Ελληνική Διανόηση και «Βήμα»

Στο περασµένο φύλλο δεν µε είχε ειδοποιήσει η Σύνταξη ότι υπήρχε κοινό θέµα (Διανόηση) κι έτσι έµεινα απ’ έξω. Ωστόσο είναι µία ευκαιρία να το συνδυάσω µε τα 100χρονα του «Βήµατος».

Η αυθόρµητη απάντησή µου στο ερώτηµα που έθεσε η εφηµερίδα είναι: «Ναι, η Ελληνική Διανόηση υπάρχει αλλά περνάει κρίση».

Γιατί; Ο κύριος λόγος είναι πως δεν υπάρχει ο χώρος της διανόησης. Θα τον ονόµαζα Αγορά, θυµίζοντας τον Σωκράτη, τον παππού όλων µας.

Πού και πώς ξεδιπλώνεται η διανόηση; Σε έναν χώρο όπου κυκλοφορούν οι ιδέες, οι σκέψεις, οι θεωρίες, τα ερωτήµατα, οι αντιρρήσεις – όλα αυτά που οδηγούν στον Διάλογο.

«Το Βήµα» για 100 χρόνια υπήρξε ένας τέτοιος χώρος. Η πιο «διανοούµενη» εφηµερίδα της χώρας, µε συνεργάτες που θα γέµιζαν έναν κατάλογο της ελληνικής διανόησης.

Η λειτουργία και παρουσία της διανόησης προϋποθέτει τον διάλογο. Μονόλογοι υπάρχουν αρκετοί αλλά, όταν δεν έχουν απήχηση, σχεδόν δεν ακούγονται.

Το πρόβληµα µε τον διάλογο στην Ελλάδα είναι πως στο 90% των περιπτώσεων αρχίζει ή (συνήθως) τελειώνει µέσα σε απόλυτη αντιπαράθεση. Είµαστε η χώρα του δογµατικού διχασµού. Σε αυτή την περίπτωση ο διάλογος γίνεται αδιέξοδος και αυτοακυρώνεται.

Το δεύτερο πρόβληµα µετά την έλλειψη χώρου και ζυγισµένου διαλόγου είναι το εύρος της ανάπτυξης. Μία µικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, δεν µπορεί µόνη της να συντηρήσει την ανταλλαγή απόψεων. Η Αγορά έχει πια µεγαλώσει, είναι παγκόσµια. Γράφουµε και µιλάµε µια γλώσσα που είναι άγνωστη στο 999 τοις χιλίοις. Και ο Σωκράτης, αν ζούσε σήµερα, δεν θα είχε ακροατήριο. Η φωνή των ελλήνων συγγραφέων, των ελλήνων διανοουµένων δεν περνάει τα σύνορα της χώρας.

Ας υποθέσουµε πως ο Τhomas Piketty ήταν Ελληνας και έγραφε ελληνικά. Πόσες πιθανότητες είχε το πασίγνωστο τώρα βιβλίο του («Το κεφάλαιο στον 20ό αιώνα») να µεταφραζόταν και να εξαπλωνόταν σε όλες τις χώρες του κόσµου; Ο διάσηµος Γιουβάλ Νώε Χαράρι προέρχεται από µια µικρή χώρα, αλλά γράφει αγγλικά. Ετσι έγινε οικουµενικός διανοούµενος.

Πριν από αρκετά χρόνια η Ολλανδία πήρε µία τολµηρή απόφαση. Να ανακηρύξει δύο «εθνικές γλώσσες» µε ίσα δικαιώµατα. Την παραδοσιακή (πανδύσκολη) φλαµανδο-ολλανδική και την αγγλική και να σπάσει έτσι τη γλωσσική αποµόνωση της χώρας. (Ηδη οι περισσότεροι Ολλανδοί µιλούσαν και έγραφαν αγγλικά.) Κάποιος (νοµίζω πως ήταν η κυρία Διαµαντοπούλου) τόλµησε να προτείνει κάτι το ανάλογο για την Ελλάδα. Θύελλα! Σώπασε αµέσως (δεν θυµάµαι αν ζήτησε και… συγγνώµη).

Δεν παύει όµως να ισχύει ο κανόνας ότι µία χώρα γλωσσικά αποµονωµένη δεν έχει ελπίδες να συµµετέχει στον παγκόσµιο διάλογο. Η Αγορά έχει µεγαλώσει πάρα πολύ. Και οι τοπικοί διάλογοι µοιάζουν µε το κουτσοµπολιό της γειτονιάς.

Αν ρωτήσετε έναν µορφωµένο Ευρωπαίο: «Ποιος φιλόσοφος έχει ασχοληθεί µε τη φιλοσοφία της επικοινωνίας;» θα απαντήσει σίγουρα: Ο Habermas. Και θα έχει δίκιο, έστω κι αν δέκα χρόνια πριν από τον σηµαντικό Γερµανό, ένας Ελληνας είχε γράψει τρία µικρά βιβλία επάνω στο ίδιο θέµα.

Κι αν ρωτήσετε ένα µορφωµένο Αµερικανό (ναι, υπάρχουν και τέτοιοι!) ποιος ιστορικός της φιλοσοφίας έγραψε πρόσφατα ένα βιβλίο µε τίτλο «Ο Ελληνας Βούδας» θα σας απαντήσει: ο καθηγητής Christopher Beckwith στις εκδόσεις του Princeton. Εστω και αν, τριάντα ένα χρόνια πριν από τον Beckwith, ένας Ελληνας είχε εκδώσει ένα βιβλίο µε τον ίδιο τίτλο και το ίδιο θέµα.

(Είναι δύσκολο να αποδείξει κανείς ότι ο Beckwith αντέγραψε το βιβλίο. Πραγµατεύεται βέβαια το ίδιο θέµα, αλλά µε άλλη σειρά και άλλα λόγια. Οταν ρωτήθηκε, δήλωσε άγνοια, άλλωστε δεν ήξερε ελληνικά.)

Τώρα, αν το αρχικό βιβλίο είχε γραφτεί και τυπωθεί στα αγγλικά… Περιέργως, το ίδιο ισχύει και για άλλα κείµενα – δικά µου και άλλων Ελλήνων.

Πώς θα ξεπεράσουµε το φράγµα της (ένδοξης) γλώσσας µας για να συµµετέχουµε στον διεθνή διάλογο;

Μία πρόταση: Τόσα ένθετα έχει «Το Βήµα». Ενα ακόµα, αγγλόφωνο, µε ελληνικές µελέτες επίλεκτες και διεθνούς ενδιαφέροντος, που θα κυκλοφορούσε και διαδικτυακά – κάτι σαν αγγλόφωνες «Εποχές». Θα ήταν µεγάλο δώρο εκατονταετίας…