Από την υπόθεση Λαμπράκη στην Προεδρία

Ηταν μια μέρα του Μάρτη του 1985 όταν ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου συγκαλούσε συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠαΣοΚ, όχι στη Βουλή, όπως συνηθιζόταν, αλλά στο αμφιθέατρο στο υπόγειο του υπουργείου Εξωτερικών. Επρόκειτο να ανακοινώσει την πρότασή του για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Το ενδιαφέρον ανάμεσα στους βουλευτές του ΠαΣοΚ ήταν μηδαμινό, καθώς οι δημοσιογραφικές πληροφορίες της εποχής ήθελαν τον Ανδρέα να είχε δεσμευθεί ότι για το ύπατο αξίωμα της χώρας θα πρότεινε δεύτερη θητεία τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Μέσα στο αμφιθέατρο επικρατούσε μια χαρούμενη ατμόσφαιρα, αφού το ΠαΣοΚ ήταν η κυρίαρχη δύναμη εκείνης της εποχής. Πού να ήξεραν όμως οι βουλευτές του ΠαΣοΚ (αλλά και ο Καραμανλής, όπως και οι πολιτικοί συντάκτες) τις υπόγειες κινήσεις του Μένιου Κουτσόγιωργα, ο οποίος είχε έρθει ήδη σε επαφή με τον θεσσαλονικιό δικαστικό, πρωταγωνιστή της διερεύνησης της δολοφονίας Λαμπράκη, Χρήστο Σαρτζετάκη και του είχε προτείνει την Προεδρία της Δημοκρατίας, λέγοντάς του ότι «ο Ανδρέας τη στηρίζει».

Με άκρα
μυστικότητα

Οταν ο Παπανδρέου άρχισε την ομιλία του προς τους βουλευτές και έφθασε η στιγμή να ανακοινώσει το όνομα, οι πάντες, συμπεριλαμβανομένων και των πρωτοκλασάτων στελεχών, καθώς και του Προέδρου της Βουλής Γιάννη Αλευρά, ήταν έτοιμοι να χειροκροτήσουν. Αλλά ποιον; Νόμιζαν ότι θα άκουγαν το όνομα Καραμανλής. Οταν άκουσαν το όνομα Σαρτζετάκης, χρειάστηκαν μερικά δευτερόλεπτα να καταλάβουν τι συνέβαινε. Χειροκρότησαν μεν, αλλά ήταν σαν μην το πίστευαν. Ο Μένιος Κουτσόγιωργας κινήθηκε, ίσως για πρώτη φορά στα χρονικά του ΠαΣοΚ, με τόση μυστικότητα, ώστε να διακόψει τη θητεία του Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Αλλά η κίνηση Παπανδρέου προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την πλευρά της ΝΔ.

Επεισοδιακή
εκλογή

Η εκλογή Σαρτζετάκη στη Βουλή ήταν επεισοδιακή, αφού η ΝΔ υπέβαλλε συνεχώς αιτήματα αντισυνταγματικότητας και για έναν δικαστικό το θέμα της συνταγματικότητας ήταν σημαντικό. Το πρώτο θέμα αντισυνταγματικότητας ήταν τα περιβόητα γαλάζια ψηφοδέλτια και το δεύτερο η διαφωνία που ξέσπασε για το εάν είχε δικαίωμα ψήφου ο Πρόεδρος της Βουλής, Γιάννης Αλευράς, ο οποίος με την πρόωρη παραίτηση του Καραμανλή εκτελούσε, κατά το Σύνταγμα, χρέη Προέδρου της Δημοκρατίας. Η κυβέρνηση είχε φροντίσει για την εμφάνιση πολύχρωμων ψηφοδελτίων. Ηταν διαφορετικού χρώματος για κάθε υποψήφιο, κάτι που η τότε αξιωματική αντιπολίτευση (Νέα Δημοκρατία) κατήγγειλε ως απόπειρα ακύρωσης του μυστικού χαρακτήρα της ψηφοφορίας, επειδή, όπως υποστήριξε, το χρώμα του κάθε ψηφοδελτίου διακρινόταν μέσα από τον ημιδιαφανή φάκελο. Τα ψηφοδέλτια που χρησιμοποιήθηκαν για την υποψηφιότητα Σαρτζετάκη είχαν γαλάζιο χρώμα. Η ένταση στη Βουλή ήταν τόση ώστε ο βουλευτής της ΝΔ Ελευθέριος Καλογιάννης «απήγαγε» την κάλπη και επιχείρησε να τη μεταφέρει από την Ολομέλεια στα γραφεία του κόμματός του, μένοντας στην Ιστορία ως «Καλπογιάννης».

Με την ψήφο
και του ΚΚΕ

Τελικά ο Χρήστος Σαρτζετάκης εξελέγη στην τρίτη ψηφοφορία με τις ψήφους του ΠαΣοΚ και του ΚΚΕ. Ηταν ο πρώτος ανώτατος δικαστικός που διετέλεσε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας την περίοδο 1985-1990 και ήταν η πρώτη φορά που το ΚΚΕ ψήφιζε Πρόεδρο της Δημοκρατίας.  Επρόκειτο σαφώς για «ιστορική αναγκαιότητα» του ΚΚΕ, «απαίτηση των συνθηκών» και «απόκριση στο κάλεσμα της Ιστορίας», όπως λέχθηκε τότε. Αν και ο Σαρτζετάκης προερχόταν από δεξιά οικογένεια (ο πατέρας του ήταν χωροφύλακας), οι νεοδημοκράτες (κόμμα και ψηφοφόροι) δεν τον συμπάθησαν, προφανώς επειδή στέρησε μια δεύτερη θητεία στον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Χούντα, βασανιστήρια
φυλακή, Λαμπράκης

Και όμως, όταν ακόμη ήταν νεαρός ανακριτής δεν δίστασε να τα βάλει με το σκληρό παρακράτος της Θεσσαλονίκης που τότε σκότωνε χρησιμοποιώντας τα τρίκυκλα. Δεν ενέδωσε σε πιέσεις του Κόλλια που ήταν Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, και έφερε στο φως την πολιτική δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, η οποία σημάδεψε την πολιτική και κοινωνική ζωή στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’60. Ηταν ο πρώτος δικαστικός που έγινε ταινία από τον Γαβρά («Ζ») με έξοχη ερμηνεία από τον Ζαν-Λουί Τρεντιανιάν. Τον απέλυσαν λόγω φρονημάτων από το δικαστικό σώμα, η χούντα τον φυλάκισε, τον βασάνισε στο ΕΑΤ/ΕΣΑ και στην Ασφάλεια της οδού Μπουμπουλίνας με το φρικτό βασανιστήριο «φάλαγγα», τον εξόρισαν.

Μόλις λίγες εβδομάδες μετά την εκλογή του ο Πρόεδρος Χρήστος Σαρτζετάκης συνοδευόμενος από τη σύζυγό του Εφη (Ευφροσύνη) και τον στενό του συνεργάτη Λεωνίδα Παπακαρυά βρέθηκε στο στρατόπεδο των Ειδικών Δυνάμεων για να τσουγκρίσει τα αβγά με τους έλληνες κομάντος. Ηταν η πρώτη επίσημη εμφάνισή του ως ανώτατου πολιτειακού άρχοντα και ο υπουργός Αμυνας Αντώνης Δροσογιάννης του είχε ετοιμάσει εντυπωσιακή υποδοχή. Ηταν ίσως η μοναδική φορά που οι φαντάροι σούβλιζαν αρνιά, χόρευαν δημοτικά τραγούδια, τσούγκριζαν αβγά και λίγα μέτρα παρακάτω γίνονταν επιδείξεις αλεξιπτωτιστών και βατραχανθρώπων των ΟΥΚ. Και τότε ο Χρήστος Σαρτζετάκης μπροστά στο μικρόφωνο της ΕΡΤ ανάμεσα στα άλλα δήλωσε: «Εμείς οι Ελληνες είμεθα έθνος ανάδελφον, αφού συγγενικά μας έθνη δεν υπάρχουν, κατ’ αντίθεση προς άλλους λαούς, που δεν είναι μόνοι, αλλά διαθέτουν συγγενείς, όπως οι σλαβικοί λαοί, οι αραβικοί, οι Αγγλοσάξονες, οι λατινογενείς λαοί κ.τ.λ.».

Αποδοκιμασίες
και μεγάλη απήχηση

Με τη δήλωση αυτή σημειώθηκε πολιτικός σεισμός, πλην όμως έμεινε στην Ιστορία. Η αλήθεια είναι πως βρήκε λυσσώδη αποδοκιμασία από πολλές πλευρές. Κυρίως από όλους όσοι είχαν αντιδράσει με την εκλογή του στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Ωστόσο παρά τις αντιδράσεις αυτές είχε το «έθνος ανάδελφον» μεγάλη απήχηση και καθολική αποδοχή, ακόμα και ο Ανδρέας Παπανδρέου το είχε επικαλεστεί δημοσίως, όπως και πολλοί έλληνες πολιτικοί, κάνοντας τη φράση αυτή να συμπεριληφθεί στο πολιτικό λεξιλόγιο.

Τα λόγια της κόρης τουΗ κόρη του, Πετρούλα, έγραψε την ημέρα του θανάτου του Χρήστου Σαρτζετάκη 15 σημεία για τον πατέρα της. Σε ένα από αυτά, το 13ο, γράφει συγκεκριμένα: «Με μεγάλη αγάπη για τα παιδιά, έπαιζε με τα ξένα παιδάκια στον δρόμο, στο πλοίο, με ιδιαίτερη αισιοδοξία για τη ζωή και με απεριόριστη αγάπη προς την πατρίδα του».

Στο στόχαστρο σχολιαστών και γελοιογράφων

Η θητεία του Χρήστου Σαρτζετάκη στην Προεδρία της Δημοκρατίας ήταν διαφορετική από τη θητεία των πολιτικών στο ύπατο αυτό αξίωμα. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που τον χαρακτήρισαν ως «στεγνό» τυπολάτρη, απόμακρο από τον μέσο Ελληνα. Τόσο μακριά, που επέλεξε να παραμένει στο Προεδρικό Μέγαρο, να έχει πολυπληθή φρουρά, να έχει ένα ατυχές περιστατικό με κάποια κλιματιστικά που έφθασαν στην Αθήνα μετά το ταξίδι του στην Κίνα (χωρίς να περάσουν από το τελωνείο) και να μην απονείμει χάρη στον ισοβίτη Χρήστο Ρούσσο (του έδωσε αργότερα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, όταν εξελέγη και πάλι Πρόεδρος της Δημοκρατίας). Εγινε στόχος των σχολιαστών και των γελοιογράφων (ποιος δεν θυμάται τον σταυρό που του κρέμασαν στο Αγιον Ορος) και εστράφη ευθέως εναντίον τους δικαστικά – άλλη μια «πρωτιά» για Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Το 1987 ξέσπασε κόντρα με τον Λάκη Λαζόπουλο με αφορμή μια υβριστική ατάκα για τον ίδιο στην επιθεώρηση «Τι είδε ο Γιαπωνέζος», που οδήγησε στη σύλληψη του ηθοποιού. Διαμαρτυρίες της Αννας Παναγιωτοπούλου είχαν ως αποτέλεσμα τη σύλληψη και της ίδιας.