Κρίτων Σαλπιγκτής
Θρυμματισμένη φρυγανιά
Εκδόσεις Ικαρος, 2018
σελ. 564, τιμή 16,50 ευρώ
Ο Κρίτων Σαλπιγκτής, που πέθανε πρόωρα στις αρχές Νοεμβρίου σε ηλικία 71 ετών, μόλις που πρόλαβε να δει τυπωμένο το τελευταίο του βιβλίο με τον παράξενο τίτλο Θρυμματισμένη φρυγανιά. Πρόκειται για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που τοποθετείται στη Θεσσαλονίκη, τη γενέτειρά του, όπου είχε εργαστεί ως πολιτικός μηχανικός. Η ιστορία εκτυλίσσεται την περίοδο 2011-2012, όταν το πρώτο μνημόνιο και η κρίση που ακολούθησε άρχισαν να πλήττουν την κοινωνική ζωή της πόλης. Κεντρικός ήρωας και αφηγητής είναι ο μεσήλικος ποιητής (γεννήθηκε το 1937) Τέλης (Αριστοτέλης) Δημητρέλλης, ο οποίος τρέφει αδυναμία στ’ αγόρια. Είναι η εποχή που οι Ελληνες βλέπουν να αλλάζει η ζωή τους, «κατρακύλα της Ελλάδας» τη χαρακτηρίζει ο αφηγητής, ο οποίος ρίχνει την ευθύνη στους ξένους που με το ένα χέρι «μας δάνειζε» και με το άλλο, «μας λιάνιζε». Αυτοσυστηνόμενος, εκφράζει την άποψη πως αυτός μαζί με τους δύο άλλους σπουδαίους ποιητές, τον Μάρκο Μέσκο και τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, θεωρούνται «πνευματικοί πατριάρχες της χώρας». Το σπίτι του το φροντίζει κάποια Κατερίνα και είναι ερωτευμένος με έναν Αιγύπτιο, τον Μπέκαρ, παράξενο τύπο που δηλώνει φοιτητής – όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος παίζουν σημαντικό ρόλο στην πλοκή. Η ζωή του ήρωα αλλάζει όταν συναντά ύστερα από πολλά χρόνια τον παλιό του φίλο Αλέξανδρο Τεφλιώνη, διεθνούς φήμης μαθηματικό, ο οποίος έχει κάνει λογοτεχνική καριέρα στις Ηνωμένες Πολιτείες ως Alex Teff. Οι δυο τους συζητούν για το παρελθόν κι ο Αλέξανδρος δίνει στον ποιητή πληθώρα πληροφοριών για τους γονείς του και τους οικογενειακούς τους φίλους την περίοδο της Κατοχής. Ο πατέρας του είχε συνεταιριστεί σε μια κατασκευαστική εταιρεία με κάποιον Καραδήμα, έναν σκοτεινό άνθρωπο που είχε διοριστεί δημοτικός σύμβουλος από τους Γερμανούς, είχε υπογράψει την απόφαση να καταστραφούν και να απαλλοτριωθούν τα εβραϊκά μνήματα της πόλης, σχετιζόταν με μαυραγορίτες και απέκτησε σπίτια και οικόπεδα Εβραίων που χάθηκαν σε θαλάμους αερίων. Αλλά κι ο πατέρας Τεφλιώνης είχε σχέσεις με τους Γερμανούς, ήταν ο εκλεκτός τους μηχανικός και αναλάμβανε την κατασκευή των σοβαρών έργων τους.
Είναι εμφανές πως ο συγγραφέας θέλει να μιλήσει για μια σκοτεινή περίοδο στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, αφού στη συνέχεια αναφέρεται στον περιβόητο δικηγόρο Μαξ Μέρτεν, εγκληματία πολέμου, ο οποίος είχε υψηλό αξίωμα στην πόλη την περίοδο της Κατοχής. Εκμεταλλευόμενος γνωστά ιστορικά γεγονότα, μνημονεύοντας εκείνους που ενεπλάκησαν σε αυτά, γράφει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με συνεχείς ανατροπές που στηρίζεται στον θησαυρό του Μέρτεν, τον οποίο έκλεψε από τους Εβραίους και κάπου τον έκρυψε προτού εγκαταλείψει την Ελλάδα – θυμίζουμε πως μερικά μυθιστορήματα του Γιάννη Μαρή, του εισηγητή του αστυνομικού μυθιστορήματος στη χώρας μας, είχαν ως κεντρικό θέμα την έρευνα για τους θησαυρούς των Εβραίων. Ο Μέρτεν γύρισε στη Θεσσαλονίκη το 1957 και συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές.
Μια αστυνομική ιστορία όμως δεν μπορεί να ικανοποιήσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών μόνο με το κυνήγι υπαρκτών ή ανύπαρκτων θησαυρών, έτσι ο Κρίτων Σαλπιγκτής προσθέτει στην πλοκή μια σειρά από φόνους που γίνονται τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν – ο ίδιος ο Αλέξανδρος Τεφλιώνης, γόνος μιας καταραμένης οικογένειας, κινδυνεύει από άγνωστους εχθρούς. Επίσης, βάζει έρωτες, ζήλιες και εκδίκηση μεταξύ των οικογενειών Τεφλιώνη και Καραδήμα, δημιουργώντας ένα αξιανάγνωστο μυθιστόρημα με χιούμορ και φιλοπαίγμονα διάθεση – ο ήρωάς του, ο ποιητής, αναλαμβάνει να κάνει τον ντετέκτιβ. Μάλιστα, δεν παραλείπει να προσθέσει και την ανάμειξη στην υπόθεση κάποιων πρακτόρων των μυστικών υπηρεσιών που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας.
