«Φτηνά τσιγάρα» με διαχρονικό άρωμα

Μια αυγουστιάτικη νύχτα στην Αθήνα, λίγο προτού ξεκινήσει η προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 με όλες τις αλλαγές που θα έφερναν στην πόλη και στις ζωές μας. Εκείνη η «παλιά», καλοκαιρινή και μελαγχολική πρωτεύουσα της δεκαετίας του ’90 έγινε το σκηνικό μέσα στο οποίο ξετυλίγονται τα «Φτηνά τσιγάρα» (2000), η δεύτερη ταινία που γύρισε ως σκηνοθέτης ο Ρένος Χαραλαμπίδης – η πρώτη ήταν το «No Βudget Story» του 1997. Πρωταγωνιστές της, εκτός από τις γειτονιές της πόλης, ένας άνδρας (τον ερμήνευε ο ίδιος ο Χαραλαμπίδης) ο οποίος φλερτάρει με μία άγνωστη κοπέλα (Aννα-Μαρία Παπαχαραλάμπους) που συνάντησε σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο. Οι δύο νέοι έρχονται για λίγο κοντά, η κάμερα τους παρακολουθεί στις βόλτες τους στην άδεια Αθήνα, αλλά την ίδια στιγμή παρακολουθεί σκηνές της (σουρεαλιστικής συχνά) καθημερινότητας του ήρωά μας, σε ένα καφενείο όπου γίνονται (και) φιλοσοφικές συζητήσεις, στο διαμέρισμα ενός φίλου του, σε μια υπόγεια διάβαση – τόπο συνάντησης με δύο μαφιόζους. Τα «Φτηνά τσιγάρα» προβλήθηκαν στις αίθουσες για μία εβδομάδα χωρίς να καταφέρουν να κόψουν πολλά εισιτήρια και απέσπασαν χλιαρές κριτικές. Η επιτυχία ήρθε στα χρόνια που ακολούθησαν, και ήταν – είναι – επιτυχία διαρκείας: Το κοινό τα ανακάλυψε νοικιάζοντάς τα από τα βίντεο κλαμπ, παρακολουθώντας διάφορες προβολές σε θερινούς και όχι μόνο κινηματογράφους και (την τελευταία κυρίως δεκαετία) παρακολουθώντας το φιλμ μέσα από το Internet. Τα ανακάλυψε και τα αγάπησε. Σήμερα η ταινία θεωρείται σημαντικό δείγμα γραφής του νεότερου ελληνικού κινηματογράφου. Και επιστρέφει για άλλη μια φορά, τώρα όχι στη μεγάλη οθόνη αλλά στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής: Τα «Φτηνά τσιγάρα» γίνονται μιούζικαλ-ρομαντική οπερέτα με τη συμμετοχή συντελεστών της ταινίας, όπως του Ρένου Χαραλαμπίδη και του Παναγιώτη Καλαντζόπουλου, ο οποίος προσθέτει νέα τραγούδια στο δημοφιλές soundtrack που είχε γράψει τότε,και με σκηνοθέτη τον Κωνσταντίνο Ρήγο, ο οποίος επιμελείται επίσης την κινησιολογία και το σκηνικό.Το λιμπρέτο υπογράφει ο Πέτρος Βουνισέας, τους στίχους οι Π. Καλαντζόπουλος, Π. Βουνισέας, Μιχάλης Γκανάς και Ελένη Ζιώγα, τα κοστούμια ο Απόστολος Μητρόπουλος και ερμηνεύουν οι Τάκης Βαμβακίδης, Αθηνά Βρούβα, Πάρις Θωμόπουλος, Idra Kayne, Σοφία Κουρτίδου, Θάνος Λέκκας, Κωνσταντίνος Μπιμπής, Δημήτρης Ναλμπάντης, Χριστίνα Στεφανίδη, Ιαν Στρατής και Ρένος Χαραλαμπίδης.

Μια «γλυκεία τρικυμία»

Δύο και βάλε δεκαετίες μετά την πρώτη προβολή του φιλμ, ο περιπλανώμενος νέος που ερμήνευε ο Χαραλαμπίδης θα ζήσει ξανά εκείνη την τρυφερή, μελαγχολική και ερωτική περιπλάνηση στη νυχτερινή Αθήνα, αυτή τη φορά ως ο επί σκηνής αφηγητής των γεγονότων. Πώς αισθάνεται με αυτή τη μετά μουσικής επιστροφή στο δημιουργικό παρελθόν του; «Ειλικρινά, χάνω τα λόγια μου, δεν ξέρω τι να πω, είμαι σε μια γλυκεία τρικυμία με όλα αυτά, και δεν το περίμενα» λέει. «Είναι μια στιγμή, όσο και αν ακούγεται περίεργο, δύσκολη συναισθηματικά για εμένα. Κοιτώντας υπαρξιακά το όλο θέμα, νομίζω πως παίρνω μέρος σε ένα ραντεβού που υπήρχε στον πυρήνα της ταινίας. Γίνεται ένα είδος ανασκόπησης και απολογισμού. Βλέποντας ξανά τα «Φτηνά τσιγάρα», βλέπω και τα λάθη που έκανα μετά. Και τα σωστά βλέπω, αλλά τα λάθη είναι εκείνα που πονάνε». Για πρώτη φορά στη σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ανεβαίνει μια ταινία του ελληνικού κινηματογράφου, και «μου φαίνεται παράξενο που αυτή η ταινία είναι η δική μου» λέει ο Ρένος Χαραλαμπίδης. «Το κάνει δε ακόμα πιο παράξενο το γεγονός πως η ταινία έχει φύγει από τα χέρια μου και βρίσκεται πια στα χέρια άλλων καλλιτεχνών, κυρίως του Ρήγου. Είναι σαν τις «πίσω μου σελίδες» στο τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου, που με το πέρασμα του χρόνου ξέφυγαν από τα χέρια του δημιουργού τους και «ταξιδεύουν μοναχές μες στις ξένες τις καρδιές», δηλαδή ανήκουν πια σε αυτούς που τις αγαπάνε, όχι σε εμένα».

Το στοίχημα με τον χρόνο

Κάθε καλλιτεχνική δημιουργία αναμετριέται με τον χρόνο, άλλες αργά ή γρήγορα για να ξεχαστούν, άλλες για να μείνουν και να αναδειχθούν σε κλασικές αξίες στις εποχές που θα έρθουν. Η ανταπόκριση που έχει η ταινία ακόμα και σήμερα σε ένα νέο κοινό το οποίο δεν έχει εικόνα της Αθήνας που παρουσιάζουν, μεταξύ άλλων σε ανθρώπους οι οποίοι όχι απλώς χρησιμοποιούν ως τσιτάτα διάφορες ατάκες που ακούγονται αλλά και που τις χτυπάνε ως τατουάζ στα σώματά τους – ναι, υπάρχουν και αυτοί! – επιβεβαιώνει πως τελικά τα «Φτηνά τσιγάρα» στη δική τους «κόντρα» με τον χρόνο κέρδισαν με κάποιον τρόπο το παιχνίδι. «Ως τώρα, η ταινία με έχει εκπλήξει με την αντοχή της στον χρόνο» λέει και ο Ρένος Χαραλαμπίδης: «Μου φαίνεται απίστευτη η απήχηση που έχει στους νέους. Νιώθω λίγο σαν τον Μπομπ Ντίλαν (σ.σ.: γελάει) που τον ακούνε τα νέα παιδιά και τον ανακαλύπτουν ξανά και ξανά, όπως τον είχαν ανακαλύψει κάποτε οι πατέρες τους, οι πατέρες μας». Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη του αυτό; «Δεν ξέρω… Η επιτυχία και η διαχρονικότητα της ταινίας είναι και για εμένα ένα αίνιγμα. Ισως ήταν κάτι πολύ ελεύθερο, πολύ ειλικρινές, και αυτό λειτούργησε. Ισως μια ολόκληρη γενιά βλέπει τη νιότη της. Ισως καθένας βλέπει κομμάτια της δικής του ζωής. Πόσο περίεργα ήρθαν τα πράγματα… Εγώ τότε είχα κάνει μια πρόταση στον ελληνικό κινηματογράφο, ο οποίος όμως τελικά δεν την ενέκρινε. Ούτε το κοινό ούτε η κριτική την ενέκριναν. Πρότεινα έναν κινηματογράφο στιγμών. Ισως είχα κακό timing, ίσως δεν ήταν η κατάλληλη εποχή για κάτι τέτοιο. Αν είχε ανταπόκριση έστω από τους κριτικούς – να θυμίσω πως κατά μέσο όρο πήρα ένα αστεράκι – θα είχα βρει την ψυχική δύναμη να συνεχίσω αυτού του είδους τον κινηματογράφο. Ναι, ίσως τελικά είχα κακό timing. Θα ακουστεί κάπως, αλλά νομίζω πως κάνοντας τα «Φτηνά τσιγάρα» βρέθηκα, χωρίς να το καταλαβαίνω κι εγώ, για λίγο μπροστά από την εποχή μου. Τελικά αυτό δεν ήταν καλό για την ταινία. Το να ακολουθείς αλλά και να προβλέπεις το κύμα της εποχής και να το εκμεταλλεύεσαι δημιουργικά είναι χαρακτηριστικό του μεγάλου καλλιτέχνη. Εγώ δεν είμαι ο μεγάλος καλλιτέχνης και δεν μπόρεσα. Οπότε ναι, τότε είχα κακό timing, σαν να βιάστηκα. Να όμως που έφτασε η εποχή στην οποία η ταινία με την ανταπόκριση που έχει δικαιώνεται!».

Η ματιά του σκηνοθέτη

Τα «Φτηνά τσιγάρα» μάς απασχολούν ξανά, αυτή τη φορά ως το υλικό που χρησιμοποιεί στην Εθνική Λυρική Σκηνή ο Κωνσταντίνος Ρήγος για να στήσει τη δική του παράσταση, συνεργαζόμενος πάντα με τον Ρένο Χαραλαμπίδη. «Αν και όσες φορές έχουμε συζητήσει, όσες φορές τού έχω πει κάποια ιδέα και κάποια σκέψη μου, μου λέει «πολύ ωραία, πολύ ωραία, κάνε αυτό που εσύ νομίζεις»» επισημαίνει ο σκηνοθέτης της νέας παραγωγής. «Με διευκολύνει με τον τρόπο του, και αυτό δεν είναι κάτι συνηθισμένο. Οταν συνεργάζεσαι με τον δημιουργό, με τον συγγραφέα ενός έργου, έχεις διαρκώς την αίσθηση πως το μάτι του είναι εκεί και βλέπει τα πάντα. Αυτό μπορεί να είναι κάποια στιγμή χρήσιμο, μπορεί όμως να δημιουργήσει και προβλήματα. Ο Ρένος είναι τόσο διακριτικός που, δεν σας κρύβω, καμιά φορά αισθάνομαι πως έχω ανάγκη τη σκέψη του (σ.σ.: γελάει) πάνω σε κάποια πράγματα που προτείνω. Γιατί το εγχείρημα δεν είναι εύκολο». Δηλαδή; Ποιες είναι οι δυσκολίες που συναντά ο σκηνοθέτης, και τι είναι αυτό που θέλει τελικά να παρουσιάσει στη σκηνή της Λυρικής; «Τα «Φτηνά τσιγάρα» είναι μια ταινία που ο κόσμος αγαπάει πολύ, που τη βλέπει ξανά και ξανά» λέει ο Κωνσταντίνος Ρήγος. «Ομολογώ πως εγώ δεν γνώριζα προτού ασχοληθώ με την παράσταση πόσο μεγάλο είναι το φαν κλαμπ της. Την είχα δει, μου άρεσε, όταν όμως ανέλαβα τη σκηνοθεσία της παράστασης και άρχισα να ψάχνω εντυπωσιάστηκα διαπιστώνοντας την τεράστια απήχησή της. Αυτό κάνει τη δική μου προσπάθεια να τη μεταφέρω στη σκηνή, ως μιούζικαλ, πιο δύσκολη. Την είδα ξανά και ξανά, την ανακάλυψα από την αρχή. Μου έδωσε την αίσθηση της μελαγχολίας, μιας τρυφερής μελαγχολίας, τη νουάρ αίσθηση που αν λειτούργησε εξαιρετικά στον κινηματογράφο, είναι πολύ δύσκολη στο θέατρο. Αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζω την όλη προσπάθεια ως ένα group therapy lounge musical (σ.σ.: γελάει). Δεν είναι εύκολο το εγχείρημα».

Επί σκηνής περιπλάνηση

Η μεγαλύτερη δυσκολία των «Φτηνών τσιγάρων» και τον Κωνσταντίνο Ρήγο είναι «οι σκηνές όπου το ζευγάρι περιπλανάται στην Αθήνα. Αυτό που εύκολα γίνεται στον κινηματογράφο είναι ενίοτε αδύνατο στο θέατρο. Από την άλλη, υπάρχουν όλοι οι δευτερεύοντες χαρακτήρες που στέκουν, έτσι όπως μιλάνε και με αυτά που λένε, εύκολα σε μια θεατρική παράσταση. Με αυτούς όλα καλά. Το ζευγάρι είναι ένα θέμα που με ταλαιπωρεί καθημερινά, με την καλή έννοια, και που ελπίζω να το έχω λύσει ως την πρεμιέρα (σ.σ.: γελάει), να έχω δηλαδή καταφέρει να κάνω αυτόν τον περίπατο κάτι άλλο. Ευτυχώς υπάρχει η υπέροχη μουσική που έχει γράψει ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος και η οποία βοηθάει, ανοίγει δρόμους. Είναι πολλά και πολύ ωραία τα τραγούδια! Κατά τα άλλα, οι θεατές που δεν έχουν δει την ταινία θα παρακολουθήσουν μια ενδιαφέρουσα, θέλω να πιστεύω, νέα θεατρική παράσταση. Οι θεατές πάλι που γνωρίζουν την ταινία, δεν θα πρέπει να περιμένουν να ξαναδούν τα «Φτηνά τσιγάρα» όπως τα γνώρισαν στον κινηματογράφο, θα δουν κάτι άλλο. Θα παρακολουθήσουν ένα μιούζικαλ με στοιχεία από την ταινία, που όμως θα είναι μία εντελώς καινούργια παράσταση. Ελπίζω να περάσουν καλά!».

ΙΝFO

«Φτηνά τσιγάρα»: Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής (KΠΙΣΝ), από τις 11 Φεβρουαρίου έως και τις 13 Μαρτίου.