Ενα πείραμα γιατον δημόσιο χώρο

Ο πολιτισμός και η δημοκρατία ξεκινούν από τον χώρο που μας περιβάλλει άμεσα και καθημερινά, και εκφράζεται μέσω της αισθητικής, της λειτουργικότητας και του τρόπου που αλληλεπιδρούμε με αυτόν. Η διαχείριση της κυκλοφορίας του αυτοκινήτου, η αντιμετώπιση της παράνομης στάθμευσης, η απόδοση χώρου στους πεζούς και στους ποδηλάτες, η τόνωση του πρασίνου, η αισθητική αναβάθμιση και το πώς επηρεάζονται η καθημερινότητα και η ποιότητα ζωής μας από το δομημένο περιβάλλον και τις δραστηριότητές μας, είναι θέματα που απαιτούν θέληση και γενναίες παρεμβάσεις. Πόλεις της Ευρώπης όπως η Κοπεγχάγη, το Ελσίνκι, η Βαρσοβία, η Λουμπλιάνα και πολλές άλλες διαθέτουν μεγάλα αστικά πάρκα, πολλά χιλιόμετρα ποδηλατοδρόμων, διευκολύνσεις για τους πεζούς και πολύ πράσινο.

Πριν από επτά χρόνια, οι μαθητές του 1ου Γενικού Λυκείου Χανίων συμμετείχαν σε ένα πείραμα συμμετοχικού σχεδιασμού με τίτλο «Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία, είπανε όμως πως την έγραψαν παιδιά…».  Το σχολείο συνεργάστηκε με τη διεπιστημονική συνεργατική ομάδα σχεδιασμού του δημόσιου χώρου, Collective Planning & Design (CPD). Η συνεργασία αυτή είχε στόχο την αναδιαμόρφωση των οδών γύρω από το σχολείο και τη δημιουργία ενός δημόσιου χώρου με πρωταγωνιστές τους πεζούς και τους ποδηλάτες, ενός χώρου που να μπορεί να φιλοξενήσει διαφορετικές λειτουργίες και να οδηγήσει στην αισθητική και περιβαλλοντική αναβάθμιση της περιοχής. Η περίπτωση του σχολείου μας αποτέλεσε την πρώτη τέτοια προσπάθεια στην Ελλάδα και ήταν εθελοντική πρωτοβουλία της χανιώτισσας αρχιτέκτονα μηχανικού κ. Μ. Τσιβουράκη και των ειδικών επιστημόνων κ.κ. Κ. Αναγνωστόπουλου, Δ. Πούλιου, Κ. Κομνηνού, Ε. Μουγιάκου και Σ. Τσάδαρη.

Στο πλαίσιο αυτού του πειράματος οι μαθητές έμαθαν τι είναι πολεοδομικός σχεδιασμός, τι σημαίνει αστική ανάπλαση, τι σημαίνει αναβάθμιση αστικού τοπίου και ποιος είναι ο ρόλος της κοινωνίας στην αναδιάρθρωση μιας πόλης. Μπήκαν στη διαδικασία ανάγνωσης και σχεδιασμού των οδών γύρω από το σχολείο με απλά υλικά, εφήμερες κατασκευές, φυτεύσεις και χρωματισμούς. Η μεθοδολογία υλοποίησης του προγράμματος που διαμορφώθηκε από την ομάδα των ειδικών επιστημόνων σε συνεργασία με την κοινότητα του σχολείου,  αποτελούνταν από συγκεκριμένα βήματα: την ενημέρωση των μαθητών για το πρόβλημα, τη διεξαγωγή έρευνας για τη διερεύνηση απόψεων και προτιμήσεων της μαθητικής κοινότητας, τη διοργάνωση βιωματικών δράσεων, ώστε η κοινότητα να αποκτήσει ουσιαστική επαφή με το αντικείμενο του προγράμματος, και τέλος τη διεξαγωγή Εργαστηρίων Συμμετοχικού Σχεδιασμού.

Βιωματικές δράσεις

Η πρώτη βιωματική δράση που διοργανώθηκε είχε τίτλο «Ο δρόμος μας αλλιώς» και αποτέλεσε δράση οικειοποίησης του πεδίου. Συγκεντρώθηκαν μαθητές, καθηγητές, γονείς και κατοικίδια, με καρέκλες, τραπεζάκια και παιχνίδια, με την εφήμερη τοποθέτηση των σκηνικών της θεατρικής ομάδας και διαφόρων αντικειμένων όπως ξαπλώστρες, σκαμπό και πουφ, ξύλινους πάγκους, τραπέζι και καρέκλες, γλάστρες, υφάσματα, παιχνίδια, βιβλία, ρακέτες, μπάλες, επιτραπέζια παιχνίδια, ποδήλατα, γλυκά κ.ά. σε μια ατμόσφαιρα παιχνιδιού, διασκέδασης και χαράς.

Η δεύτερη διήμερη δράση τον Ιούνιο του 2014 με τίτλο «Ολα είναι δρόμος» ήταν ένα μικρό φεστιβάλ με ζωντανή μουσική, θερινό σινεμά, θεατρικό παιχνίδι και χορό. Στη δράση αυτή εκτός από μαθητές συμμετείχαν φορείς της εκπαίδευσης, γονείς αλλά και ευρύτερο κοινό.

Εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού

Οι μαθητές συμμετείχαν σε μια οργανωμένη εκπαιδευτική διαδικασία εφαρμογής της επιστημονικής γνώσης πάνω στο αντικείμενο και διεξήχθησαν από μέλη της ομάδας CPD που ταξίδεψαν εθελοντικά στα Χανιά για τον σκοπό αυτόν. Το σχέδιο που προέκυψε περιέλαβε χρωματισμό της ασφάλτου, φυτεύσεις, τοποθέτηση καθιστικών, πάρκινγκ ποδηλάτων και άλλα στοιχεία αστικού εξοπλισμού, καθώς και κάποιες εικαστικές παρεμβάσεις με απλά υλικά και κατασκευές, χαμηλού κόστους και χαμηλού βαθμού δυσκολίας υλοποίησης. Η μελέτη που προτάθηκε περιέλαβε τον χρωματισμό της ασφάλτου ώστε να τονιστεί ο διαφορετικός χαρακτήρας που θέλαμε να έχει ο δρόμος και να αποτραπεί η είσοδος των αυτοκινήτων, τη δημιουργία χώρου εκδηλώσεων με κινητό εξοπλισμό, τη φύτευση δέντρων και τη δημιουργία κρεμαστού κήπου, την τοποθέτηση καθιστικών, τη δημιουργία πάρκινγκ ποδηλάτων, ιδέες για τη διαχείριση των κάδων ανακύκλωσης, δοχεία τροφής και νερού για τα αδέσποτα, ευφάνταστους κάδους απορριμμάτων και εικαστικές παρεμβάσεις.

Το τελικό σχέδιο παρουσιάστηκε σε εκδήλωση όπου παρευρέθηκαν εκπρόσωποι φορέων της εκπαίδευσης και της πόλης, τοπικοί θεσμικοί και επιστημονικοί φορείς, καθώς και η σχολική κοινότητα, ενώ κατατέθηκε και στο Δημοτικό Συμβούλιο Χανίων.

«Ζωντανότο αίτημα»

Σήμερα, επτά χρόνια μετά, και καθώς η οικιστική ανάπτυξη «πνίγει» τις ελληνικές πόλεις, η ανάγκη υλοποίησης του σχεδίου μας παραμένει ζωντανή! Τον δρόμο ή θα τον βρούμε ή θα τον δημιουργήσουμε.