Διάσταση και Ανάδειξη(1819-2019)

Υπάρχουν πρόσωπα, τόποι και συμβάντα που σε ιδιαίτερη φροντίδα τα κρατάμε. Ηρωες, τοπία εξαίσια, αγίους, όλα αυτά τα βάζουμε μέσα σε κάδρα εκπληκτικά και χρυσοποίκιλτα. Μια μάχη τρομερή και αιματηρή σε μια μακρόστενη μεγάλη επιφάνεια τη ζωγραφίζουμε. Και τη διήγησή της διαιωνίζουμε. Ετσι, το κάδρο και η διάσταση έρχονται συχνά να πολυτιμοποιήσουν το θέμα.

Κάποια άλλα όμως συμβάντα, απλά και τρέχοντα, πώς τα τιμούμε; Πρόσωπα όχι τόσο όμορφα, όχι λαμπερά, αλλά συνήθη. Τα ανάμεσά μας. Αυτά, κατά κανόνα, τα αφήνουμε ανιστόρητα.

     Απέναντι σε αυτή την υποτίμηση της καθημερινότητάς μας, στα μέσα του ΙΘ’ αιώνα, ένας κοινωνιογράφος, που ήταν και ζωγράφος, μας προτείνει αυτή τη δεύτερη – όχι τόσο ένδοξη, όχι τόσο φανταστική ζωή – να μην την ξεχνάμε.

Ετσι, μας ζωγραφίζει μια κηδεία σε μια άσημη πόλη. Και τη βάζει σ’ ένα μακρόστενο μεγάλο διηγηματικό σχήμα. Τη βάζει, δηλαδή, στην επίσημη διάσταση. Σε αυτήν που ονομάζουμε στην Ιστορία της Τέχνης «Ζωγραφική της Ιστορίας». Και το γεγονός, το κάπως ανάξιο, το μνημειώνει.

Και μετά κάνει και κάτι άλλο, κινούμενος από την ίδια ιδεολογική ανησυχία. Απεικονίζει το ατελιέ ενός ζωγράφου. Οπου εδώ, από τη μια μεριά οι έμποροι περιμένουν, κοιμισμένοι και αδιάφοροι, το έργο να τελειώσει, και την υπεραξία του να αρπάξουν. Και από την άλλη, στέκονται οι θεατές του, που θαυμάζουν την εκτέλεσή του.

Και ένα ακόμα δείγμα αυτής της στροφής από το «ηρωικό» στο καθημερινό ο καλλιτέχνης θα μας δώσει. Θα ζωγραφίσει μια σχεδόν κανονική, όχι όμορφη, γυναίκα σε μια στάση ζωής. Μακριά από τις σωματικές νεοκλασικότητες του Ingres και πιο κοντά στον ρεαλισμό του πρωτοπόρου Goya. Προβάλλοντας το απροίκιστο από κάλλη σώμα, το ενθέτει σ’ ένα κάθετο πλαίσιο. Μέσα σ’ έναν υπαινιγμό αγιογραφίας. Και το τιμά.

Αυτά τα μαθήματα ανάδειξης της καθημερινότητάς μας, της πολλαπλής, δόθηκαν από τον Gustave Courbet. Στα μέσα εκείνου του αιώνα, όπου η αμφισβήτηση του καθιερωμένου και του μοναδικού άρχισε να διεκδικείται. Συμπληρώθηκαν αυτές τις μέρες διακόσια χρόνια από τη γέννησή του. Η Κοινωνική Ιστορία των διαφόρων κατεξουσιάσεων και αποσιωπήσεων μπορεί όχι μόνο να γράφεται, αλλά και να… ζωγραφίζεται.

Ο κ. Γιάννης Μεταξάς είναι επίτιμος καθηγητής πανεπιστημίων, τακτικό μέλος της Academie Europeenne Interdisciplinaire des Sciences.