Εκθέτει τις βόμβες για να δείξει τους πρόσφυγες

«Δεν γεννήθηκα καλλιτέχνης, γεννήθηκα άνθρωπος. Με ενδιαφέρει η ανθρώπινη κατάσταση περισσότερο απ’ τις γνώμες των άλλων. Δεν έχω άλλη επιλογή». Αυτό είναι ένα από τα αποφθέγματα από συνεντεύξεις του πιο διάσημου κινέζου εικαστικού και πρωτίστως ακτιβιστή Ai Weiwei που αποτελούν το υλικό ενός πολύ μικρού, πολύ κομψού αλλά και πολύ ουσιαστικού βιβλίου που έχει τον τίτλο «Ανθρωπότητα» (κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg). Πρόκειται για σκέψεις του πάνω σε έννοιες όπως η κρίση, τα σύνορα, ο εκτοπισμός, η ελευθερία, αλλά και η δράση. Η μόνη εικόνα ανάμεσα στις σελίδες του δείχνει τον εικαστικό φωτογραφημένο στις ακτές της Λέσβου όπου βρέθηκε το 2016 για να γυρίσει το ντοκιμαντέρ του «Human Flow» και να τραβήξει κι εκείνη την ανεκδιήγητη φωτογραφία στην οποία αναπαριστούσε τον τραγικού θάνατο του τρίχρονου Αϊλάν. Ο Ai (Weiwei είναι το όνομά του και όχι το επώνυμό του) το είχε παρατραβήξει και δεν υπήρχε δικαιολογία, όπως αυτή της αφύπνισης του αδιάφορου κοινού, για τη βλάσφημη πράξη του. Ομως το ενδιαφέρον του για τη μεγάλη χαίνουσα πληγή της ανθρωπότητας δεν ήταν ούτε παροδικό ούτε επιπόλαιο και ούτε τελικά περιορίζεται στην απλή καταγραφή της ανθρωπιστικής αυτής κρίσης.

Η ιστορία της καταστροφής

Στο Λονδίνο φέρ’ ειπείν παρουσιάζεται μια έκθεσή του στο Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο, η οποία δεν προϋποθέτει κάποιο επιμελητικό κείμενο για να εξηγηθεί ο τίτλος της. Η «History of bombs» είναι μια εγκυκλοπαιδική παρουσίαση και αναπαράσταση των εργαλείων με τα οποία οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπους για να καταστρέφουν ο ένας τον άλλον, και ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται τα προσφυγικά ρεύματα. Εξάλλου είναι μέρος μιας σειράς εκθέσεων με τον τίτλο «Refugees» που εντάσσονται στο πρόγραμμα του Μουσείου στο Λονδίνο και στο Mάντσεστερ και αναφέρονται βέβαια στις εμπειρίες μετατόπισης ανθρώπων και ολόκληρων πληθυσμών.

Η έκθεση του Ai παρουσιάζεται στο αίθριο του μουσείου, είναι μάλιστα η πρώτη φορά που διατίθεται ο συγκεκριμένος χώρος σε έναν και μόνο καλλιτέχνη και είναι επί της ουσίας μια εγκατάσταση από βινύλιο όπου εμφανίζονται μοτίβα από πενήντα βόμβες και πυραύλους στην κλίμακα που δημιουργήθηκαν.

Τα ονόματά τους δεν υπαινίσσονται επ’ ουδενί τη δύναμή τους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ατομική βόμβα «Little boy» που εξερράγη πάνω από τη Χιροσίμα πριν από 75 χρόνια.

Φονική εφευρετικότητα

Η αλήθεια είναι ότι πάντα θα μας αφήνει άφωνους η εφευρετικότητα του ανθρώπου και η επιμονή του να βρίσκει τους πιο απίθανους τρόπους να σκοτώνει τους ομοίους του. Είτε πρόκειται για μια χειροβομβίδα μόλις δύο κιλών όπως εκείνες που έριχνε ο Τζιούλο Γκαβότι, ο πιλότος της Ιταλικής Βασιλικής Αεροπορίας που εκτέλεσε τον πρώτο στα χρονικά βομβαρδισμό σε οθωμανικές θέσεις στη Λιβύη το 1911, μόλις οκτώ χρόνια μετά την πρώτη πτήση των αδελφών Ράιτ στο Κίτι Χοκ της Βόρειας Καρολίνας, είτε για μια βόμβα δέκα τόνων όπως η Grand Slam, γνωστή ως «βόμβα σεισμού» την οποία χρησιμοποιούσε η Βασιλική Πολεμική Αεροπορία για να βομβαρδίσει τη Δρέσδη.

Οι βόμβες βρίσκονται βέβαια στο κατάλληλο περιβάλλον καθώς παρουσιάζονται ανάμεσα σε εκθέματα του μουσείου όπως ένα γιαπωνέζικο αεροπλάνο καμικάζι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή ένας πύραυλος V2 που κατασκεύαζαν οι κρατούμενοι στο στρατόπεδο του Μπούχενβαλτ και που οι Γερμανοί είχαν ρίξει στο Λονδίνο στα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σκοτώνοντας 2.724 Βρετανούς. «Δεν χρειάζεται να ξέρεις ότι είναι τέχνη για να τη βρεις ενδιαφέρουσα» έγραφε ο «Guardian» για την έκθεση του εγκατεστημένου πλέον στη Βρετανία Ai.

Κριτική για τη Γερμανία

Ο γλύπτης, φωτογράφος, αρχιτέκτονας, κινηματογραφιστής και συγγραφέας Ai έχει αφήσει πίσω του την Κίνα και το αυταρχικό καθεστώς που τον καταδίωκε, ήδη από το 2015. Η Γερμανία, που ήταν η πρώτη επιλογή του όταν ήρθε στην Ευρώπη, δεν αποδείχθηκε τόσο φιλική όσο την περίμενε. «Είναι μια χώρα μισαλλόδοξη και αυταρχική που δεν έχει ανοχή στο διαφορετικό» δήλωνε στον βρετανικό Τύπο.

Από το Κέιμπριτζ που αποτελεί τη βάση του ο Ai συνεχίζει τον ακτιβισμό που τον έχει καταστήσει διεθνώς γνωστό συνδέοντας κάθε έργο του με επίκαιρα ζητήματα. Στη διάρκεια της καραντίνας, για παράδειγμα, δημιούργησε 10.000 μάσκες ιατρικού τύπου που έχουν γίνει το απαραίτητο αξεσουάρ για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Δεν είναι βεβαίως μονόχρωμες αλλά είχαν σχέδια, όπως μυθικά τέρατα, ηλιόσπορους σαν εκείνους που είχαν κατακλύσει το πάτωμα του φουαγέ της Tate Modern το 2010, αλλά και παλάμες με τα δάχτυλα κλειστά εκτός από έναν ορθωμένο ατίθασο μέσο. Πωλούνταν μέσω eBay και τα έσοδα προορίζονταν για την αντιμετώπιση του ιού από οργανώσεις όπως το Παρατηρητήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων ή οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα.

Ηταν η ανταπόκρισή του στην είδηση ότι οι ΗΠΑ είχαν διαπράξει «σύγχρονη πειρατεία» όταν, σύμφωνα με όσα τους καταλόγιζε το Βερολίνο, είχαν κατασχέσει στο αεροδρόμιο της Μπανγκόκ ένα αεροσκάφος που θα μετέφερε προστατευτικές μάσκες στη Γερμανία. Γιατί όπως γράφει το μπλε βιβλιαράκι της «Ανθρωπότητας»: «Η τέχνη ασχολείται με την αισθητική, την ηθική, την πίστη μας στην ανθρωπότητα. Χωρίς αυτά απλώς δεν υπάρχει τέχνη».