Απληστία και οικολογική καταστροφή

Πάνω από 800 σελίδες χρειάστηκαν στην Αννυ Πρου για να γράψει αυτό το μυθιστόρημα που καλύπτει τρεις και πλέον αιώνες και με όχημα τη μυθοπλασία αναδεικνύει ένα από τα κρισιμότερα προβλήματα της εποχής μας: την καταστροφή του περιβάλλοντος. Πρόκειται για άτυπο οικολογικό μανιφέστο αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και μια επικών διαστάσεων σάγκα.

Η ιστορία αρχίζει στα τέλη του 17ου αιώνα και καλύπτει τους τρεις επόμενους αιώνες ως τις μέρες μας. Δύο πάμπτωχοι νεαροί γάλλοι ξυλοκόποι, ο Ρενέ Σελ και ο Σαρλ Ντικέ, φτάνουν με πλοίο στον Καναδά – και συγκεκριμένα στο Κεμπέκ που κάποτε το αποκαλούσαν Νέα Γαλλία – και μπαίνουν στην υπηρεσία ενός γάλλου φεουδάρχη ονόματι Κλοντ Τρεπανί, ο οποίος πιστεύει πως η αποικιοποίηση της περιοχής από τους Γάλλους (που διήρκεσε δύο αιώνες, από τον 16ο ως τον 18ο) του προσφέρει την ευκαιρία να πλουτίσει, να εκδικηθεί τους Ιησουίτες που κυριαρχούσαν στην πατρίδα του και – το σημαντικότερο – να συγκινήσει μια Γαλλίδα αριστοκρατικής καταγωγής ώστε να τον παντρευτεί και να ζήσει μαζί του στο ανάκτορο που χτίζει.

Ο σκληρός και αδίστακτος μεσιέ Τρεπανί αναθέτει στους δύο νεαρούς ξυλοκόπους να αποψιλώσουν για λογαριασμό του ένα μέρος του δάσους.

Ωστόσο οι νεαροί είναι εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες. Ο Σελ παραμένει στην υπηρεσία του Τρεπανί και παντρεύεται (διά της βίας σχεδόν) μια Ινδιάνα της τοπικής φυλής των Μικμάκ, οι οποίοι έχουν μια εντελώς διαφορετική σχέση με το δάσος από τους λευκούς, αφού συμβιώνουν με αυτό επί αιώνες. Ο Ντικέ όμως έχει άλλα σχέδια. Είναι φιλόδοξος και αδίστακτος, όπως κι ο Τρεπανί. Το όνειρό του είναι να πλουτίσει – γι’ αυτό και με την πρώτη ευκαιρία το σκάει.

Το δάσος: ο μεγάλος πρωταγωνιστής

Από εκεί και πέρα αρχίζει μια απίστευτη περιπέτεια. Ο Ντικέ ασχολείται με το γουνεμπόριο, όμως σύντομα αντιλαμβάνεται ότι ο αμύθητος πλούτος κρύβεται στην υλοτομία. Δραστήριος και χωρίς αναστολές, κατορθώνει σε σύντομο χρονικό διάστημα να στήσει μια μεγάλη επιχείρηση που εξαφανίζει τεράστιες δασικές εκτάσεις, να ανοίξει γραφεία στη Βοστώνη εξαγγλίζοντας το επώνυμό του σε Ντιουκ και να παντρευτεί μια Ολλανδή, ενώ καλού-κακού υιοθετεί και μερικά παιδιά.

Αυτός είναι ο αφετηριακός μύθος του βιβλίου. Η Πρου ωστόσο προχωρεί κατόπιν στην ιστορία των απογόνων του Σελ και του Ντικέ διατρέχοντας τόπους κι εποχές. Το πλήθος των προσώπων που περνούν και χάνονται από τις σελίδες της είναι τέτοιο που σε άλλη περίπτωση ο αναγνώστης θα έφτανε σύντομα στο σημείο να χάσει τον λογαριασμό. Ωστόσο η Πρου χειρίζεται άψογα τον μίτο της αφήγησης. Και όπως όλοι οι σπουδαίοι συγγραφείς, μας δίνει με τρόπο συγκινητικό αλλά και σωστή δόση του χιούμορ τον ψυχισμό των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών (λευκών και Ινδιάνων) του μυθιστορήματός της.

Οι πρόγονοι χάνονται, αλλά η ζωή συνεχίζεται. Αυτό που δεν χάνεται, μολονότι ακρωτηριάζεται συνεχώς, είναι το δάσος που έχει τη δική του πολυποίκιλη, ορατή και αόρατη ζωή, τη χλωρίδα και την πανίδα του, τη θέση του μέσα στον χρόνο και στην εναλλαγή των εποχών. Είναι ένας ιστός ζωής που συνεχώς ξεφτίζει. Και μέσα σ’ αυτόν τον ιστό περνούν και χάνονται οι λευκοί άποικοι: φιλόδοξοι, αδίστακτοι, στα όρια της βαρβαρότητας, όπως λ.χ. ο μεσιέ Τρεπανί. Οι Ινδιάνοι είναι διαφορετικοί, αλλά η Πρου τούς αντιμετωπίζει με μέτρο και δεν τους «αγιοποιεί».

Ο πολιτισμικός αφανισμός

Μέσα στο δάσος η χλωρίδα και η πανίδα του γεννιούνται και πεθαίνουν ζώντας από αυτό, όμως η φύση όσο οι άνθρωποι που κατοικούσαν στον πλανήτη μας ήταν απείρως λιγότεροι σε σχέση με τους σημερινούς αναπλήρωνε ευκολότατα κάθε απώλεια. Αλλά τώρα είναι ανίκανη να αντιμετωπίσει τις καταστροφές που επιφέρει η δίψα του ανθρώπινου γένους για το κέρδος. Το δυσοίωνο μήνυμα το γνωρίζουμε. Αλλά εδώ έχουμε ένα εντυπωσιακό ιστορικό αποτύπωμά του μέσω της μυθοπλασίας.

Θα ήταν τουλάχιστον άδικο να περιοριστούμε στο οικολογικό μέρος. Γιατί εδώ έχουμε και άλλα: την αποικιοκρατία και τις ολέθριες συνέπειές της που οδήγησαν σε πολιτισμικό – και όχι μόνο – αφανισμό τους τοπικούς πληθυσμούς, τους κινδύνους να καταρρεύσει η παγκόσμια κοινωνία σε ένα ορατό πλέον μέλλον εξαιτίας της άφρονης καταστροφής του περιβάλλοντος, την αυτοκτονική δίψα για κέρδος δίχως όρια, και τα μικρά και μεγάλα δράματα των ανθρώπων μέσα στην ιστορική δίνη.

Ολα αυτά συνιστούν επίκαιρα θέματα που η Πρου αξιοποιεί χωρίς να υιοθετεί καταγγελτικό ύφος – που θα ήταν και το ευκολότερο. Με ρέουσα και απλή γλώσσα αθροίζει τις ιστορίες της φτιάχνοντας τελικά τη μεγάλη ιστορία, όπως συμβαίνει στα καλά μυθιστορήματα μεγάλης έκτασης.

Η σωστή χρήση του «πριν» και του «μετά» είναι εκ των ων ουκ άνευ για να γραφτεί ένα ογκώδες μυθιστόρημα. Και η Αννυ Πρου τη γνωρίζει άριστα και την αξιοποιεί υποδειγματικά στο βιβλίο της, το οποίο έγραψε κατόπιν πολυετούς και επίπονης έρευνας, πραγματοποιώντας, θα λέγαμε, «αυτοψία» στους τόπους όπου εκτυλίσσεται η αφήγησή της.

Οι Ανθρωποι του δάσους, έργο φιλόδοξο και γοητευτικό, όπου φαντασία και πραγματικότητα διαπλέκονται σοφά, θα ικανοποιήσει και τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες. Και για έναν πρόσθετο – και εξίσου σημαντικό – λόγο. Εχει μεταφραστεί εξαιρετικά από τον Γιώργο Κυριαζή που φρόντισε να το εφοδιάσει με τις αναγκαίες σημειώσεις. Η Πρου χρησιμοποιεί πολλές λέξεις από τις διαλέκτους των Ινδιάνων του Καναδά και των Μαορί, αλλά και από τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ολλανδικά. Ακόμα, μερικά φυτά και δέντρα του Καναδά που αναφέρει (όπως και της Νέας Ζηλανδίας, όπου κάποια στιγμή μεταφέρεται η δράση) δεν απαντώνται στην ελληνική χλωρίδα. Ο αναγνώστης όμως δεν ξεστρατίζει. Αποκτά και μια πρόσθετη αίσθηση της εποχής.

Βραβευμένη συγγραφέας

Η Αννυ Πρου είναι κάτοχος των βραβείων PEN / Faulkner, Πούλιτζερ και National Book Award, ενώ το διήγημά της «Brokeback Mountain» κινηματογραφημένο από τον Ανγκ Λι τιμήθηκε με Οσκαρ σκηνοθεσίας το 2006.