Ενας ρήτορας αλλιώτικος από τους άλλους

Η ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», βασισμένη στο σενάριο του ίδιου και του Αρθουρ Κλαρκ, αποτέλεσε μια τομή στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ενας από τους πολλούς λόγους είναι ότι η συγκεκριμένη ταινία παρουσίαζε φανταστικά μεν γεγονότα, βασισμένα δε σε τεχνολογία η βάση της οποίας είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται στους πάγκους των εργαστηρίων. Οσοι έχετε δει την ταινία, σίγουρα θα θυμάστε τον ΗΑL 9000, τον υπολογιστή ο οποίος συνομιλούσε με τους αστροναύτες και τους βοηθούσε να πάρουν αποφάσεις οι οποίες αφορούσαν το διαστημικό ταξίδι. Ερευνητές της IBM από το Ισραήλ και την Ιρλανδία παρουσίασαν σε πρόσφατη δημοσίευσή τους στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature» το Project Debater, ένα σύστημα το οποίο χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη είναι σε θέση να συνομιλεί με τους ανθρώπους. Παρ’ όλο που ο άνθρωπος σαφώς συνεχίζει να υπερέχει στην τέχνη του διαλόγου, το συγκεκριμένο επίτευγμα είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα στην ανάπτυξη ενός υπολογιστή ικανού να εμπλακεί σε μια συνομιλία. Το ΒΗΜΑScience συνομίλησε με τον δρα Νόαμ Σλόνιμ, επιστήμονα στο ερευνητικό κέντρο της IBM στη Χάιφα και πρωτεργάτη του Project Debater, ο οποίος εξηγεί πώς αυτή η τεχνολογία θα μπορούσε να διευκολύνει τους ανθρώπους να πάρουν αποφάσεις σε πολύπλοκες καταστάσεις.

Καλλιεργώντας

την τέχνη της

επιχειρηματολογίας

Πώς μπορεί ο άνθρωπος να διδάξει σε έναν υπολογιστή τη ρητορική, η μελέτη της οποίας ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας; Δεν υπάρχει σαφής απάντηση φυσικά, όμως οι ερευνητές έχουν κάνει σημαντικά βήματα σε αυτή την κατεύθυνση. Το Project Debater είναι το πρώτο σύστημα που μπορεί να αντιπαρατίθεται με έναν άνθρωπο. Η διαφορά με τα υπόλοιπα τεχνουργήματα τα οποία χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη είναι λεπτή, αλλά πολύ σημαντική: μέχρι πρότινος, η τεχνητή νοημοσύνη καλούνταν να εκτελέσει συγκεκριμένες διεργασίες για να φτάσει σε έναν συγκεκριμένο στόχο, όπως παραδείγματος χάριν να νικήσει σε μια παρτίδα σκάκι. Στην περίπτωση του Project Debater, ο στόχος αυτός είναι να «νικήσει» τον συνομιλητή του και να πείσει το κοινό που παρακολουθεί τη συνομιλία για την ορθότητα των επιχειρημάτων του. Για να το πετύχουν αυτό, οι ερευνητές χρειάστηκε να εξοπλίσουν το σύστημα με τρεις ικανότητες: «Αρχικά», σημειώνει ο ερευνητής, «θα πρέπει το σύστημα να είναι σε θέση να συγγράφει μία ομιλία με βάση κάποια δεδομένα τα οποία του έχουν δοθεί. Το Project Debater είναι ένα σύστημα το οποίο μπορεί να επεξεργαστεί σώματα κειμένου και, έχοντας ως βάση μια σύντομη περιγραφή ενός διαφιλονικούμενου ζητήματος, να συνθέσει μία συνεκτική ομιλία και να τη μεταφέρει με σαφήνεια και με συγκεκριμένο σκοπό». Οπως σημειώνει ο ερευνητής, το σύστημα μπορεί να χρησιμοποιήσει ακόμη και χιουμοριστικές εκφράσεις στον λόγο του. Η δεύτερη ικανότητα είναι το να κατανοεί τον συνομιλητή του, δηλαδή τον προφορικό λόγο. Για να το κάνει αυτό, θα πρέπει να αναγνωρίζει ιδέες και έννοιες οι οποίες κρύβονται πίσω από τις λέξεις της προφορικής ομιλίας. Τέλος, οι ερευνητές χρειάστηκε να «μάθουν» στο σύστημα αρχικά να αναγνωρίζει κι έπειτα να μπορεί να δώσει μια ψηφιακή μορφή στα ανθρώπινα διλήμματα. «Μοντελοποιώντας το σύμπαν των διαφιλονικούμενων ζητημάτων και των διλημμάτων που απασχολούν τους ανθρώπους, το σύστημα μπορεί να προτείνει συγκροτημένα επιχειρήματα ανάλογα με τις ανάγκες του διαλόγου» σημειώνει ο ερευνητής.

Τεχνητή

νοημοσύνη στον

δημόσιο διάλογο…

Εχοντας εξοπλίσει τον ηλεκτρονικό συνομιλητή με αυτές τις ικανότητες, οι ερευνητές τροφοδότησαν το σύστημα με ένα «αρχείο» εκατοντάδων εκατομμυρίων άρθρων και αναφορών γύρω από συγκεκριμένα θέματα. Πλέον, ο υπολογιστής ήταν έτοιμος να αντιπαρατεθεί με έναν άνθρωπο σε δημόσιο διάλογο ενώπιον του κοινού. Αφού δόθηκαν 15 λεπτά προετοιμασίας σε κάθε πλευρά, τόσο ο άνθρωπος όσο και το σύστημα είχαν στη διάθεσή τους κάποια λεπτά για να παρουσιάσουν τα επιχειρήματά τους, να ανταπαντήσουν και να διαμορφώσουν τελικά μια καταληκτική πρόταση. Το σύστημα ανταπεξήλθε στις ανάγκες του διαλόγου χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη σε συνδυασμό με τεχνικές εξόρυξης επιχειρημάτων, τεχνικές δηλαδή οι οποίες επιτρέπουν την αναγνώριση της δομής των επιχειρημάτων της απέναντι πλευράς. Ετσι, το Project Debater ήταν σε θέση να επιλέξει από το «αρχείο» του προτάσεις οι οποίες να έχουν σχέση με το θέμα, να έχουν τη μορφή επιχειρημάτων αλλά και να υποστηρίζουν μια συγκεκριμένη θέση. «Καθώς ο άνθρωπος επιχειρηματολογεί, το Project Debater ακούει και βασίζεται σε ένα σώμα κειμένων ώστε να διαμορφώσει τον αντίλογό του. Αυτός οργανώνεται στη βάση ενδείξεων και ισχυρισμών τα οποία συμπεριλαμβάνουν μεταξύ άλλων στατιστικές, τα αποτελέσματα μελετών ή τα λόγια μιας αυθεντίας σε ένα συγκεκριμένο πεδίο» εξηγεί ο ερευνητής.

…και στην

καθημερινή

ζωή

Σε ποιες περιπτώσεις όμως θα μπορούσε να παραστεί η ανάγκη μιας συνομιλίας του ανθρώπου με έναν υπολογιστή; «Φανταστείτε ότι ο δήμαρχος της Αθήνας θέλει να δημιουργήσει περισσότερους πράσινους χώρους στην πόλη» εξηγεί ο ερευνητής. «Θα μπορούσε να ζητήσει από τους πολίτες να ψηφίσουν, όμως η ψηφοφορία αυτή καθαυτή δεν θα παρείχε πληροφορίες σχετικά με το γιατί οι πολίτες ψήφισαν «Ναι» ή «Οχι». Χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη στο Project Debater δημιουργήσαμε μια υπηρεσία η οποία καταγράφει χιλιάδες ή ακόμη και εκατομμύρια επιχειρήματα από το κοινό, τα οποία έπειτα μπορούν να συνοψιστούν σε σημεία-κλειδιά. Ο δήμαρχος μπορεί έπειτα να χρησιμοποιήσει τα σημεία αυτά ώστε να πάρει μια απόφαση. Γενικότερα αυτός είναι ο απώτερος στόχος μας, να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να πάρουν αποφάσεις έχοντας καλύτερη πληροφόρηση» συμπληρώνει ο επιστήμονας. Μη βιαστείτε να σκεφτείτε ότι κάτι τέτοιο είναι ουτοπικό: το σύστημα αυτό χρησιμοποιήθηκε ήδη στον τελευταίο μουσικό διαγωνισμό για τα Βραβεία Γκράμι! Αν και η έρευνα σε αυτό το πεδίο έχει ακόμη πολλά βήματα να καλύψει, και ο άνθρωπος σαφώς συνεχίζει να υπερέχει στη ρητορική, δεν θα πρέπει να αποκλείουμε ένα μέλλον όπου οι αποφάσεις των ανθρώπων θα υποβοηθούνται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Μάλιστα, ερευνητές κοινωνικών επιστημών υποστηρίζουν ότι κάτι τέτοιο ενδέχεται να έχει αρκετές θετικές πλευρές: Σε μια εποχή όπου ο πολίτης εκτίθεται σε ολοένα και περισσότερες πληροφορίες, πολλές φορές αντικρουόμενες, τέτοιου είδους συστήματα ίσως τον βοηθήσουν να παίρνει πιο «ζυγισμένες» αποφάσεις.

Η εκπαίδευση του συστήματος

Εκτός από την ομάδα πληροφορικής, οι ερευνητές συνεργάστηκαν με κορυφαίους συνομιλητές του κόσμου, με σκοπό τόσο να εκπαιδεύσουν το σύστημα κατά την αρχική του ανάπτυξη όσο και να διερευνήσουν τα όρια των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Η διεπιστημονική ομάδα συμπεριελάμβανε επίσης και έναν σπουδαστή Φιλοσοφίας.

Θα μπορούσε να υπερβεί τον άνθρωπο;

Θα μπορούσε το Project Debater να υπερβεί τις ικανότητες του ανθρώπου στο μέλλον; «Παρ’ όλο που ο στόχος μας δεν ήταν το σύστημα να υπερβεί το επίπεδο επιχειρηματολογίας του ανθρώπου, πρέπει να σημειώσω ότι το Project Debater «κέρδισε» σε μία από τις τρεις δημόσιες συζητήσεις που διοργανώσαμε» εξηγεί ο ερευνητής Νόαμ Σλόνιμ. «Τον Ιούνιο του 2018, το Project Debater ήρθε σε αντιπαράθεση με έναν κορυφαίο ισραηλινό συνομιλητή στο Σαν Φρανσίσκο σχετικά με την αύξηση της χρήσης της τηλεϊατρικής. Μετά την αντιπαράθεση, ρωτήσαμε το κοινό και εννέα άνθρωποι δήλωσαν ότι πείστηκαν από την επιχειρηματολογία του Project Debate, αναδεικνύοντάς το σε νικητή». Μάλιστα, όπως σημειώνει ο ίδιος, και στις τρεις δημόσιες συζητήσεις το σύστημα απέσπασε υψηλότερη βαθμολογία όταν το κοινό ερωτήθηκε ποια από τις δύο πλευρές εμπλούτισε περισσότερο τις γνώσεις του σχετικά με το διαφιλονικούμενο ζήτημα. «Αυτός είναι ο στόχος, να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να λάβουν αποφάσεις έχοντας λάβει μια ευρύτερη πληροφόρηση» καταλήγει ο ερευνητής.