Απολυτήριο μετά ή άνευ αναγραφής της διαγωγής;

Το ερώτημα περί αναγραφής ή μη του χαρακτηρισμού της διαγωγής του μαθητή στο Απολυτήριο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης επιδέχεται, κατά τη γνώμη μου, μία και μόνο απάντηση και δεν θα έπρεπε να αποτελεί αντικείμενο μακρών συζητήσεων και αντεγκλήσεων. Η απάντηση στο εν λόγω ερώτημα σχετίζεται με την αντίληψη που έχουμε για τον ρόλο του σχολείου. Ωστόσο, δύσκολα θα διαφωνούσε κανείς ότι ο ρόλος του σχολείου δεν περιορίζεται απλώς στη μετάδοση της γνώσης, αλλά είναι και ευρύτερα παιδευτικός και μορφωτικός.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Θεωρούμε ότι το σχολείο πρέπει να ενδιαφέρεται για την ορθή συμπεριφορά των μαθητών του μόνο στον βαθμό που αυτή θα του επιτρέπει να επιτελεί απρόσκοπτα το διδακτικό του έργο και, άρα, πρέπει να ενδιαφέρεται ως ίδρυμα μόνο για την απλή συμμόρφωση των μαθητών προς τους κανόνες που αυτό επιβάλλει; Ή θεωρούμε ότι το σχολείο έχει ως αποστολή να διαμορφώσει προσωπικότητες ολοκληρωμένες, π.χ., ανεξάρτητες, που θα αναγνωρίζουν τις ανάγκες της κοινότητας και τη δική τους ευθύνη απέναντί της, ευγενικές, με ενσυνείδητη τήρηση των κανόνων της κοινότητας, με σεβασμό σε συμμαθητές και δασκάλους κ.λπ.; Αν θεωρήσουμε ότι το σχολείο έχει τον πρώτο από τους παραπάνω ρόλους, τότε η όποια ενασχόλησή του με τη διαγωγή των μαθητών θα έχει χαρακτήρα ελέγχου, επιφανειακό και συγκυριακό, και θα αποτελεί αντικείμενο των οργάνων διοίκησης του σχολείου και όχι της παιδαγωγικής συνιστώσας της εκπαιδευτικής του κοινότητας. Αν αποδώσουμε, όμως, έναν ευρύτερο παιδευτικό, μορφωτικό ρόλο στο σχολείο, τότε θα ασχοληθούμε σοβαρά και με το ζήτημα της διάπλασης μελλοντικών ολοκληρωμένων πολιτών και με τα προβλήματα που οι νέοι της εφηβικής ηλικίας αντιμετωπίζουν. Το σημερινό σχολείο, ως προς το θέμα αυτό, βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, σε σύγχυση. Σε επίπεδο θεωρητικό ως ρόλος του προβάλλεται ο δεύτερος, αλλά στην πράξη φαίνεται ότι κυριαρχεί ο πρώτος.

Η άποψη ότι πρέπει να αναγράφεται ο χαρακτηρισμός της διαγωγής στο Απολυτήριο σχετίζεται με τη σύγχυση που αναφέραμε παραπάνω. Το σχολείο ως χώρος υγιούς παιδαγωγικού κλίματος που διαμορφώνει χαρακτήρες ανεξάρτητους, με υπευθυνότητα και κριτική σκέψη, δεν φιλοδοξεί να προκαθορίσει τη διαγωγή των αποφοίτων του με την αναγραφή του χαρακτηρισμού στο Απολυτήριο, αλλά με τη χάραξη στην ψυχή των μαθητών του υγιών αρχών και αξιών. Πώς θα γίνει αυτό; Η συζήτηση αυτή δεν είναι του παρόντος και κάποια στιγμή θα πρέπει να γίνει σε όλη την έκταση και όλο το βάθος που η σοβαρότητά της επιβάλλει. Εδώ θα αρκεστώ στην αναφορά σε δύο μόνο βασικά στοιχεία: τον έπαινο και τον ψόγο. Είναι προφανές ότι δεν αποτελεί ορθή παιδαγωγικά πρακτική το να μην επαινούμε κανέναν, να μην ψέγουμε κανέναν και να θυμούμαστε την τιμωρία όταν η κατάσταση έχει σχεδόν (ή απολύτως!) ξεπεράσει τα όρια! Αναμφισβήτητα, όποιος παραβαίνει τους απλούς κανόνες της σχολικής ζωής θα πρέπει να δεχτεί την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του, θα υποστεί τον ψόγο της κοινότητας και θα γνωρίζει ότι αυτό αποτελεί αρνητικό χαρακτηρισμό της στάσης, των ενεργειών, της διαγωγής του. Ωστόσο, όλη αυτή η διαδικασία έχει μόνο παιδευτικούς στόχους και δεν είναι τιμωρητική στην ουσία της. Επίσης, εννοείται ότι περιορίζεται εντός του σχολείου και λήγει με τη λήξη της σχολικής ζωής. Ο χαρακτηρισμός της διαγωγής δεν επιτρέπεται να ακολουθεί τον μαθητή. Κατεγράφη εντός του σχολείου, γιατί έπρεπε να αξιοποιηθεί παιδαγωγικά, αφορούσε το συγκεκριμένο σχολικό περιβάλλον και την ταραχώδη εφηβική ηλικία.

Τέλος, η αναγραφή του αρνητικού χαρακτηρισμού της διαγωγής στο Απολυτήριο είναι, επιπλέον, άδικη και παράλογη: άδικη, γιατί ο έφηβος που ωριμάζει δεν μπορεί να αλλάξει έναν χαρακτηρισμό που (πιθανότατα πλέον) δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα· και παράλογη, γιατί ένα δημόσιο έγγραφο αποφαίνεται με την ίδια βεβαιότητα ότι ο τριαντάρης (που προσκομίζει το Απολυτήριό του στον εργοδότη) έχει, π.χ., γνώσεις μαθηματικών που αντιστοιχούν στο 15 και διαγωγή κοσμία!

Ο κ. Δημήτριος Καραδήμας είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας και αντιπρύτανης του ΕΚΠΑ.