Ελένη Καλένος: «Τα εύκολα “ναι” μπορεί να κοστίσουν περισσότερο από τα δύσκολα “όχι”»

Στα επτά της χρόνια ξεκίνησε να παίζει βιολοντσέλο. «Εμαθα να το αγαπώ, και το είχα σύντροφο στη ζωή μου πάντα, με κάποιον τρόπο, μέχρι και σήμερα» λέει η Ελένη Καλένος πιάνοντας από την αρχή το νήμα της ζωής της στον κόσμο της μουσικής. «Στα ωδειακά μου χρόνια, συμμετείχα σε χορωδίες και συνήθως οι καθηγητές μού έδιναν σολιστικά μέρη να τραγουδήσω. Το τραγούδι ήταν μια φυσική πράξη για εμένα. Μόλις αποφοίτησα με δίπλωμα βιολοντσέλου από το Δημοτικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, και ενώ ήμουν μέλος της Συμφωνικής Ορχήστρας του δήμου της πόλης, ξεκίνησα την ενασχόληση με το ελληνικό τραγούδι. Η περίοδος εκείνη κράτησε κάποια χρόνια γεμάτα παραστάσεις σε μουσικές σκηνές της Αθήνας με διακεκριμένα ονόματα στον χώρο, περιοδείες – και στο εξωτερικό -, ηχογραφήσεις, τηλεοπτικές εμφανίσεις κ.λπ.». Στην προσπάθειά της να βελτιώσει την τεχνική της και να προστατεύσει τη φωνή της από φθορές, ξεκίνησε μαθήματα κλασικού τραγουδιού και αμέσως μετά «αποφάσισα να φύγω για σπουδές στην Αμερική». Πλέον ήξερε πολύ καλά τι ήθελε να κάνει στη ζωή της!

Η ελληνίδα σοπράνο που τα τελευταία χρόνια κάνει αξιόλογη καριέρα στο εξωτερικό, επιστρέφει στην Ελλάδα όποτε το επιτρέπουν οι επαγγελματικές υποχρεώσεις της. Εδώ πέρασε και την περίοδο του δεύτερου lockdown, αναγκασμένη και αυτή, όπως όλοι οι συνάδελφοί της, να διακόψει για μεγάλο χρονικό διάστημα τις εμφανίσεις. «Το πρώτο lockdown με βρήκε στη Νέα Υόρκη» λέει. «Μόλις είχα επιστρέψει από παραστάσεις της «Νυχτερίδας» με την Εθνική Λυρική Σκηνή, στις αρχές Μαρτίου. Ουσιαστικά εγκλωβίστηκα χωρίς δυνατότητα να ταξιδεύω, μέχρι τον Σεπτέμβριο, οπότε και ήρθα στην Αθήνα για το δεύτερο lockdown. Βίωσα την απώλεια φίλων και είδα συνανθρώπους μου να φτάνουν κοντά στον θάνατο. Κάποιοι έχασαν τις δουλειές τους, άλλαξαν αναγκαστικά πορεία ζωής… Είδα θέατρα να κλείνουν επ’ αόριστον, συμβόλαια να ακυρώνονται».

^{Τελικά πώς αντιµετωπίζετε αυτή τη δύσκολη περίοδο;}

«Είναι περίοδος άσκησης, υπομονής και σχεδόν επιβεβλημένης ενδοσκόπησης. Η έλλειψη επαφής με το κοινό μού στοιχίζει, μια και η αλληλεπίδραση είναι το βασικό χαρακτηριστικό της τέχνης μου. Τον περασμένο Αύγουστο συμμετείχα σε γκαλά της Opera Omaha στη Νεμπράσκα των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο λόγω του κορωνοϊού κατέληξε να γίνει live ραδιοφωνική αναμετάδοση, με αυστηρά μέτρα και αποστάσεις. Δεν μπορούσα να επικοινωνήσω με τους συναδέλφους μου όταν τραγουδούσαμε μαζί, ούτε και να αφουγκραστώ το κοινό όπως είχα συνηθίσει. Ηταν μια σουρεαλιστική εμπειρία. Παρά τη μεγάλη ακροαματικότητα, μόνο όταν μου μετέφεραν τα σχόλια και τις αντιδράσεις των ακροατών ένιωσα πως υπήρξε ανταπόκριση σε αυτό που έκανα».

^{Είστε αισιόδοξος άνθρωπος; Πώς φαντάζεστε την επόµενη ηµέρα στον χώρο της τέχνης;}

«Ναι, είμαι αισιόδοξος άνθρωπος και πιστεύω πως δεν θα τα είχα καταφέρει χωρίς θετική προσέγγιση, ορμή, πείσμα και αφοσίωση. Δεν είμαι προφήτης, αλλά καταλαβαίνω ότι ο κόσμος γύρω μου αλλάζει. Φαίνονται ήδη οι επιδράσεις της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας, και οι τέχνες δεν παραμένουν ανεπηρέαστες. Αλλαγές βιώναμε σταδιακά και πριν από την πανδημία. Μεταξύ άλλων, πολλοί προσπάθησαν και προσπαθούν να κάνουν την «παλιομοδίτικη» τέχνη της όπερας πιο σύγχρονη. Η όπερα στον πυρήνα της πιστεύω πως θα παραμείνει η ίδια. Η δύναμή της να συγκινεί, να ψυχαγωγεί, να ψυχαναλύει και να διασκεδάζει ταυτόχρονα θα παραμείνει αναλλοίωτη. Δεν μπορούμε βεβαίως να ξέρουμε πώς ακριβώς θα είναι η επόμενη μέρα. Σίγουρα όμως θα απαιτηθεί από εμάς ευελιξία και υπομονή ώστε να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα της εποχής και να επανέλθουμε σταδιακά ή να πλησιάσουμε στην προ πανδημίας κατάσταση. Ως αισιόδοξος άνθρωπος, ελπίζω ότι μετά την παγκόσμια αυτή κρίση, που άφησε τους καλλιτέχνες τόσο έκθετους, οι κοινωνίες θα αποκαταστήσουν τον σεβασμό στο έργο τους και οι κυβερνήσεις θα αναγνωρίσουν την προσφορά τους έμπρακτα».

^{Μοιράζετε τον χρόνο σας µεταξύ Νέας Υόρκης και Ελλάδας. Ποια είναι για εσάς τα θετικά και ποια τα αρνητικά της ζωής στην Αµερική και της καθηµερινότητας πίσω στην πατρίδα;}

«Αυτό που ένιωσα από την πρώτη στιγμή στην Αμερική ήταν ότι αν κάποιος έχει ταλέντο, εργατικότητα και στοχοπροσήλωση (προς τη σωστή γι’ αυτόν κατεύθυνση), έρχεται η ώρα που ανταμείβεται. Η Αμερική είναι μια τεράστια πολυπολιτισμική χώρα που αγκαλιάζει το διαφορετικό, που τελικά είναι αξιοκρατική, ακόμη και σήμερα που το λεγόμενο «American dream» φθίνει. Διαθέτει εξαιρετικά πανεπιστήμια, σύστημα εκπαίδευσης και δυνατότητα εξειδίκευσης δίπλα στους καλύτερους – πολύ περισσότερο σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη και η Βοστώνη, όπου έζησα και σπούδασα. Βέβαια, η εκπαίδευση είναι κυρίως ιδιωτική και κοστίζει πολύ. Αν δεν καταφέρει κάποιος να πάρει υποτροφίες ή όποια άλλη οικονομική βοήθεια, μπορεί να ξεπληρώνει τα σπουδαστικά του δάνεια μέχρι τα βαθιά γεράματα. Το μεγάλο μελανό σημείο της, όμως, για εμένα είναι κυρίως το σύστημα υγείας της. Οι πολίτες βρίσκονται στο έλεος των ασφαλιστικών εταιρειών και φτάνουν εύκολα στα όρια της πτώχευσης ακόμη και με μια απλή περιπέτεια υγείας. Δεν θα ξεχάσω τη συγκλονιστική εικόνα ενός ετοιμοθάνατου από COVID-19 ασθενούς που ρωτούσε με απόγνωση τη νοσηλεύτριά του «ποιος θα πληρώσει τα έξοδα του νοσοκομείου;», ανησυχώντας για την οικογένειά του λίγο πριν πεθάνει. Κάτι πάλι που με εξέπληξε θετικά στην αμερικανική κοινωνία ήταν το πόσο καλά λειτουργεί ο εθελοντισμός, γεγονός που οφείλεται στην καλή οργάνωση και στην περιορισμένη γραφειοκρατία, σε σχέση με τη δική μας. Σε γενικές γραμμές, το χρήμα καθορίζει την ποιότητα ζωής, εκπαίδευσης και ιατρικής περίθαλψης του πολίτη. Εκεί «είσαι όσα βγάζεις»».

^{Πολύ διαφορετικά, λοιπόν, τα πράγµατα στην Ελλάδα…}

«Πιστεύω πως η ελληνική κοινωνία, ακόμα και σήμερα, είναι περισσότερο ανθρωποκεντρική. Υπάρχει ακόμα η δυνατότητα για καλύτερη ποιότητα ζωής έστω και με λίγα μέσα, κάτι που στην Αμερική είναι αδύνατον. Ο εργατικός Ελληνας συνήθως δουλεύει για να ζει, και δεν ζει για να δουλεύει. Εκτός από το μαγικό της φως και τη θάλασσα, η Ελλάδα έχει και τους γοητευτικά αντιφατικούς και «μαγικούς» ανθρώπους της. Εδώ οι άνθρωποι επικοινωνούν και αναπτύσσουν σχέσεις πιο εύκολα, και νομίζω ότι υπάρχει μεγαλύτερη αίσθηση της κοινότητας. Εχουμε, επιπλέον, φοβερά μυαλά, τα οποία μας εκπροσωπούν σε όλον τον κόσμο. Στον καλλιτεχνικό χώρο υπάρχουν επίσης πολλά ταλέντα. Διαθέτουμε εξαιρετικό δυναμικό, το οποίο θα έπρεπε να βρούμε τρόπους να κρατήσουμε. Αν κρίνω και από τον εαυτό μου, οι Ελληνες που έχουν διεθνείς καριέρες και εμπειρία ζωής από το εξωτερικό, είμαι σίγουρη πως θέλουν να προσφέρουν πίσω στην πατρίδα την τεχνογνωσία και τα ταλέντα τους».

^{Ποιοι είναι οι αγαπηµένοι ρόλοι σας και ποιοι οι ρόλοι που ονειρεύεστε να ερµηνεύσετε;}

«Αγαπώ σχεδόν όλους τους ρόλους που έχω τραγουδήσει. Ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου όμως έχουν οι ρόλοι του Πουτσίνι. Εχω ερμηνεύσει τους περισσότερους, αρκετές φορές, ανάμεσά τους τη Μιμή στην «Μποέμ», τη «Μαντάμα Μπατερφλάι», την «Τόσκα», την «Αδελφή Αγγελική», την Τζορτζέτα στον «Μανδύα» και τη Λιου στην «Τουραντότ». Μου αρέσουν περισσότερο οι ρόλοι της ρομαντικής περιόδου και ο βερισμός, καθώς και ο Μότσαρτ, τον οποίο επίσης έχω τραγουδήσει αρκετά. Στο μέλλον ονειρεύομαι να παίξω ρόλους όπως η «Αντριάνα Λεκουβρέρ» του Τσιλέα, η «Ρουσάλκα» του Ντβόρζακ, η «Σουζάνα» του Φλόιντ αλλά και ρόλους του Βέρντι όπως τις δύο Αμέλιες στον «Χορό μεταμφιεσμένων» και στον «Σιμόν Μποκανέγκρα», τη «Λουίζα Μίλερ» και τη Λαίδη Μάκβεθ στον «Μάκβεθ». Ενας ακόμα απαιτητικός ρόλος που θα με ενδιέφερε είναι η «Σαλώμη» του Ρίχαρντ Στράους. Είναι τόσο πολύ το υλικό, μακάρι να προλάβω να το εξερευνήσω…».

^{Λέτε εύκολα «όχι» όταν σας προτείνουν έναν ρόλο που πιστεύετε πως δεν είναι ο κατάλληλος για εσάς;}

«Συχνά τα εύκολα «ναι», με σκοπό την προώθηση της καριέρας μας, μπορεί να κοστίσουν περισσότερο από τα δύσκολα «όχι», που στοχεύουν στην προστασία της. Αν ένας ρόλος είναι ακατάλληλος για εμένα τη στιγμή που μου προσφέρεται και νιώθω ότι θα βλάψει τη φωνή μου, θα πω «όχι». Ευτυχώς, δεν είχα ποτέ ιδιαίτερα ακραίες προτάσεις μέχρι τώρα, και έφερα εις πέρας ακόμη και ρόλους που αισθανόμουν οριακούς για εμένα. Από την άλλη, το ότι ενίοτε δέχθηκα να βγω από το «comfort zone» μου, μου έδωσε τη δυνατότητα να μάθω πράγματα για τον εαυτό μου και για τις δυνατότητές μου που δεν θα μάθαινα διαφορετικά. Προτεραιότητα για εμένα έχει να υπηρετώ την τέχνη μου με αξιοπρέπεια. Ο συνδυασμός τόλμη και καλό ζύγισμα είναι οδηγός μου. Εγώ είμαι αυτή που εκτίθεται στο σανίδι. Αν ρισκάρω και δεν μπορώ να υποστηρίξω τον εκάστοτε ρόλο όπως θα ήθελα, κινδυνεύω να γελοιοποιήσω και τη μουσική και τον ίδιο μου τον εαυτό».

^{Πόσο δύσκολο είναι σήµερα να κάνεις διεθνή σταδιοδροµία;}

«Μοιάζει με ακροβασία σε τεντωμένο σκοινί. Πρέπει, εκτός από τη σκληρή δουλειά και προετοιμασία, να οπλίσεις τον εαυτό σου με δύναμη για να αντιμετωπίσεις την απόρριψη που πάει χέρι-χέρι με την επιτυχία. Να πέφτεις και να ξανασηκώνεσαι. Να ανασυγκροτείσαι και να ξαναπροσπαθείς μέχρι να ανοίξει μια πόρτα και έπειτα ξανά από την αρχή… Και όταν τα καταφέρεις πρέπει να καταβάλεις περισσότερη προσπάθεια για να κρατηθείς εκεί που έφτασες. Χρειάζεται ταλέντο, ουσιαστική πίστη και αγάπη προς τον εαυτό σου, τύχη, γερό στομάχι και φυσικά ένα επιτελείο ανθρώπων όπως ατζέντηδες, μέντορες, δάσκαλοι, συνάδελφοι, φίλοι, οικογένεια ή και οικονομικοί σπόνσορες, αν είσαι τυχερός. Το σημαντικότερο όπλο μου, που με βοηθά να αντεπεξέλθω στις απαιτήσεις της σταδιοδρομίας μου, είναι να μην παίρνω τα πράγματα προσωπικά (όσο μπορώ) και να επιμένω. Αν έπρεπε να χρησιμοποιήσω μία λέξη για να περιγράψω τον βασικό μου σύμμαχο, αυτή θα ήταν το πείσμα. Πείσμα στη μελέτη, στις δημόσιες σχέσεις, στην πρόοδο, στην επιτυχία, πείσμα, πείσμα και πάλι πείσμα!».

^{Καριέρα και οικογένεια. Μια µάλλον απαιτητική υπόθεση, ειδικά για µια γυναίκα. Ποιες είναι οι σκέψεις σας;}

«Αν και αγαπώ πολύ τα παιδιά, δεν ήταν ποτέ η πρώτη μου προτεραιότητα. Για καιρό επικεντρώθηκα στην καριέρα, ίσως με μονοδιάστατο τρόπο, σαν να ήθελα να νικήσω τον χρόνο. Η καριέρα στην όπερα σε θέλει διαρκώς έτοιμη και στις επάλξεις, να αρπάξεις την ευκαιρία μόλις τη συναντήσεις. Σε καλή σωματική και ψυχική κατάσταση. Διατεθειμένη να ταξιδεύεις και να περνάς μεγάλα διαστήματα σε διαφορετικά μέρη. Αυτό (βλέποντας και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η κοινωνία) είναι πιο εύκολο για τους άνδρες παρά για τις γυναίκες. Δεν είναι όμως ακατόρθωτο. Ισως στους μέχρι τώρα κύκλους της ζωής μου να μην ήμουν έτοιμη για κάτι τέτοιο. Η οικογένεια δεν είναι τυχαίο πρότζεκτ και είναι για εμένα αποτέλεσμα του έρωτα και της ουσιαστικής συντροφικότητας. Πολλοί το κάνουν απερίσκεπτα και δημιουργούν συχνά τραυματισμένους και προβληματικούς ανθρώπους. Δεν είμαι απαισιόδοξη, ούτε και αποκλείω την πιθανότητα. Βλέπω όμως τα πράγματα και με ρεαλισμό. Δεν είναι όλα για όλους».

^{Πόσο εύκολα, αν ξεκινούσατε από την αρχή, θα ακολουθούσατε τον ίδιο δρόµο;}

«Νομίζω χωρίς πολλή σκέψη. Η καριέρα αυτή, μέχρι τώρα, ήταν και είναι ένα δύσκολο αλλά και όμορφο ταξίδι ζωής. Είμαι περίεργη να δω τι μου κρύβει στο μέλλον. Είχα τρομερές εμπειρίες. Γνώρισα και γνωρίζω τον άνθρωπο. Εκανα φιλίες. Εσκαψα βαθιά και έμαθα τον εαυτό μου καλύτερα. Βίωσα την ομορφιά της ατομικής εξερεύνησης και της συλλογικής δημιουργίας. Ταξίδεψα και γνώρισα κουλτούρες και πολιτισμούς από μικρή ηλικία. Εμαθα πολλά και θα συνεχίσω να μαθαίνω μέχρι το τέλος».