Ενα ΦΙΛΟΔΟΞΟ Μουσείο για το Βερολίνο

Αυτά τα εγκαίνια δεν μπήκαν στις κοσμικές σελίδες. Το άνοιγμα του μεγαλεπήβολου πρότζεκτ ονόματι Humboldt Forum έγινε με κλειστές πόρτες, καθώς τα μέτρα κατά της πανδημίας δεν άφησαν περιθώρια για εορτασμούς. Ετσι, το αμφιλεγόμενο νέο μουσείο του Βερολίνου, το οποίο φιλοδοξεί να γίνει για την πόλη ό,τι το Βρετανικό Μουσείο για το Λονδίνο και το Λούβρο για το Παρίσι, ξεκίνησε την πορεία του στα μέσα Δεκεμβρίου σε πολύ χαμηλούς τόνους και βεβαίως μόνο με διαδικτυακούς επισκέπτες. Αλλωστε χρειάστηκαν 18 χρόνια και 825 εκατ. δολάρια για την ολοκλήρωσή του, οπότε οποιαδήποτε περαιτέρω καθυστέρηση θα ήταν μόνο επιβαρυντική για τη φήμη του και τις πολιτικές προεκτάσεις που συνοδεύουν το άνοιγμά του.

Η εποχή δεν ευνοεί τα μουσεία με περιεχόμενό τους χιλιάδες αντικείμενα που έχουν υφαρπαγεί στην εποχή της αποικιοκρατίας, εν προκειμένω γλυπτά των Μάγιας ή και ξύλινα πλοία από τον Νότιο Ειρηνικό, και με όλες τις καλές προθέσεις του το Humboldt Forum, το οποίο εστιάζει και στην ιστορία του Βερολίνου, δεν αποτελεί εξαίρεση.

Το μουσείο στεγάζεται σε ένα παλάτι της εποχής του μπαρόκ, το εσωτερικό του οποίου όπως και μία από τις προσόψεις του έχει επανασχεδιάσει πάνω στις αρχές του μινιμαλισμού ο ιταλός αρχιτέκτονας Φράνκο Στέλα, ο οποίος επιλέχθηκε το 2008 για την ανοικοδόμηση έχοντας ως προσωπικό στόχο να δημιουργήσει «μια πόλη με έξι πύλες και τρεις εσωτερικές αυλές ή πλατείες».

Ο επισκέπτης θα μπορεί να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη εικόνα τα επόμενα δύο χρόνια, όταν δηλαδή θα ανοίξει ολοκληρωτικά το μουσείο των 40.000 τ.μ., καθώς αυτά τα πρώτα θυρανοίξια αφορούν τους εξωτερικούς του χώρους και το lobby όπου θα φιλοξενηθούν εκθέσεις για την ιστορία του κτιρίου.

Η οποία ιστορία του κτιρίου είναι επεισοδιακή και χαρακτηριστική της περίπλοκης γερμανικής μεγαλύτερης Ιστορίας και της διαχείρισής της από τους σύγχρονους πολίτες της. Μια ανάσα από το Νησί των Μουσείων της πόλης, το Ανάκτορο του Βερολίνου ή Berliner Schloss είχε χτιστεί από τη βασιλική δυναστεία των Χοεντσόλερν, για να πάρει τη μορφή που βλέπουμε σήμερα τον 18ο αιώνα από τον αρχιτέκτονα Αντρέας Σλίτερ, ενώ είχε γκρεμιστεί από την κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας το 1950. Στη θέση του είχε ανεγερθεί το ανάκτορο της Δημοκρατίας που στέγαζε τη Βουλή, το οποίο με τη σειρά του «αφανίστηκε» μετά την ενοποίηση της Γερμανίας, για να χτιστεί ξανά ένα πανομοιότυπο παλάτι, κάτι που πολλοί είδαν ως μια υποβάθμιση ή διαγραφή της πρόσφατης Ιστορίας της πάλαι ποτέ GDR.

Κριτική από τον Τύπο

Οταν άνοιξε το Humboldt Forum, οι γερμανικές εφημερίδες έσπευσαν να στηλιτεύσουν τις αδυναμίες και τις ελλείψεις του, ορμώμενες από τη μεγάλη καθυστέρηση για την ολοκλήρωσή του αλλά και από το φιάσκο, όπως αποδείχθηκε, του νέου αεροδρομίου Βερολίνου-Βρανδεμβούργου «Βίλι Μπραντ», το οποίο άνοιξε τον Νοέμβριο αφότου ολοκληρώθηκε με εννέα χρόνια καθυστέρηση και έχοντας ξεπεράσει κατά 4 δισ. δολάρια τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό.

Οπως σημειώνουν οι «New York Times», η κριτική των γερμανικών εφημερίδων αφορούσε την αισθητική του νέου μουσείου, που σύμφωνα με την «Die Zeit» θυμίζει «κτίριο ασφαλιστικής εταιρείας», αλλά και λεπτομέρειες της κατασκευής και της λειτουργίας του, που σύμφωνα με τη «Süddeutsche Zeitung» σχετίζονται με το γεγονός ότι οι πόρτες του είναι πολύ μικρές για να ευνοούν τη μεταφορά μεγαλύτερων αντικειμένων ή ότι ο κλιματισμός του είναι ελαττωματικός. Ο διευθυντής του μουσείου, Χάρτμουτ Ντόργκερλοχ, αντέκρουσε τους ισχυρισμούς αποδίδοντας τη σκληρή κριτική στη διαχρονική έριδα Βερολίνου-Μονάχου (έδρα της «Süddeutsche Zeitung») και απαντώντας ότι τα όποια (μικρά) τεχνικά προβλήματα έχουν ήδη αντιμετωπιστεί.

Αντικείμενα και προέλευση

Υπάρχει βέβαια και η κριτική που έχει ασκηθεί από ακτιβιστές, οι οποίοι επισημαίνουν ότι η προέλευση και ο τρόπος απόκτησης των αντικειμένων προς έκθεση (από το Εθνολογικό Μουσείο του Βερολίνου, το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης και το Μουσείο της πόλης του Βερολίνου) δεν έχει διερευνηθεί όπως θα όφειλε. Ως προληπτική απάντηση το μουσείο προτάσσει δύο έργα που συμβολίζουν τις προθέσεις του. Από τη μία ένα άγαλμα του βασιλιά Φρειδερίκου Α’, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τις πρώτες αποικιοκρατικές επιχειρήσεις της Πρωσίας, και από την άλλη μια μαύρη σημαία που κυματίζει μεσίστια, ένα γλυπτό του νοτιοκορεάτη καλλιτέχνη Κανγκ Σάνκου που αποσκοπεί να λειτουργεί ως υπενθύμιση των εγκλημάτων της αποικιοκρατίας.

Εξάλλου, όπως διακηρύσσει το μουσείο μέσω του διευθυντή του, ο στόχος είναι και η συνεργασία με τις κοινότητες προέλευσης των αντικειμένων με τη συνδρομή μιας ομάδας διεθνών συμβούλων. Το τι μέλλει γενέσθαι θα φανεί σύντομα. Ηδη από την πρώτη εβδομάδα λειτουργίας ο πρεσβευτής της Νιγηρίας στη Γερμανία ζήτησε επισήμως την επιστροφή μιας σειράς γλυπτών από το Μπενίν τα οποία είχαν λεηλατηθεί από βρετανικά στρατεύματα από μια περιοχή που βρίσκεται σήμερα στη Νιγηρία και ανήκουν στα εκθέματα του Humboldt Forum.

Το Πρωσικό Ιδρυμα για την Πολιτιστική Κληρονομιά, το οποίο εν προκειμένω είναι υπεύθυνο για το Εθνολογικό Μουσείο, θα έχει τον πρώτο και μάλλον και τον τελευταίο λόγο για τα συγκεκριμένα εκθέματα, σε αυτόν τον διάλογο ο οποίος αναμένεται να διαρκέσει και να μην είναι καθόλου εύκολος.