Ευρωεκλογές σε ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον

Η νέα τάξη πραγμάτων βρίσκει τον πλούτο και την παραγωγή να μεταβιβάζονται από τη Δύση στην Ανατολή, με αποτέλεσμα χώρες της τελευταίας να αναζητούν μεγαλύτερο κομμάτι της παγκόσμιας πίτας. Είναι χαρακτηριστικό πως σύμφωνα με μελέτη της Standard Chartered το 2030 όχι μόνο θα φιγουράρει η Κίνα στην πρώτη θέση των κορυφαίων οικονομιών του πλανήτη αλλά η Ινδία θα έχει υποσκελίσει τις ΗΠΑ και στη λίστα των δέκα πρώτων θέσεων μόνο δύο θα καταλαμβάνονται από δυτικές χώρες (ΗΠΑ στην 3η θέση και Γερμανία στη 10η θέση). Σημειωτέον πως μέχρι το 2030 νέες αναδυόμενες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένων της Νιγηρίας, της Ινδονησίας, του Ιράν, της Αιγύπτου και του Μεξικού,  θα βρεθούν στη λίστα των πρώτων 30 οικονομιών του πλανήτη. Αναμένεται, μάλιστα, περίπου 2 δισ. πολίτες να εισέλθουν σε αυτό που αποκαλούμε μεσαία τάξη, αν και υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες πως αυτές οι χώρες, όπως και η Ινδία ή η Κένυα, θα μπορέσουν να στηρίξουν αυτό το εγχείρημα από την οπτική της εκπαίδευσης, του κράτους πρόνοιας, της υγειονομικής περίθαλψης και των υποδομών.

Ενα επιπλέον στοιχείο, που παρουσιάστηκε πρόσφατα στο Νταβός, είναι οι δημογραφικές μεταβολές: τα 7,6 δισ. που κατοικούν σήμερα στον πλανήτη θα αυξηθούν σε 8,6 δισ. το 2030. Η Ινδία θα υπερκεράσει την Κίνα (10 εκατ. Ινδοί θα πρέπει να απορροφώνται ετησίως στην αγορά εργασίας) και το 2055 η Νιγηρία θα μπορούσε να γίνει η τρίτη πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη. Στο μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής (της οποίας ο πληθυσμός προβλέπεται να διπλασιαστεί στα επόμενα 35 χρόνια), ο μέσος όρος του πληθυσμού θα είναι 15-20 έτη, όταν στην Ευρώπη θα είναι 41-50 έτη. Οι μεγάλοι νεανικοί πληθυσμοί, εκεί που δεν υπάρχουν ευκαιρίες και προοπτικές αποκατάστασης, μπορούν να μετατραπούν σε πηγή αστάθειας, όπως συμβαίνει σήμερα και στις πιο ανεπτυγμένες κοινωνίες με την απογοητευμένη μεσαία τάξη.

Στο πεδίο της γεωπολιτικής, το δυτικό μοντέλο και συνακόλουθα η παγκόσμια επιρροή του τελευταίου βρίσκονται σε υποχώρηση. Ετσι, άλλες περιφερειακές δυνάμεις αμφισβητούν είτε πιο διακριτικά είτε ευθέως τον ηγεμονικό τρόπο οργάνωσης του διεθνούς συστήματος από τη Δύση. Το Πεκίνο κινείται πλέον πιο αποφασιστικά όχι μόνο στη Νότια Σινική Θάλασσα αλλά μέσω του Belt Road Initiative και συναφών οικονομικών / εμπορικών / ενεργειακών συνεργειών προβάλλει ηγεμονικές βλέψεις διεθνώς. Επενδύοντας, μάλιστα, στην έρευνα και στις τεχνολογίες αιχμής δείχνει εμφανή διάθεση να καταστεί σημείο αναφοράς του μεταδυτικού κόσμου.

Επιπροσθέτως, ο δυτικός συνασπισμός μοιάζει να κλονίζεται εκ των έσω. Δεν είναι μόνο ο κατακερματισμός των δυτικών κοινωνιών μέσα από την κρίση ταυτότητας, αλλά και η εξασθένηση των κοινών αρχών και αξιών πάνω στις οποίες βασίστηκε το δυτικό πρότυπο τις τελευταίες δεκαετίες. Εξίσου, ο πρόεδρος Τραμπ εμφανίζει μια περιφρόνηση, αν όχι εχθρότητα απέναντι στην ΕΕ. Πέραν των μονομερών ενεργειών, του ιδιαίτερου στυλ διαπραγμάτευσης του αμερικανού προέδρου, της συγκρουσιακής πολιτικής σε θέματα οικονομίας και εμπορίου, είναι σαφές ότι δεν θεωρεί την Ευρωπαϊκή Ενωση φυσική συμμαχική προέκταση των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα η εμπιστοσύνη να είναι κλονισμένη και το δυτικό μέτωπο να καθίσταται εξαιρετικά ασταθές.

Στον κόσμο μας συντελούνται δομικές αλλαγές. Το διεθνές σύστημα εμφανίζεται (σχετικά) άναρχο, υβριδικοί δρώντες και πρακτικές πολλαπλασιάζονται, ασύμμετρες απειλές γίνονται πιο σοβαρές, ενώ τα προσφυγομεταναστευτικά ρεύματα και η κλιματική αλλαγή φιγουράρουν ψηλά στη λίστα των παγκόσμιων προκλήσεων. Στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής και ψηφιακής επανάστασης, ενώ η παγκόσμια κοινότητα διασυνδέεται ολοένα και περισσότερο, οι ανταγωνισμοί μεταξύ κρατών και περιφερειών εντείνονται. Με τα ζητήματα ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού να βρίσκονται σε έξαρση, λαϊκισμός, δημαγωγία και παντός είδους εθνικισμοί ευδοκιμούν, συχνά ως απάντηση στη δυσκολία κατανόησης της συνθετότητας των προβλημάτων αλλά και των λύσεών τους. Οι ευρωεκλογές διεξάγονται υπό αντίξοοες συνθήκες, σε ένα εμφανώς δυσμενές κλίμα για την ΕΕ διεθνώς, με το Brexit σε εκκρεμότητα και ουσιαστικά προβλήματα να συγκεντρώνονται στον ευρωπαϊκό περίγυρο (ασταθή καθεστώτα, τρομοκρατία κ.ά.), ενώ διαπιστώνεται έλλειμμα ηγεσίας και οράματος πανευρωπαϊκά. Οι δε Βρυξέλλες μοιάζουν αποξενωμένες από τους ευρωπαίους πολίτες, με τους τελευταίους αρκετά ζαλισμένους να καλούνται να επιλέξουν τους αντιπροσώπους τους στην Ευρωβουλή, με διαφαινόμενη ενίσχυση παντός είδους αντισυστημικών δυνάμεων, ορισμένες εκ των οποίων αμφισβητούν την ίδια την υπόσταση της ΕΕ.

Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι γενικός διευθυντής του ΙΔΙΣ και συγγραφέας του βιβλίου «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν».