τις φωτογραφίες της εικαστικού Χριστίνας Δημητριάδη όσο διαβάζει αυτές τις γραμμές είναι δύσκολο να αντιληφθεί ότι αυτές οι περιγραφές αφορούν… βραχονησίδες. Κι όμως, τριάντα «πορτρέτα» (ναι, πορτρέτα) αυτών των μεγάλων όγκων από πέτρα συνθέτουν την έκθεση «Island hoping / Ατοποι Τόποι» στο Kέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων (Βασ. Σοφίας, Πάρκο Ελευθερίας, από 9/11/18 έως 3/2/19), σε επιμέλεια Ντένη Ζαχαρόπουλου.

Είναι απρόσμενα εντυπωσιακές αυτές οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται υπό αυτόν τον αμετάφραστο ουσιαστικά τίτλο. Διότι το δεύτερο σκέλος του, οι «Ατοποι τόποι», είναι απλώς μια αναγκαστική προσαρμογή στα ελληνικά που δεν αποδίδει τα επίπεδα ερμηνείας του επιτυχημένου λογοπαίγνιου με το γνωστό και εύχαρι «island hopping» των τουριστών που πηδούν από νησί σε νησί προσπαθώντας να δουν και να γευτούν όσα περισσότερα μπορούν από το πολλά υποσχόμενο ελληνικό καλοκαίρι και το απεγνωσμένο «ελπίζειν» (hoping) όσων θαλασσοπνίγονται στα ανοιχτά αναζητώντας μια καλύτερη ζωή σε ξένες χώρες. Επιπλέον, σε αντίθεση με τα φωτογενή και υπερφωτογραφημένα νησιά που αγαπούν να επισκέπτονται οι τουρίστες, οι ελάχιστα προβεβλημένες βραχονησίδες είναι φορτισμένες με ιστορικά γεγονότα και συγκυρίες που δεν έχουν καμία σχέση με τη διασκέδαση, τις διακοπές και τη χαλάρωση, αλλά με την ανασφάλεια, ακόμη και την απειλή. Αν μη τι άλλο, και μόνο στο άκουσμα της λέξης το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό είναι η απαρχή άλλης μιας έντασης και μιας κρίσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Στην έκθεσή της η Χριστίνα Δημητριάδη δημιουργεί έναν άλλο χάρτη της Ελλάδας, στρέφοντας το βλέμμα σε αυτό το παραγνωρισμένο τοπίο, «σε κάτι που είναι ανοίκειο και δεν έχει σχέση με την εικόνα που αντιπροσωπεύει την Ελλάδα, αλλά είναι η Ελλάδα» όπως εξηγεί στο BHΜΑgazino.

«Στην Ελλάδα υπάρχουν σχεδόν 6.000 βραχονησίδες και βρίσκονται παντού, όπου γυρίσεις το βλέμμα σου. Βλέπεις μια ωραία παραλία και ξαφνικά διαπιστώνεις ότι σε αυτήν δεσπόζει και ένας άγριος βράχος. Τις περισσότερες φορές περνούν απαρατήρητες. Συνήθως δεν έχουν και καμία «χρήση». Δεν μπορείς να ζήσεις, δεν μπορείς καν να κολυμπήσεις σε αυτές. Πρόκειται για τόπους που δεν έχουν ζωή. Αυτά τα νησιά συνιστούν σύνορα μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, νοητές γραμμές που χωρίζουν χώρες και απελπισμένοι άνθρωποι προσπαθούν να περάσουν. Οσοι το καταφέρουν και δεν πνιγούν, βλέπουν τις πόρτες κλειστές. Γιατί τελικά αυτό είναι ένα τοπίο που δεν θα σε σώσει» εξηγεί η Δημητριάδη.

«Η μεσογειακή πραγματικότητα και το γεωλογικό όριο που εκφράζουν οι βραχονησίδες φέρνουν στον νου το «στεριά» το οποίο φωνάζει στην αχανή θάλασσα ο ναύτης από το κατάρτι του καραβιού, την ξερή γη που αποτελεί την προσδοκία και την ελπίδα του ναυτικού ή του ναυαγού. Οι βραχονησίδες μπορεί να είναι μέρος ενός νησιού ή μια μοναχική νησίδα, σαν τις μακρινές ουτοπίες ή τα όνειρα της παιδικής φαντασίας. Μπορεί όμως να είναι και ξερά, απρόσβατα, άγονα και αφιλόξενα βράχια. Και ίσως, σε μια Μεσόγειο με τα νησιά και τα βραχώδη μορφώματα διάσπαρτα στη θάλασσα όπως την ξέρουμε από την εποχή της Οδύσσειας, να είναι ακόμη ο γκρεμός που σε καταπίνει ή σε τσακίζει» σημειώνει με τη σειρά του ο επιμελητής της έκθεσης, Ντένης Ζαχαρόπουλος.

Το ενδιαφέρον είναι ότι αφετηρία για αυτή τη σειρά έργων υπήρξε μια μικρή ασπρόμαυρη φωτογραφία της Ελιγολάνδης, ενός νησιού της Βόρειας Θάλασσας με ιδιαίτερη πολιτική και γεωγραφική ιστορία. Η Ελληνογερμανίδα Δημητριάδη την είχε βρει στο αρχείο της γιαγιάς της και έκτοτε την κουβαλάει πάντα μαζί της. Γιατί αυτή είναι και η γενέτειρα της μισής οικογένειας της Δημητριάδη αλλά και το σημείο από όπου ξεκίνησε η μεταναστευτική ιστορία των γερμανών προγόνων της.

Ο Βορράς συναντάει δηλαδή τον Νότο και η μεγαλύτερη Ιστορία τα προσωπικά βιώματα. Κάθε δουλειά της εικαστικού, εξάλλου, από τις κουρτίνες που φιλτράρουν το τοπίο της Θεσσαλονίκης στο πρότζεκτ «Miramare» (2011) έως τους ερμητικά κλειστούς πυρότοιχους του Βερολίνου στο πρότζεκτ «Firewalls» (2009), «είναι σαν να ρίχνεις μια πετρούλα στο νερό. Κάθε κύκλος που σχηματίζεται γύρω από αυτήν πραγματεύεται κάτι που αφορά τη δουλειά μου. Από το εγώ, την οικογένεια, την κοινωνία, το περιβάλλον, την πόλη, τη χώρα, την Ιστορία».

Η Δημητριάδη έχει γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη και μολονότι είναι μόνιμη κάτοικος Βερολίνου τα τελευταία 27 χρόνια, αφότου ολοκλήρωσε σπουδές στη Σχολή New School/Parson’s με ειδικότητα στην εικαστική φωτογραφία, θα ήταν αδύνατον να μη γυρνούσε στα πατρογονικά εδάφη. Το πρότζεκτ ξεκίνησε στη Χαλκιδική και στην Καβάλα όπου παραθερίζει αλλά κατέληξε να βγάλει τις περισσότερες φωτογραφίες στους Φούρνους Κορσεών στο Ικάριο Πέλαγος, μεταξύ Ικαρίας, Πάτμου και Σάμου. Αφενός «εκεί η περιοχή είναι γεμάτη βραχονησίδες» και αφετέρου το συγκεκριμένο μέρος μετρά τον μεγαλύτερο αριθμό ναυαγίων από την αρχαιότητα, ενώ στη θάλασσά του σήμερα λαμβάνουν χώρα σύγχρονες τραγωδίες ανθρώπων που μεταναστεύουν αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, συνήθως εις μάτην.

Το πρώτο μέρος της έκθεσης «Island hoping» παρουσιάστηκε σε ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της Γερμανίας, στο Κρατικό Μουσείο της Καρλσρούης (Badisches Landesmuseum Schloss Karlsruhe). Στο Κέντρο Τεχνών, παρουσιάζεται με την υποστήριξη του πολιτιστικού οργανισμού ΝΕΟΝ και τη συμβολή του Δήμου Φούρνων Κορσεών, της ΜΚΟ EuroMare αλλά και της Γκαλερί Ελένη Κορωναίου που εκπροσωπεί τη Δημητριάδη στην Ελλάδα από το 1993.

«Island hoping / Ατοποι Τόποι»: Kέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων (Βασ. Σοφίας, Πάρκο Ελευθερίας), από 9 Νοεμβρίου 2018 έως 3 Φεβρουαρίου 2019.