Cactus mania

Gymnocalycium spegazzinii, astrophytum myriostigma, pleiospilos nelii, lithops lesliei… Αγνωστα και παράξενα ονόματα που θα μπορούσαν να αναφέρονται σε χαμένους στο Διάστημα αστερισμούς; Σε μικροοργανισμούς ορατούς μόνο με τα πιο εξελιγμένα μικροσκόπια των επιστημόνων και των ερευνητών; Σε (για να πιάσουμε και ένα από τα χειρότερα σενάρια επιστημονικής φαντασίας) μικρόβια τα οποία θα απειλήσουν την ανθρωπότητα με μια νέα πανδημία στους αιώνες που έρχονται; Πώς θα σας φαινόταν αν σας λέγαμε πως μπορεί και εσείς να έχετε έναν gymnocalycium spegazzinii στο μπαλκόνι σας, χωρίς να το γνωρίζετε; Κανένας κίνδυνος! Γιατί μπορεί όλα αυτά τα μυστηριώδη πλάσματα να ζουν πράγματι ανάμεσά μας και μαζί μας, είναι όμως εντελώς ακίνδυνα. Αρκεί να κρατάμε τις απαραίτητες αποστάσεις ασφαλείας από τα αγκάθια τους.

Περί κάκτων, λοιπόν, ο λόγος! Των διακοσμητικών φυτών που ευδοκιμούν και στα δικά μας μπαλκόνια, για να τα ομορφαίνουν με την ιδιαίτερη παρουσία τους και με τη φαντασμαγορική (αλλά και τόσο σπάνια τις περισσότερες φορές) ανθοφορία τους. Των αδικημένων, επίσης, φυτών. Που επειδή έχουμε μάθει πως αντέχουν χωρίς νερό και περιποίηση, μπορεί και να τα έχουμε για πάντα ξεχασμένα σε ακατάλληλες γλάστρες, με ακατάλληλο χώμα, καταδικασμένα στην ξηρασία – δηλαδή ποτίζοντάς τα αν και όποτε το θυμόμαστε. Ομως οι κάκτοι, από τους πιο συνηθισμένους ως τους πιο ασυνήθιστους, από τους πιο φθηνούς ως τους πιο ακριβούς, θέλουν την περιποίησή τους. Το ξέρουν αυτό πολύ καλά οι χιλιάδες συλλέκτες σε όλον τον κόσμο (και στην Ελλάδα), άνθρωποι που ενίοτε δίνουν αρκετά χρήματα για να αποκτήσουν ένα από τα δεκάδες σπάνια είδη που πωλούνται από τα εξειδικευμένα καταστήματα. Γιατί όσο και αν εσείς τους σνομπάρετε, παρατημένους σε μία γωνιά του μπαλκονιού σας, σκονισμένους και απότιστους, υπάρχουν και κάκτοι που έχουν ξεχωριστή θέση στο χρηματιστήριο της διεθνούς χλωρίδας. Επιπλέον, από τους πιο φθηνούς και συνηθισμένους έως τους πιο ακριβούς και σπάνιους, και οι κάκτοι έχουν ψυχή!

Οι ομορφότεροι κακτόκηποι

Αν και οι κάκτοι που έχουμε σήμερα και στην Ελλάδα έχουν εισαχθεί κυρίως από την Αμερική, το όνομά τους προέρχεται από μια αρχαία ελληνική λέξη. Πρόκειται για είδος που ζει σε μέρη θερμά και ξηρά, για αυτόν τον λόγο αποθηκεύουν νερό στον βλαστό τους. Τα αγκάθια που έχουν οι περισσότεροι από εκείνους χρησιμεύουν για την προστασία τους από τα φυτοφάγα ζώα. Σήμερα υπάρχουν εκατοντάδες είδη κάκτων σε όλον τον κόσμο, από τα πιο συνηθισμένα έως τα πιο σπάνια. Μερικοί από τους πιο εντυπωσιακούς φιλοξενούνται στους Huntington Botanical Gardens στο Σαν Μαρίνο της Καλιφόρνιας. Ο κήπος δημιουργήθηκε το 1907, όταν ο Γουίλιαμ Χέρτριτς άρχισε να συγκεντρώνει σε μια μικρή περιοχή φυτά που είχε συλλέξει από τα ταξίδια του στις ερήμους του αμερικανικού Νότου και του Μεξικού. Σήμερα η συλλογή περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, περισσότερα από 2.000 είδη παχύφυτων και κάκτων. Σπανιότατους κάκτους μπορεί κανείς να δει στο Arizona-Sonora Desert Museum’s Cactus Garden στο Τουσόν της Αριζόνας, στο Ethel M Chocolates’ Botanical Cactus Garden της Νεβάδας, στο Oaxaca Ethnobotanical Garden στο Μεξικό και στην Cactus Country στο Στράθμερτον της Αυστραλίας. Στο Moorten Botanical Garden του Παλμ Σπρινγκς ο επισκέπτης μπορεί να δει περισσότερα από 3.000 είδη κάκτων και άλλων φυτών της ερήμου. Το Μουσείο Γκετί του Λος Αντζελες διαθέτει έναν εξαιρετικό κακτόκηπο, για τη συντήρηση του οποίου εργάζονται αποκλειστικά 32 υπάλληλοι. Η Desert City, βορείως της Μαδρίτης, θεωρείται ο μεγαλύτερος κακτόκηπος της Ευρώπης, ενώ ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι και ο Jardín de Cactus στο Λανθαρότε των Καναρίων Νήσων.

Τα σπανιότερα είδη

O υπό εξαφάνιση Discocactus subterraneo – proliferans είναι σήμερα ένας από τους σπανιότερους κάκτους στον κόσμο. Το φυτό ευδοκιμούσε σε περιοχές της Βραζιλίας που όμως αποψιλώθηκαν για να γίνουν βοσκοτόπια ή για να χρησιμοποιηθούν για καλλιέργειες. Τώρα πια διασώζεται κυρίως σε ιδιωτικές συλλογές, πιστεύεται δε πως αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν περισσότερα από 50 φυτά του είδους του σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε κίνδυνο βρίσκεται και το Parodia rechensis, κυρίως μετά τις εκτεταμένες καταστροφές στους βιοτόπους όπου φύεται, στο Ρίο Γκράντε ντο Σουλ της Βραζιλίας. Σπανιότατα είναι πλέον και τα Giant Quiver Tree της Ναμίμπια, που αν και το ύψος τους μπορεί να φτάσει τα δέκα μέτρα, ανήκουν στην ίδια οικογένεια όπου ανήκει και η δική μας αλόη. Τα λιβάδια όπου φύτρωνε ο Estevesia alex-bragae, πάλι στη Βραζιλία, χρησιμοποιούνται σήμερα για την καλλιέργεια σόγιας. Απειλούμενα με εξαφάνιση είδη είναι επίσης τα Vahondrandra (Aloe helenae) της Μαδαγασκάρης και οι Rose Pincushion Cactus και Sand Dollar Cactus του Μεξικού. Οι Stenocereus hollianus cristata, Opuntia cylindrica cristata (ή Σμαραγδένιο είδωλο), Myrtillocactus geometrizans cristata, Lobivia famatimensis cristata, Echinocereus rigidissimus rubrispinus, Melocactus matanzanus, Gymnocalycium Mihanovichii, Lophocereus Schottii και Opuntia Subulata είναι τέλος μερικοί από τους πολύ σπάνιους κάκτους που κάθε συλλέκτης θα ήθελε να έχει στη συλλογή του. Ενας από τους ακριβότερους κάκτους στον κόσμο θεωρείται ο Aztekium ritteri που προέρχεται από τη Νουέβο Λεόν του Μεξικού.

Η σωστή φροντίδα

Ακριβοί ή φθηνοί, σπάνιοι ή συνηθισμένοι, οι κάκτοι είναι μόνιμοι κάτοικοι και σε πολλά ελληνικά μπαλκόνια και κήπους. Χωρίς όμως να τους δίνουμε τη σημασία που τους πρέπει, αφού στην πραγματικότητα ελάχιστοι από εμάς που έχουμε κάκτους στις γλάστρες μας ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε για να έχουμε υγιή φυτά. Ο Γιάννης Εξάρχου της Ελληνικής Εταιρείας Κάκτων και Παχύφυτων (μιας παρέας που την ενώνει η αγάπη για τα ιδιαίτερα αυτά φυτά), με την εμπειρία του και με τις γνώσεις του, είναι ένας από τους πιο κατάλληλους ανθρώπους για να μας ενημερώσουν για το είδος και για τη φροντίδα τους. Ιδού ο «δεκάλογός» του:

• Oλοι οι κάκτοι είναι παχύφυτα, αλλά όλα τα παχύφυτα ΔΕΝ είναι κάκτοι. Ενδεικτικά άλλες κύριες οικογένειες παχυφύτων εκτός των κάκτων (cactaceae) είναι: Aloe, agave, euphorbia, lithops, conophytum, asclepiadaceae, haworthia.
• Κανένα είδος παχυφύτου δεν είναι εσωτερικού χώρου και δεν επιβιώνει χωρίς κάποιες ώρες έκθεσης σε ήλιο. Οταν τα φυτά μεγαλώνουν σε ακατάλληλες συνθήκες χάνουν το σχήμα τους και παραμορφώνονται στην προσπάθειά τους να βρουν κατάλληλο για αυτά φως.
• Κάθε είδος έχει διαφορετικές ανάγκες και συνθήκες καλλιέργειας, οπότε καλό είναι να ενημερώνεστε για τα φυτά που θέλετε να καλλιεργήσετε ανάλογα με τις συνθήκες που μπορείτε να προσφέρετε.
• Δεν αναπτύσσονται όλα τα παχύφυτα καλοκαίρι. Υπάρχουν παχύφυτα καλοκαιρινής ανάπτυξης (cactus, κάποια είδη eyphorbia, lithops) και άλλα χειμερινής ανάπτυξης (haworthia, κάποια είδη euphorbia, gasteria, conophytum κ.λπ.).
• Απαραίτητα για την υγιή ανάπτυξη είναι το κατάλληλο μείγμα χώματος και τα σωστά ποτίσματα. Το μείγμα προτείνεται να αποτελείται από 5 διαφορετικά υλικά (θα πρέπει να το φτιάξετε μόνοι σας γιατί δεν διατίθενται στην αγορά κατάλληλα μείγματα): κοκκινόχωμα, περλίτη, μαρμαράκι, ελαφρόπετρα και φυλλόχωμα (καστανόχωμα, σχινόχωμα κ.λπ.). Η αναλογία του κάθε υλικού στο μείγμα φύτευσης εξαρτάται από το είδος του φυτού.
• Τις μέρες με έντονες θερμοκρασίες ΔΕΝ ποτίζουμε. Τα περισσότερα παχύφυτα παρουσιάζουν ανάποδo μεταβολισμό από τα υπόλοιπα φυτά, οπότε ο κύκλος παραγωγής οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα είναι ανάποδος από άλλα φυτά. Τις περιόδους καύσωνα δεν απορροφούν νερό και μπαίνουν σε λήθαργο. Είναι πιθανό ένα λάθος πότισμα να μας τα σαπίσει, ενώ τα απογευματινά ή βραδινά ποτίσματα είναι προτιμότερα.
• Τα φυτά πρέπει κατά το πότισμα να ποτίζονται με άφθονο νερό που να βγαίνει από τις τρύπες αποστράγγισης της γλάστρας και να μην υπάρχει πιάτο όπου λιμνάζει νερό. Μεταξύ των ποτισμάτων το χώμα πρέπει να παραμένει στεγνό.
• Στα φυτά με καλοκαιρινή ανάπτυξη τα ποτίσματα καλό είναι να σταματούν στα μέσα του φθινοπώρου και μέχρι τις αρχές της άνοιξης και τα φυτά να μένουν στεγνά και προστατευμένα από βροχή. Με αυτόν τον τρόπο η ανάπτυξη είναι πιο φυσιολογική και οι ανθοφορίες πιο έντονες.
• Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε λιπάσματα. Αν, παρ’ όλα αυτά, θέλουμε να λιπάνουμε, τότε πρέπει να χρησιμοποιούμε το 1/4 της συνιστώμενης δόσης.
• ΠΟΤΕ δεν καταναλώνουμε φυτά ή καρπούς παχυφύτων πειραματιζόμενοι. Κάποια είδη είναι δηλητηριώδη και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Ανάμεσα στα δηλητηριώδη είδη συγκαταλέγονται όλες οι euphorbia, τα adenium, κάποια είδη aloe κ.ά.