Απίστευτο! Κι όμως…

Το ποίημα της Amanda Gorman «Ο λόφος που σκαρφαλώνουμε» – άρα με κάποια δυσκολία – μέσω του οποίου ο Joe Biden θέλησε να απευθυνθεί προς τον κόσμο όλο, και οπωσδήποτε όχι αποκλειστικά στον αμερικανικό λαό, δόθηκε προς μετάφραση σε μια μεγάλη ολλανδή ποιήτρια. Τι το καλύτερο!

Και ενώ η ποιήτρια είχε αρχίσει το ποίημα δικό της να το κάνει, για να μπορέσει μέσα από αυτή την οικείωση όσο πιστότερα γίνεται να το αποδώσει, μια δημοσιογράφος έρχεται να διαμαρτυρηθεί με την εξής αιτιολογία: ότι το ποίημα αυτό θα έπρεπε να μεταφραστεί από μια εξίσου «μαύρη» γυναίκα όπως η Amanda. Γιατί μόνο έτσι θα μπορούσαν να αναπαρασταθούν στη μετάφραση όσα η τελευταία, ως μαύρη, είχε ζήσει και υποφέρει. Προτεινόταν δηλαδή το απίστευτο! Η πιστότητα των συναισθημάτων να διασφαλισθεί μέσα από μια ταυτοτική φυλετική εγγύηση, για να μιλήσουμε με ψυχασθενικούς όρους.

Ομως, το ολίσθημα της δημοσιογράφου βρίσκεται ακριβώς στην υπόθεση ότι μια λευκή μεταφράστρια, ως άσπρη που είναι, αυτή την ιστορία της Amanda δεν μπορεί να την ενστερνιστεί.

Αλήθεια;!! Σε ποιον μεταφραστικό κανόνα στηριχθήκατε, κυρία μου, για να υποστηρίξετε κάτι τέτοιο; Σε ποιον; Σκεφθήκατε, ίσως, μήπως εκείνη την ώρα που ο συλλογισμός σας συνεκροτείτο, ότι ένας εξίσου δικός σας, άθελος ρατσισμός, την ελευθερία μιας άλλης, της λευκής μεταφράστριας, υπεξαιρούσε;

Και κάτι άλλο. Γιατί δεν διερωτηθήκατε, μήπως ακριβώς η λευκή μεταφράστρια (μέσα από τη φιλολογική συνάντησή της με τη μαύρη ποιήτρια) καθιστούσε το ποίημα ακόμα πιο οικουμενικό; Συνέβη όμως, με αυτή σας την ένσταση, και κάτι χειρότερο. Ο ολλανδός εκδότης σάς φοβήθηκε. Υπεχώρησε. Και ανέθεσε τη μετάφραση σε μια ομάδα μαύρων ανθρώπων, αφού προηγουμένως η ολλανδή μεταφράστρια κυρία Marieke Lucas Rijneveld απεσύρθη με ένα έξοχο απαντητικό ποίημα. Αριστα έκανε με το ποίημα. Λάθος όμως (αυτό πολιτικό) που απεσύρθη.

Αυτά συνέβησαν στην Ευρώπη, στην Ολλανδία των δικαιωμάτων. Την ώρα που ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ αποφασίζει – διαχωρίζοντας εαυτόν από τις τόσες αθλιότητες του προκατόχου του – να απευθυνθεί, επιτέλους, στον κόσμο όλον. Και να τον καλέσει, πάντα τον κόσμο όλον, σε μια δική του διευρυμένη empathy. Να επανακουσθούν έτσι όχι απλώς τα λόγια της Amanda σε μια άλλη γλώσσα, αλλά να εισέλθουμε όλοι, εμείς οι έτεροι στην κορύφωση του διαγνωστικού της πάθους. Και τότε και μόνο θα μετρηθεί η πιστότητα ανάμεσα στο πρωτότυπο και στην ολλανδική απόδοσή του.

Ο κ. Γιάννης Μεταξάς είναι επίτιμος καθηγητής πανεπιστημίων, τακτικό μέλος της Academie Europeenne Interdisciplinaire des Sciences.