Ενας θαυμαστός καινούργιος κόσμος

Ας πούμε ότι ήταν ο καταλύτης. Τον Μάρτιο που μόλις αφήσαμε πίσω μας, το έργο «Everydays-The first 5000 days» του αμερικανού γραφίστα και δημιουργού ψηφιακών έργων Beeple, κατά κόσμον Μάικ Γουίνκελμαν, πουλήθηκε σε μια διαδικτυακή δημοπρασία από τους Christie’s για 69,3 εκατ. δολάρια. Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου έργου, που ξεπέρασε με την τιμή-ρεκόρ της πώλησής του τα ποσά που διατέθηκαν για έργα καλλιτεχνών όπως ο Ζορζ Σερά ή ο Φρανθίσκο Γκόγια, ήταν ότι πρόκειται επί της ουσίας για ένα αρχείο JPEG (με τιμή εκκίνησης της πώλησής του τα εκατό δολάρια). Oσοι παρακολουθούν τις δημοπρασίες ίσως πρωτάκουσαν το όνομα του Beeple και τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν τα ψηφιακά έργα του πωλούνταν για 3,5 εκατ. δολ. Τότε, πρόσφερε και μια μικρή γυάλινη οθόνη με σκελετό από τιτάνιο, η οποία αποτελούσε το «υπόστρωμα» για τα έργα, αλλά και έναQR code που παρείχε όλες τις πληροφορίες σχετικά με το συγκεκριμένο ψηφιακό αρχείο, τα λεγόμενα NFTs. Τα οποία NFTs δεν αφορούν βέβαια μόνο την τέχνη. Για παράδειγμα, το NBA Top Shot είναι μια νέα ψηφιακή αγορά για όσους θεωρούν απολιθωμένη την τακτική τού να ανταλλάσσεις συλλεκτικά αυτοκόλλητα Panini. Eν προκειμένω, πρόκειται για μικρά βίντεο με στιγμιότυπα από αγώνες μπάσκετ, τα οποία βγαίνουν σε αριθμημένα αντίτυπα και μπορεί κάποιος να τα αποκτήσει έναντι σημαντικότατου αντιτίμου. Είναι μια νέα συνήθεια και μια εξίσου νέα αγορά, η οποία έχει ξεπεράσει πλέον τα 200 εκατ. δολ. σε συναλλαγές, καθώς ένα τέτοιο αθλητικό στιγμιότυπο – συχνά χρησιμοποιείται ως παράδειγμα ένα «κάρφωμα» του Αντετοκούνμπο – μπορεί να πωληθεί ακόμα και για 200.000 δολάρια. Και αυτό για ένα βίντεο που όμως είναι ένα NFT και κάποιος μπορεί να το έχει στην κατοχή του. Κάπου εδώ όμως ας κάνουμε μια «στάση» για να δούμε τι ακριβώς είναι αυτή η τεχνολογία για την οποία όλοι μιλούν αλλά είναι αμφίβολο το πόσοι κατανοούν πλήρως (ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω).

Ενας μαγικός, νέος κόσμος

Τι ακριβώς είναι λοιπόν αυτά τα NFTs, τα οποία σύμφωνα με όσους παίζουν την τεχνολογία στα δάχτυλα αποτελούν τη μεγαλύτερη τεχνολογική επανάσταση από την εφεύρεση του iΡhone; «Τα NFTs (ακρωνύμιο από το Non Fungible Token) αποτελούν μια μορφή ψηφιακών αρχείων με κύριο χαρακτηριστικό ότι είναι μοναδικά, με τον τρόπο που είναι ένας πίνακας ζωγραφικής. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την τεχνολογία blockchain και συγκεκριμένα μέσα από την πλατφόρμα Ethereum, η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί ως υποδομή τόσο για τη δημιουργία αυτών των ψηφιακών αγαθών-tokens, αλλά και για τη διαχείρισή τους, π.χ. αγορά, μεταβίβαση κ.λπ. με τη λογική ενός πορτοφολιού.

Βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι το αρχείο αυτό, σε μορφή που μπορεί να είναι βίντεο, σχέδιο, κείμενο ή και μουσικό αρχείο, αποκτά έναν τίτλο ιδιοκτησίας και δεν μπορεί να μεταβιβαστεί αν δεν το θελήσει αυτός που κατέχει τα κατάλληλα ψηφιακά κλειδιά. Προσομοιάζει στα κρυπτονομίσματα, με τη διαφορά ότι κάθε ένα NFT είναι μοναδικό, άρα η ανταλλακτική του αξία ακολουθεί τη λογική των συλλεκτικών έργων τέχνης» θα πει στο BHMAgazino ο Γιώργος Καραμανώλης, συνιδρυτής και υπεύθυνος τεχνολογίας και καινοτομίας της Crowdpolicy και πρόεδρος του Hellenic Blockchain Hub, ενός μη κερδοσκοπικού δικτύου στελεχών από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, που έχει ως στόχο την προώθηση και ανάπτυξη δράσεων καινοτομίας από την τεχνολογία blockchain-DLT σε τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας. Κάπου εδώ βέβαια προκύπτει το επόμενο ερώτημα: Τι είναι αυτό το blockchain, το οποίο έχει κατακλύσει το Internet και εμφανίζεται όπου υπάρχει αναφορά στα NFTs;

«Είναι τεχνολογία η οποία επιτρέπει συναλλαγές και εγγραφές πληροφορίας σε μια αποκεντρωμένη λίστα (Ledger-DLT), η οποία ανάλογα με το είδος και το πεδίο εφαρμογής της μπορεί να ελέγχεται από όλους, π.χ. το δημόσιο blockchain του κρυπτονομίσματος bitcoin ή από ομάδες χρηστών (εφαρμογές blockchain για χρήσεις σε άλλους τομείς όπως η εφοδιαστική αλυσίδα για τον έλεγχο ποιότητας και προέλευσης προϊόντων κ.ά.). Σε αυτή τη λίστα, συναλλαγές ή δεδομένα συνδέονται μεταξύ τους. Οι αλγόριθμοι και η τεχνολογία κρυπτογράφησης πίσω από το blockchain διασφαλίζουν την «κοινή αλήθεια»για μια πληροφορία ή την εγκυρότητα μιας συναλλαγής, η οποία είναι αποδεκτή από όλους τους συμμετέχοντες. Οι τεχνολογίες γύρω από το blockchain μετασχηματίζουν ριζικά τον τρόπο οργάνωσης λειτουργίας της οικονομίας, καθώς δημιουργούν την τεχνολογική δυνατότητα για ύπαρξη κατανεμημένης μορφής εμπιστοσύνης. Αυτό έχει τεράστια σημασία, καθώς μπορεί να επηρεάσει τις μέχρι σήμερα διαδικασίες των οργανισμών, τις συναλλαγές και τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες» θα πει ο Γιώργος Καραμανώλης. Αρκεί να αναφερθεί ότι η τεχνολογία blockchain έγινε ευρύτερα γνωστή μέσα από τη χρήση του κρυπτονομίσματος bitcoin. «Το blockchain μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα «λογιστικό βιβλίο» στο οποίο έχει πρόσβαση για «ανάγνωση και γραφή» ο καθένας ή συγκεκριμένη ομάδα χρηστών και στο οποίο καταγράφεται κάθε συναλλαγή, π.χ. αγορά, πώληση ή μεταβίβαση. Για παράδειγμα, στις συναλλαγές των κρυπτονομισμάτων παρουσιάζονται όλες οι εγγραφές που αφορούν τις αγοραπωλησίες. Ανάλογα με το σενάριο χρήσης υπάρχουν διάφοροι τύποι τεχνολογιών blockchain και αποκεντρωμένων «Ledgers» (DLTs)».

Μια άλλη παράμετρος στην οποία εστιάζει η αρθρογραφία που συνδέεται με τα NFTs και τον κόσμο της τέχνης είναι ότι αυτού του είδους η τεχνολογία προσδίδει «αυθεντικότητα» στα έργα και αποτελεί μια μόνιμη, διαφανή και δημόσια σφραγίδα ιδιοκτησίας. «Η εφαρμογή της τεχνολογίας blockchain μπορεί να λειτουργήσει ως ένα αδιάβλητο και αναγνωρίσιμο από όλα τα συναλλασσόμενα μέρη ψηφιακό πιστοποιητικό μιας συναλλαγής. Με τον ίδιο τρόπο επίσης μπορεί να αποτυπωθεί στο blockchain η κυριότητα ενός έργου τέχνης ή η αυθεντικότητα στοιχείων που το αφορούν ανάλογα με το είδος του έργου» καταλήγει ο Γ. Καραμανώλης.

Eνα νέο εργαλείο για τα μουσεία;

Μια ενδιαφέρουσα πτυχή αυτής της τεχνολογίας, τουλάχιστον για τους ίδιους τους δημιουργούς, είναι σε ό,τι αφορά την αποτελεσματική διαχείριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. «H τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (distributed ledger technology – DLT) προσφέρει μια αποκεντρωμένη πλατφόρμα η οποία χτίζει και διατηρεί μητρώα (registries) έργων. Τα έξυπνα συμβόλαια αυτοματοποιούν και πρoτυποποιούν μια σειρά συναλλαγών βασισμένων στις αρχές και στους κανόνες της πνευματικής ιδιοκτησίας, π.χ. σχετικά με την αμοιβή. Αυτού του τύπου η τεχνολογία φαίνεται να έχει φοβερή ανάπτυξη στον τομέα της μουσικής. Η Οpus, για παράδειγμα, είναι μια αποκεντρωμένη μουσική πλατφόρμα από μία κοινότητα καλλιτεχνών η οποία με τη χρήση έξυπνων συμβολαίων επιτρέπει στους καλλιτέχνες να πληρώνονται άμεσα και απευθείας από το stream ενός τραγουδιού εκμηδενίζοντας τα λειτουργικά κόστη των ενδιαμέσων και εξασφαλίζοντας κάθε είδους εισόδημα από τη διανομή των έργων (βλέπε https://opus.audio)» θα πει η Μαρίνα Μαρκέλλου, Δικηγόρος εξειδικευµένη στο Δίκαιο της Τέχνης, επιστηµονική συνεργάτιδα στο Πάντειο Πανεπιστήµιο (Τµήµα Μέσων Επικοινωνίας και Πολιτισµού).

Τι γίνεται με τα μουσεία; Μήπως οι χειμαζόμενοι και από την πανδημία οργανισμοί θα μπορούσαν να αναζητήσουν σε αυτή την τεχνολογία μια νέα πηγή χρηματοδότησης; Τα NFTs γνωρίζουν πρωτοφανή ζήτηση και έχουν γίνει η αφορμή για να πέσουν στη συγκεκριμένη (ψηφιακή) αγορά εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Οι συλλογές των μουσείων μπορούν να αποκτήσουν μια νέα ζωή και αξία διαθέτοντας NFTs σε δημοπρασίες. Μουσεία όπως το The Broad του Λος Αντζελες συνεργάζονται ήδη από το 2016 με startups όπως η Sedition για να πωλούν περιορισμένο αριθμό «αντιτύπων» ψηφιακών έργων από καλλιτέχνες όπως η Τζένι Χόλζερ και η Τρέισι Εμιν. Ψηφιακές αγορές όπως η OpenSea πωλούν NFTs που είναι αντίγραφα έργων τα οποία βρίσκονται στον δημόσιο τομέα, διότι έχει παρέλθει η διάρκεια προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, από συλλογές μουσείων όπως το Rijksmusem στο Αμστερνταμ ή το Art Institute οf Chicago.

«Η χρήση των έργων που έχουν καταστεί κοινό κτήµα, ανήκουν δηλαδή στον δηµόσιο τοµέα υπέρ της ανθρωπότητας, θα πρέπει να παραµένει στον δηµόσιο τοµέα. Πρακτικές όπως αυτές της ΟpenSea, η οποία χρησιμοποιεί έργα τα οποία έχουν «πέσει» στον δημόσιο τομέα για να δημιουργεί NFTs και να κερδοσκοπεί μπορεί να μην είναι παράνομες υπό την έννοια ότι δεν προσβάλλουν τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών, αφού έχει παρέλθει η διάρκεια προστασίας, αλλά ηθικά είναι κατακριτέες» θα σχολιάσει η Μαρίνα Μαρκέλλου.

«Mε δεδομένο το μεγάλο ενδιαφέρον για τα ψηφιακά έργα NFTs και την ψηφιακή τέχνη, τα μουσεία και οι πολιτιστικοί οργανισμοί θα μπορούσαν να δημιουργήσουν για πρώτη φορά ψηφιακές «εκδόσεις» – είτε με έργα που προέρχονται από τη συλλογή τους είτε με ανάμεικτο περιεχόμενο είτε με νέα έργα από σύγχρονους καλλιτέχνες. Πέρα από τη δυνατότητα που προσφέρουν για αύξηση των οικονομικών πόρων, τα NFTs θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του κοινού και να τα βοηθήσουν να προσελκύσουν νέο κοινό. Μουσεία όπως το Γκούγκενχαϊμ ή το Ερμιτάζ διερευνούν αυτές τις πιθανότητες και ο κόσμος θα παρακολουθεί για να δει τα αποτελέσματα. Επιπλέον, αν το δούμε και από την κοινωνιολογική του πλευρά, η αγορά τέχνης των NFTs προσφέρει τη δυνατότητα έκθεσης σε ιστορικά παραγνωρισμένους καλλιτέχνες και σε μια εποχή που τα μουσεία θέλουν να διαφοροποιήσουν τις συλλογές τους, αυτή είναι μια παράμετρος που μπορεί να ληφθεί υπόψη» θα πει στο BHMAgazino ο Μπρένταν Σιέκο, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Cuseum, μιας επιτυχημένης πλατφόρμας η οποία παρέχει υπηρεσίες σε μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς προκειμένου να βελτιώσουν την επισκεψιμότητά τους και τις υπηρεσίες που προσφέρουν. «Πρέπει όμως να πω ότι τα NFTs βρίσκονται ακόμα σε πρώιμο στάδιο και υπάρχει σκεπτικισμός αναφορικά με το συγκεκριμένο μοντέλο λειτουργίας. Αυτό είναι ένα θέμα που εξελίσσεται ημέρα με την ημέρα, ώρα με την ώρα. Σε καιρούς σαν κι αυτούς, το καλύτερο είναι να επιμορφωνόμαστε και να παραμένουμε σε διάλογο με τα θέματα τα οποία μπορεί να έχουν τόσο καθοριστική επιρροή επάνω μας» θα καταλήξει.