Αναπαριστώντας το έθνος

Στις 6 Απριλίου 1930 το Λύκειο των Ελληνίδων οργάνωνε την ετήσια εορτή του στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Καθώς αυτή συνέπιπτε με την εκατονταετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης, η οποία με τη σειρά της είχε μετατεθεί από το δυσχερές λόγω Μικρασιατικού Πολέμου 1921 στην επέτειο από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, το πρόγραμμα συγκροτήθηκε γύρω από αναπαραστάσεις προσώπων και σκηνών της εθνεγερσίας. Οι ιστορικές πομπές του Λυκείου ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς, ωστόσο στη δεδομένη φορτισμένη συναισθηματικά συγκυρία η συμμετοχή ξεπέρασε κάθε όριο: πουλήθηκαν διπλάσια εισιτήρια, στο Στάδιο συγκεντρώθηκαν περίπου 120.000 άτομα, η αστυνομία αδυνατούσε να συγκρατήσει τον κόσμο, επικράτησε αταξία και μικροεπεισόδια. Ενα από αυτά είχε πολιτικό χαρακτήρα: η τελετή ολοκληρωνόταν με έφιππη είσοδο του Οθωνα και της Αμαλίας, αφορμή που έδωσε σε κάποιους την ευκαιρία να φωνάξουν «ζήτω ο βασιλεύς», με συνέπεια την άμεση αποχώρηση του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Αμφίθυμη ήταν και η πρόσληψη της εκδήλωσης από τον Τύπο: το αντιβενιζελικό «Σκριπ» την εγκωμίασε, οι φιλοβενιζελικές εφημερίδες την επέκριναν. Ιστορική μνήμη, εθνική ταυτότητα, πολιτική ιδιοποίηση, ιδεολογία, μνημειοποίηση, αναπαράσταση και επιτέλεση του παρελθόντος σε δημόσιο χώρο εκφράζονται στο παραπάνω στιγμιότυπο, το οποίο είναι ενδεικτικό του εύρους των πολιτισμικών πρακτικών της περιόδου 1821-1930 που διερευνά η ιστορικός και πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνα Κουλούρη στο βιβλίο Φουστανέλες και χλαμύδες.

Αντικείμενο της μελέτης αποτελεί το «πώς η ελληνική κοινωνία απομνημόνευσε το πρόσφατο και το απώτερο – πραγματικό ή φαντασιακό – παρελθόν, πώς η πολιτισμική μνήμη συνδέθηκε με τις διάφορες πολεμικές εμπειρίες (νίκη ή ήττα, μαζικός θάνατος και πένθος, ήρωες και μάρτυρες) και πώς η νοηματοδότηση και η ερμηνεία του παρελθόντος υπήρξε αντικείμενο διαπραγμάτευσης και σύγκρουσης». Βρισκόμαστε, με άλλα λόγια, στην επικράτεια των κατά Πιερ Νορά μνημονικών τόπων και μνημονικών πρακτικών ή στη διαδικασία του «μετασχηματισμού του παρελθόντος σε ιδρυτική ιστορία, δηλαδή σε μύθο», σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση του γερμανού αρχαιολόγου Γιαν Ασμαν. Οπως διευκρινίζει ο Ασμαν, «ο όρος αυτός δεν αμφισβητεί με κανέναν τρόπο την ιστορικότητα των γεγονότων αλλά εξαίρει τη δεσμευτικότητά τους, για το μέλλον, καθιστώντας τα κάτι που με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να ξεχαστεί».