Η απόπειρα του Παναγούλη
Πρωί Τρίτης, το πολυτελές αυτοκίνητο του δικτάτορα Παπαδόπουλου ξεκινά από το Λαγονήσι και διασχίζει τη λεωφόρο Σουνίου με κατεύθυνση προς Αθήνα. Συνοδεύεται από μοτοσικλέτες και οχήματα ασφαλείας. Περνώντας το 31ο χιλιόμετρο, στο ύψος της Βάρκιζας, ακούγεται δυνατός κρότος προκαλούμενος από έκρηξη. Η απόπειρα εκτέλεσης του δικτάτορα δεν έχει βρει τον στόχο της. Οι αστυνομικοί «χτενίζουν» την περιοχή και ύστερα από εξονυχιστική έρευνα βρίσκουν έναν νεαρό με μαγιό γραπωμένο σε σπηλιά ανάμεσα στα βράχια. Ο 29χρονος Αλέκος Παναγούλης είχε κάνει μια πράξη αντίστασης κατά της χούντας, η οποία συγκλόνισε. Τον οδήγησαν στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου παρά τα ανηλεή βασανιστήρια δεν λυγίζει και στο στρατοδικείο «δικάζει» κατά την απολογία του τους δικτάτορες. Στις 17 Νοεμβρίου του 1968 καταδικάζεται δις εις θάνατον. Η διεθνής κατακραυγή αποτρέπει την εκτέλεση. Οδηγείται στις φυλακές όπου παραμένει δέσμιος ως το 1973, καταγράφοντας στο ενεργητικό του πολλές αποδράσεις και αρνούμενος να δεχτεί απονομή χάριτος από τους συνταγματάρχες.
Η διάσπαση του ΚΚΕ
Στη διάρκεια της 12ης Ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ που συνήλθε σε προάστιο της Βουδαπέστης τρία μέλη του Πολιτικού Γραφείου (Μήτσος Παρτσαλίδης, Ζήσης Ζωγράφος, Πάνος Δημητρίου) μαζί με άλλα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής βρέθηκαν απέναντι στον Γραμματέα Κ. Κολλιγιάννη, διαφώνησαν και αποχώρησαν. Ουσιαστικά, η αντιπαράθεση αφορούσε το αν το ΚΚΕ θα είχε χαρακτηριστικά μαρξιστικού – λενινιστικού κόμματος ή αν θα μετεξελισσόταν σε «ευρωκομμουνιστικό» κόμμα (τέθηκαν ζητήματα δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και προλεταριακού διεθνισμού, σχέσεων με τη Σοβιετική Ενωση, του «ειρηνικού» ή «επαναστατικού» δρόμου για τον σοσιαλισμό). Με απόφαση της 12ης Ολομέλειας καθαιρέθηκαν τα τρία μέλη του Πολιτικού Γραφείου. Με την πλευρά των μελών της ΚΕ που ψήφισαν τις αποφάσεις τάχθηκαν μεταξύ άλλων οι Νίκος Καλούδης, Λεωνίδας Στρίγκος, Γρηγόρης Φαράκος, ενώ μαζί τους συντάχθηκε και ο Χαρίλαος Φλωράκης ο οποίος τότε ήταν έγκλειστος στις φυλακές της Αίγινας. Με τους διαφωνούντες στοιχήθηκε τμήμα της ηγεσίας του ΚΚΕ που δρούσε σε συνθήκες παρανομίας στην Ελλάδα («Γραφείο Εσωτερικού»), αποτελούμενο από τους Μπάμπη Δρακόπουλο, Αντώνη Μπριλλάκη, Τάκη Μπενά κ.ά. οι οποίοι αργότερα συγκρότησαν το «ΚΚΕ Εσωτερικού».
Η κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου
Στις 02.20 της 1ης Νοεμβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου εξέπνευσε στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» από εγκεφαλικό επεισόδιο, σε ηλικία 80 ετών. Δύο ημέρες μετά, ο επονομαζόμενος «Γέρος της Δημοκρατίας» ενταφιάσθηκε στο Α´ Νεκροταφείο Αθηνών, υπό το βλέμμα δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Επικηδείους εκφώνησαν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου. Στον Ανδρέα Παπανδρέου απαγορεύθηκε η είσοδος στη χώρα, ώστε να μην μπορέσει να παρευρεθεί στην κηδεία του πατέρα του. Η νεκρώσιμη πομπή του Γεωργίου Παπανδρέου είχε αποτελέσει τη μεγαλύτερη αντιδικτατορική διαδήλωση και μεταδόθηκε σε ολόκληρη την υφήλιο. Η πομπή είχε ακολουθήσει τη διαδρομή Μητροπόλεως, Φιλελλήνων, Αμαλίας, ώσπου να καταλήξει στο Α´ Νεκροταφείο. Εκεί, παρά τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα και τις χιλιάδες των αστυνομικών που είχαν κατακλύσει το Α´ Νεκροταφείο, τα συνθήματα των διαδηλωτών υπέρ της Δημοκρατίας και κατά της χούντας υπερκάλυψαν την εξόδιο ακολουθία. Ακόμη και νεκρός ο Γεώργιος Παπανδρέου κατάφερε να τρομάξει τη χούντα των συνταγματαρχών.
Ο Μίκης εξόριστος στη Ζάτουνα
Ο Μίκης Θεοδωράκης χαμογελαστός, κρατώντας στην αγκαλιά του τα δύο παιδιά του, τον Γιώργο και τη Μαργαρίτα, μπορεί να γιορτάζει την απελευθέρωσή του από τις φυλακές Αβέρωφ αλλά το 1968 τού επεφύλασσε και άλλες δυσάρεστες εκπλήξεις. Συγκεκριμένα ο Αύγουστος τον βρήκε ακόμη μία φορά εξόριστο, στη Ζάτουνα της ορεινής Αρκαδίας. Είχαν προηγηθεί, τον Απρίλιο του 1967, η χούντα των συνταγματαρχών, η είσοδός του στην παρανομία, η πρώτη έκκλησή του δύο ημέρες αργότερα για αντίσταση κατά της δικτατορίας, η ίδρυση τον Μάιο του 1967 της πρώτης αντιστασιακής οργάνωσης κατά της χούντας, του ΠΑΜ (εκλέχθηκε πρόεδρος), και η σύλληψη τον Αύγουστο του 1967. Ακολούθησαν η φυλάκισή του στην οδό Μπουμπουλίνας, η απομόνωση, οι φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, το νοσοκομείο, η αποφυλάκισή του και ο κατ’ οίκον περιορισμός του. Εξορίζεται στη Ζάτουνα της ορεινής Αρκαδίας με την οικογένειά του. Στο σχολείο του χωριού τα παιδιά του Γιώργος και Μαργαρίτα μαθαίνουν τα πρώτα τους γράμματα, οι κάτοικοι τον δέχθηκαν με αισθήματα φιλίας και συμπάθειας, ενώ ακόμη και ο χωροφύλακας που ήταν επιφορτισμένος με την επίβλεψή του, αν και με κάποια αμηχανία στην αρχή, στη συνέχεια τον αντιμετώπισε με διακριτικότητα και συμπάθεια. Στον έναν χρόνο που έμεινε στη Ζάτουνα ο Μίκης Θεοδωράκης, όπως έκανε σε όλο το διάστημα των διωγμών του, έγραφε μουσική. Η στενή επαφή του με την Αρκαδία επισφραγίστηκε με τα ποιήματα τα οποία εμπνεύστηκε τα χρόνια εκείνα και τα οποία παρουσίασε αργότερα σε έναν κύκλο συνθέσεων με τον γενικό τίτλο «Αρκαδία Ι-ΧΙ» (ο κύκλος αυτός περιλαμβάνει επίσης ποίηση των Τάκη Σινόπουλου και Μανόλη Αναγνωστάκη). Μελέτησε επίσης για πρώτη φορά με τη βοήθεια του ιερομονάχου της ενορίας τη βυζαντινή μουσική και τα σύμβολα γραφής της, θεμελίωσε θεωρητικά τη λεγόμενη «μετασυμφωνική μουσική» (στο κείμενο «Το καλλιτεχνικό μου πιστεύω») και ανέπτυξε τη μουσική φόρμα «τραγούδι-ποταμός». Στη Ζάτουνα τελικά ο Μίκης θα αρρωστήσει σοβαρά από φυματίωση και στις 19.10.1969 θα μεταφερθεί στις φυλακές (στρατόπεδο) του Ωρωπού.
Η πρώτη τηλεοπτική «γκάφα»
Πιο ιστορική από την ίδια την ίδρυση της ΥΕΝΕΔ το 1968 (πρόκειται για την προγενέστερη Τηλεόραση των Ενόπλων Δυνάμεων-ΤΕΔ η οποία τη χρονιά αυτή μετεξελίχθηκε σε Υπηρεσία Ενημερώσεως των Ενόπλων Δυνάμεων) υπήρξε η πρώτη μεγάλη γκάφα που καταγράφηκε στα χρονικά της εγχώριας μικρής οθόνης: στις 2 Μαρτίου η έναρξη του βραδινού προγράμματος γίνεται κατά λάθος χωρίς τον φοίνικα της χούντας αλλά με τον τίτλο της προηγούμενης εκπομπής, που εκείνο το μοιραίο απόγευμα ήταν «Το καρναβάλι του Καραγκιόζη»! Πανικόβλητοι οι υπεύθυνοι έσπευσαν να διορθώσουν το λάθος, επαναφέροντας στην οθόνη τον φοίνικα της 21ης Απριλίου. Η αλληλοδιαδοχή των δύο – εκ πρώτης όψεως – τόσο αταίριαστων εικόνων μεταξύ τους προκάλεσε συνειρμούς αναπόφευκτους και έδωσε εξαιρετικό υλικό στους σημειολόγους του μέλλοντος.
Η ανασκαφή του «πλοίου της Κυρήνειας»
Ταξίδευε στις θάλασσες της Ανατολικής Μεσογείου για περισσότερο από 20 χρόνια μεταφέροντας εμπορεύματα όταν μια πειρατική επιδρομή έγινε η αιτία να βυθιστεί με όλο του το φορτίο έξω από το λιμάνι της Κυρήνειας στην Κύπρο. Και εκεί έμεινε για 2.300 χρόνια σκεπασμένο από τη λάσπη, η οποία δημιούργησε γύρω του, λόγω της έλλειψης οξυγόνου, προστατευτικό κάλυμμα. Ανακαλύφθηκε τυχαία το 1967 από έναν αυτοδύτη και το καλοκαίρι του 1968 άρχισε η υποβρύχια αρχαιολογική ανασκαφή (από την οποία και η φωτογραφία) από τους αρχαιολόγους Michael Katzef και Susan Womer-Katzef. Το σκάφος, μήκους 17 μ. και πλάτους 4,2 μ., ήταν αποκομμένο κατά μήκος της καρίνας αλλά το ξύλινο σκαρί του, κατασκευασμένο από αφρικανική καρυδιά, είχε διασωθεί κατά 75%. Περίπου 10.000 αμύγδαλα που βρέθηκαν σε 28 αγγεία από τη Σάμο μαρτυρούν την εποχή που βυθίστηκε το πλοίο, δηλαδή το φθινόπωρο. Ράβδοι σφυρηλατημένου σιδήρου, καθαρότητας σχεδόν 100%, μεταφέρονταν προστατευμένοι στην καμπίνα της πρύμνης, ενώ κρασί φαίνεται ότι περιείχαν οι 320 μεγάλοι και 28 μικροί ροδιακοί αμφορείς του. Στο φορτίο του υπήρχαν επίσης κρεμμύδια και σκόρδα, ενώ ανάμεσα στα υπολείμματα τροφών εντοπίστηκαν σταφύλια, φιστίκια, κεχρί, σύκα, φουντούκια, ρόδια και σκόρδα. Το πλοίο ανασύρθηκε από τη θάλασσα, συντηρήθηκε και σήμερα εκτίθεται στην Κυρήνεια.
Η αρχόντισσα και ο αλήτης
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 δεν άναψε το κόκκινο φανάρι στην παραγωγή εγχώριων ταινιών και «Η αρχόντισσα και ο αλήτης» του Ντίνου Δημόπουλου αναδεικνύεται η εμπορικότερη ταινία της περιόδου 1967-68. Εχουν καταγραφεί 750.380 εισιτήρια α´ προβολής, αν και ο κόσμος που την είδε τότε ήταν πολύ περισσότερος καθώς εκείνη την εποχή δεν καταμετρούνταν με ακρίβεια τα εισιτήρια της επαρχίας. Διεθνή απήχηση είχε το ερωτικό δράμα «Κορίτσια στον ήλιο» του Βασίλη Γεωργιάδη, που έφθασε ως την κούρσα των Χρυσών Σφαιρών, ενώ άλλες χαρακτηριστικές ταινίες της χρονιάς ήταν ο «Δόκτωρ Ζιβέγγος» με έναν ξεκαρδιστικό Θανάση Βέγγο και η αντιπολεμική πικρή σάτιρα του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Το κανόνι και το αηδόνι».
Η ίδρυση του ΠΑΚ
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε στη Στοκχόλμη το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ). Στόχος του ήταν η πιο αποτελεσματική αντίσταση και οργάνωση απέναντι στη χούντα, μη αποκλείοντας ακόμη και την ένοπλη δράση κατά του καθεστώτος. Η ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στην Αίθουσα του Συλλόγου Ελλήνων Μεταναστών έχει μείνει στην Ιστορία. «Σήμερα διάλεξα τη Σουηδία για να ανακοινώσω την ίδρυση του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος. Η οργάνωση αυτή έχει έναν μόνο στόχο: την απελευθέρωση της χώρας μας· θα διαλυθεί μόνο όταν η δημοκρατία ξαναγυρίσει στην Ελλάδα» είχε δηλώσει τότε, μεταξύ άλλων, ο ιδρυτής του ΠΑΚ. Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την ίδρυση του ΠΑΚ στη Σουηδία ο Ανδρέας Παπανδρέου πραγματοποιεί την πρώτη δημόσια αντιδικτατορική εκδήλωση στη Νάπολι, όπου υπήρχε βάση του ΝΑΤΟ. Εντός του 1968 κυκλοφόρησε το «Εγχειρίδιο και το Πολιτικό Δίκτυο Εσωτερικού», το οποίο καλούσε τους στρατευμένους νέους να αντισταθούν στη χούντα και να καταλάβουν την εξουσία προς όφελος της δημοκρατίας.
Το πρώτο δωρεάν σύγγραμμα
Θεσπίστηκε το πρώτο δωρεάν σύγγραμμα στα πανεπιστήμια από τη δικτατορική κυβέρνηση του Γ. Παπαδόπουλου. Παρ’ ότι επρόκειτο για μέτρο που ωφέλησε οικονομικά τις οικογένειες των φοιτητών, στην πραγματικότητα αποτέλεσε μέσο χειραγώγησης των ΑΕΙ και ελέγχου της πανεπιστημιακής διδασκαλίας. Η προσπάθεια των δικτατόρων ήταν να ταυτίσουν τον χώρο της εκπαίδευσης με τις θέσεις των φορέων της ελληνοχριστιανικής ιδεολογίας. Πριν από τη θέσπιση του μέτρου είχαν προηγηθεί θυελλώδεις και πολυήμερες κινητοποιήσεις των φοιτητών, οι οποίοι και έθεταν μεταξύ άλλων στα αιτήματά τους τα δωρεάν συγγράμματα. Η δικτατορική κυβέρνηση δεν ικανοποίησε κανένα άλλο αίτημα, αλλά χρησιμοποίησε το θέμα του δωρεάν συγγράμματος ως μέσο ελέγχου των κινητοποιήσεων, καθώς συνέπιπτε με την πολιτική της και την προσπάθεια να ελέγχονται τα κείμενα που διδάσκονται οι φοιτητές. Είχαν προηγηθεί η κατεδάφιση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της Ενωσης Κέντρου (1964-65), η διακοπή της διδασκαλίας του μαθήματος «Στοιχεία Δημοκρατικού Πολιτεύματος» και η αντικατάστασή του από το «Νόημα και τους σκοπούς της Επαναστάσεως» καθώς και η κατάργηση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Από όλα τα μέτρα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964-65 το μόνο που έμεινε ανέπαφο ήταν η μέριμνα για την παροχή δωρεάν Παιδείας.
Η Ισιδα του Μαραθώνα
Η κοίτη του ορμητικού χειμάρρου χρειαζόταν διαπλάτυνση, όταν όμως οι μπουλντόζες άρχισαν να σκάβουν το μαλακό χώμα «χτύπησαν» σε αρχαία. Στην Μπρεξίζα του Μαραθώνα, σε ελάχιστη απόσταση από τη θάλασσα, ήρθαν στο φως δύο υπερμεγέθη αρχαία αγάλματα με στοιχεία αιγυπτιακά. Την ανασκαφή έκανε ο αρχαιολόγος Ανδρέας Βαρβίτσας, ο οποίος αποκάλυψε ολόκληρο το άγαλμα του θεού Οσίριδος και το κάτω τμήμα γυναικείου αγάλματος που ανήκει στην Ισιδα. Και τα δύο βρέθηκαν με τις βάσεις τους, ενώ ανασύρθηκε επίσης ένα υπέρθυρο που φέρει ηλιακό δίσκο με δύο κόμπρες. Οι αρχαιολόγοι λοιπόν αντιλήφθηκαν αμέσως ότι βρίσκονται μπροστά σε ένα ιερό αφιερωμένο σε αιγυπτιακές θεότητες. Επρεπε να περάσουν όμως πολλά χρόνια ώσπου η νέα ανασκαφή, η οποία άρχισε το 2001 από την αρχαιολόγο κυρία Ιφιγένεια Δεκουλάκου, να αποδείξει το μέγεθος και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του ιερού αλλά και να αποκαλύψει μεταξύ άλλων οκτώ ακόμη γιγαντιαία αγάλματα των δύο θεών. Το ιερό θεωρείται ότι ιδρύθηκε από τον Ηρώδη Αττικό τον 2ο αιώνα μ.Χ., ενώ δίπλα του έχει αποκαλυφθεί (από το 1971) βαλανείο μεγάλης πολυτέλειας, απαραίτητη διάσταση της αιγυπτιακής λατρείας. Σήμερα βασικό αίτημα είναι η συντήρηση και αναστήλωση του ιδιαίτερου αρχαιολογικού χώρου που κινδυνεύει να καταστραφεί.
