Αμφίρροπες κάλπες στη σκιά εθνικισμού και λαϊκισμού

Είναι οι πιο διχαστικές εκλογές των τελευταίων δεκαετιών στην Ισπανία, κανένα κόμμα δεν φαίνεται να κερδίζει την αυτοδυναμία και σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις οι τέσσερις στους δέκα ψηφοφόρους δηλώνουν αναποφάσιστοι για το ποιον θα ψηφίσουν αύριο. Ο Σοσιαλιστής πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ έρχεται πρώτος με περίπου 30% αλλά θα χρειαστεί την υποστήριξη και άλλων κομμάτων για να σχηματίσει κυβέρνηση. Ωστόσο ο μεγάλος αριθμός των αναποφάσιστων και η δυσκολία πρόβλεψης των εδρών που θα λάβει το Vox, το πρώτο ακροδεξιό κόμμα που θα μπει στη Βουλή μετά την επιστροφή της χώρας στη δημοκρατία το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’70, καθιστούν δύσκολα τα προγνωστικά.

Ακροδεξιά
προ των πυλών

Τελικά ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα που θα βγάλουν οι αυριανές κάλπες είναι η είσοδος ενός ακροδεξιού κόμματος στη Βουλή της Ισπανίας, η οποία μέχρι πρότινος ήταν από τις ελάχιστες χώρες στην ΕΕ που δεν είχαν εκλέξει ακροδεξιούς, αλλά ως φαίνεται και οι ισπανοί ψηφοφόροι ενέδωσαν στον εθνολαϊκισμό.

Η προεκλογική εκστρατεία χαρακτηρίστηκε από λαϊκιστικές και εθνικιστικές κορόνες με αφορμή την απόπειρα ανεξαρτησίας της Καταλωνίας καθώς και ανταλλαγές έντονων χαρακτηρισμών, όπως «προδότης» και «εχθρός της Ισπανίας». Κυριάρχησαν τα συναισθηματικά και ταυτοτικά ζητήματα (με κορυφαίο εκείνο της Καταλωνίας) και πέρασαν σε δεύτερο πλάνο η οικονομία και η μετανάστευση, παρ’ όλο που η Ισπανία ήταν πρώτη στην ΕΕ σε προσφυγικές ροές το 2018.

Φαίνεται ότι το δημοψήφισμα του 2017 για την ανεξαρτησία της Καταλωνίας – το οποίο έκριναν παράνομο τα ισπανικά δικαστήρια, αλλά ακολούθησε μονομερής και βραχυχρόνια ανακήρυξη ανεξαρτησίας που κατέληξε στη φυλάκιση 12 αποσχιστών – έχει σημαδέψει βαθιά τη χώρα και επηρεάζει τις αυριανές εκλογές. Τα τρία δεξιά κόμματα (PP, Ciudadanos και Vox) ανταγωνίζονται για το ποιο θα πλειοδοτήσει σε πατριωτισμό υπέρ της ενότητας της Ισπανίας και πολλοί ψηφοφόροι στρέφονται προς το Vox, οργισμένοι από την απόπειρα ανεξαρτησίας των Καταλανών που την αντιλαμβάνονται ως υπαρξιακή απειλή για την Ισπανία.

Το δυσεπίλυτο παζλ
της επόμενης μέρας

Στην τελευταία δημοσκόπηση που δόθηκε στη δημοσιότητα τη Δευτέρα, έξι ημέρες πριν από τις εκλογές όπως ορίζει η νομοθεσία, οι Σοσιαλιστές φέρνουν 31,5%. Για να σχηματίσουν κυβέρνηση θα χρειαστούν την υποστήριξη του αριστερού Podemos και ενδεχομένως καταλανικών αποσχιστικών κομμάτων – τα οποία στήριξαν τον Σάντσεθ όταν έριξε το Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) αλλά τον έριξαν λίγους μήνες αργότερα καταψηφίζοντας τον προϋπολογισμό του μαζί με τους δεξιούς.

Ο πιθανός δεξιός συνασπισμός ανάμεσα στο δεξιό ΡΡ, τους κεντροδεξιούς Ciudadanos και το ακροδεξιό Vox (που μπορεί να φθάσει ως και τις 30 από τις 350 έδρες) συγκεντρώνει 45%, ποσοστό που δεν του χαρίζει πλειοψηφία στη Βουλή. Η Δεξιά αναμένεται να πληρώσει το τίμημα της διάσπασής της σε τρία κόμματα, ενώ μέχρι πρότινος εκφραζόταν μόνο από το ΡΡ, το οποίο μονοπωλούσε «τα πάντα στα δεξιά της Αριστεράς», σύμφωνα με την έκφραση του πρώην πρωθυπουργού Χοσέ Μαρία Αθνάρ (ΡΡ).

Οι Σοσιαλιστές θα μπορούσαν να σχηματίσουν πλειοψηφία με τους Ciudadanos (μαζί φαίνεται ότι συγκεντρώνουν τις απαιτούμενες 176 έδρες), όμως ο ηγέτης των τελευταίων, Αλμπέρτ Ριβέρα, έχει αποκλείσει ρητά αυτό το ενδεχόμενο.

Το Λαϊκό Κόμμα οδεύει προς τη χειρότερη εμφάνιση στην ιστορία του, συγκεντρώνοντας γύρω στο 18%, οι Ciudadanos κυμαίνονται γύρω στο 14% και το Podemos γύρω στο 13%. Το μόνο δεξιό κόμμα που δείχνει αυξητικές τάσεις είναι το Vox (στις τελευταίες δημοσκοπήσεις έφερνε 12,5%).

Το ακροδεξιό κόμμα έχει μεγάλη απήχηση στις κωμοπόλεις, στις αγροτικές περιοχές και στις λαϊκές γειτονιές των πόλεων. Οι πολιτικοί αναλυτές εκφράζουν την ανησυχία ότι οι δημοσκοπήσεις μπορεί να μην αποτυπώνουν το πραγματικό ποσοστό του Vox και φέρνουν το παράδειγμα των περιφερειακών εκλογών στην Ανδαλουσία τον περασμένο Δεκέμβριο, όπου οι δημοσκοπήσεις έδιναν 3%-6% στο Vox αλλά οι κάλπες τού χάρισαν 11%.

Ο ηγέτης του Vox, Σαντιάγο Αμπασκάλ, επιτίθεται στους αυτονομιστές και στις 17 περιφέρειες που στην Ισπανία αποκαλούνται «αυτονομίες» αλλά ο Αμπασκάλ τις αποκαλεί «καρκίνο της χώρας». Επιτίθεται επίσης στη «δικτατορία των προοδευτικών», στον φεμινισμό – τον αποκαλεί «φεμιζανισμό» -, στους «κοσμοπολίτες», στους μουσουλμάνους που «θέλουν να μας επιβάλουν τη σαρία» και στην ΕΕ που «απειλεί την εθνική κυριαρχία της Ισπανίας». Υπερασπίζεται τις ταυρομαχίες και το ένδοξο παρελθόν της χώρας (π.χ. ανακάλυψη της Αμερικής).

Φρανκενστάιν  
ή Φρανκοστάιν

Αν και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά, δεν αποκλείεται να προκύψει από τις αυριανές εκλογές μια κυβέρνηση πλειοψηφίας, η πρώτη από το 2011, αν και θα βασίζεται σε έναν εύθραυστο κεντροαριστερό συνασπισμό. Αν επαληθευθεί αυτή η πρόβλεψη, η Ισπανία θα πάει κόντρα στην ευρωπαϊκή τάση για εκλογή δεξιών κομμάτων στην εξουσία.

Για να συμβεί αυτό, το PSOE πρέπει να τα πάει καλά στην Καταλωνία και στην Ανδαλουσία – όπου έχασε τις περιφερειακές εκλογές του Δεκεμβρίου επειδή οι Σοσιαλιστές ψηφοφόροι, εφησυχασμένοι από τις δεκαετίες τοπικής διακυβέρνησης από το PSOE, δεν έκαναν τον κόπο να πάνε να ψηφίσουν. Η άνοδος του Vox αναμένεται να το αλλάξει αυτό.

Τα δεξιά κόμματα αποκαλούν τον ενδεχόμενο κεντροαριστερό συνασπισμό «κυβέρνηση Φρανκενστάιν» επειδή θα συνδυάζει ετερόκλητα στοιχεία. Ο Σοσιαλιστής πρώην πρωθυπουργός Φελίπε Γκονθάλεθ δήλωσε πρόσφατα ότι οι Ισπανοί έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε μια «κυβέρνηση Φρανκενστάιν» και μια «κυβέρνηση Φρανκοστάιν» – αναφερόμενος σε έναν πιθανό δεξιό συνασπισμό με το Vox, νοσταλγό του δικτάτορα Φράνκο.

Οι αυριανές γενικές εκλογές είναι οι τρίτες που διοργανώνονται μέσα σε τέσσερα χρόνια στην Ισπανία. Το τέλος του δικομματισμού και της εναλλαγής στην εξουσία του PSOE και του ΡΡ, καθώς και ο κατακερματισμός του πολιτικού σκηνικού με την άνοδο νέων κομμάτων δίνουν όλο και πιο εύθραυστες κυβερνήσεις. Αν και η ανεργία έχει μειωθεί σχεδόν στο μισό από την κορύφωσή της το 2013 και η ανάπτυξη είναι μεγαλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο τα τελευταία χρόνια, η προτελευταία κυβέρνηση, του Μαριάνο Ραχόι, έχασε την εξουσία μέσω πρότασης μομφής, ενώ η τελευταία, του Σάντσεθ, διήρκεσε μόλις οκτώ μήνες στην εξουσία.

«Η οικονομική κρίση από το 2009, που ανάγκασε την Ισπανία να ζητήσει τη βοήθεια της ΕΕ για να διασώσει τις τράπεζές της και να επιβάλει σκληρή λιτότητα, έχει αφήσει ανοιχτές πληγές. Αυτές και η επιθετικότητα με την οποία τα δεξιά κόμματα προσπαθούν να γυρίσουν προς τα πίσω το ρολόι στα δικαιώματα των γυναικών σημαίνουν ότι οι εκλογές της 28ης Απριλίου είναι ένας ταυτοτικός ανταγωνισμός, μια σύγκρουση Αριστεράς – Δεξιάς και ένας πολιτιστικός πόλεμος όλα σε ένα», έγραψαν οι «Financial Times».

Σαν… διαφημιστικός κατάλογος

Οποιος και αν κερδίσει τις αυριανές εκλογές, ένα είναι βέβαιο: ο επόμενος πρωθυπουργός της Ισπανίας θα είναι νέος και εμφανίσιμος. Οι υποψήφιοι των μεγαλύτερων κομμάτων είναι τριαντάρηδες και σαραντάρηδες, «σαν διαφημιστικός κατάλογος του πολυκαταστήματος Corte Ingles» (σ.σ.: του μεγαλύτερου στην Ισπανία), σχολιάζουν πολιτικοί αναλυτές.

Απουσιάζουν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία υποψήφιοι, οι οποίοι θα εξέφραζαν καλύτερα ένα μεγάλο τμήμα της ισπανικής επαρχίας που γηράσκει, καθώς οι νέοι εγκαθίστανται στις πόλεις. Ο τελευταίος της προηγούμενης γενιάς ήταν ο 61χρονος πρώην πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι (ΡΡ). Απουσιάζουν επίσης οι γυναίκες, παρά το γεγονός ότι, για παράδειγμα, στην κυβέρνηση του Σάντσεθ πλειοψηφούσαν οι γυναίκες υπουργοί, ενώ το Podemos άλλαξε το όνομά του στο θηλυκό (Unidas Podemos αντί του αρσενικού Unidos).

Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE)
Πέδρο Σάντσεθ
Ο 47χρονος πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ έρχεται πρώτος στις δημοσκοπήσεις και έχει τις περισσότερες πιθανότητες να βρει αρκετούς συμμάχους για να τον στηρίξουν ώστε να ηγηθεί και της επόμενης κυβέρνησης. Επωφελείται από την αδυναμία του Podemos και τη διάσπαση της Δεξιάς σε τρία κόμματα. Γνωστός ως «El Guapo» (Ο Ωραίος), παρατσούκλι που υποστηρίζει ότι δεν του αρέσει, έκανε θεαματική επιστροφή από την ήττα στη διεκδίκηση της ηγεσίας του PSOE το 2016 στην πρωθυπουργία τον περασμένο Ιούνιο, ύστερα από πρόταση μομφής εναντίον του Ραχόι. Η κυβέρνηση του Σάντσεθ αύξησε τον κατώτατο μισθό κατά 22% και προσπάθησε να διαπραγματευθεί μεγαλύτερη αυτονομία για την Καταλωνία αλλά αντιτίθεται στη διοργάνωση δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία. Ο Σάντσεθ δηλώνει «μαχητικός ευρωπαϊστής» και άθεος. Αν επανεκλεγεί, θα νομιμοποιήσει την ευθανασία και θα μεταφέρει τον τάφο του δικτάτορα Φράνκο από το σημερινό μαυσωλείο, που έχει γίνει τόπος προσκυνήματος ακροδεξιών.
Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ)
Πάμπλο Κασάδο
Ο 38χρονος Πάμπλο Κασάδο, δικηγόρος και οικονομολόγος, ανέλαβε επικεφαλής του συντηρητικού κόμματος πριν από λιγότερο από έναν χρόνο, όταν απομακρύνθηκε ο Ραχόι λόγω σκανδάλου. Εχει στρίψει το ΡΡ προς τα δεξιά στην προσπάθειά του να περιορίσει τις διαρροές προς το Vox. Δηλώνει υπερασπιστής των οικογενειακών αξιών, της μοναρχίας και της Καθολικής Εκκλησίας και αντιτίθεται στις αμβλώσεις. Για να φρενάρει την κατρακύλα του ΡΡ, γίνεται όλο και πιο σκληροπυρηνικός καταφεύγοντας σε εξωφρενικές δηλώσεις, όπως ότι «και οι Νεάντερταλ έκαναν αμβλώσεις: περίμεναν να γεννηθούν τα παιδιά και τα αποκεφάλιζαν». Πολλά διακυβεύονται για το ΡΡ στις αυριανές εκλογές, ακόμα και διάσπαση. Το πρόβλημα του Κασάδο είναι ότι οι (καταλανικής καταγωγής) Ciudadanos είναι το κόμμα που υπερασπίστηκε την ενότητα της Ισπανίας στην Καταλωνία και το Vox εκείνο που εκφράζει τις ακραίες δεξιές αρχές. Στο ΡΡ δεν έχει μείνει χώρος, γι’ αυτό κινείται σπασμωδικά προς τα δεξιά, αλλά κινδυνεύει με εξαφάνιση.
Ciudadanos (Πολίτες)
Αλμπέρτ Ριβέρα
Ο 39χρονος Αλμπέρτ Ριβέρα εργαζόταν στην CaixaBank προτού ιδρύσει τους Ciudadanos το 2006, αρχικά στην Καταλωνία όπου αγωνίστηκε κατά της ανεξαρτησίας και από το 2015 σε εθνικό επίπεδο, βάζοντας το κόμμα στη Βουλή. Στις εκλογές αυτές έστριψε τους κεντρώους Ciudadanos προς τα δεξιά και επικρίνεται ότι ενέδωσε στον λαϊκιστικό εθνικισμό με αφορμή την Καταλωνία. Ο Ριβέρα παίζει επικίνδυνο παιχνίδι: αν πάει πολύ δεξιά, θα καταστρέψει την κεντρώα εικόνα του κόμματος διώχνοντας τους μετριοπαθείς ψηφοφόρους αλλά, από την άλλη πλευρά, αν κερδίσει αρκετές έδρες, ώστε να φθάσει στην εξουσία σχηματίζοντας συνασπισμό με το ακροδεξιό Vox, μπορεί να αποβεί καταστροφικό για το μέλλον των Ciudadanos. Ο Ριβέρα είναι φιλελεύθερος και ευρωπαϊστής. Δηλώνει ότι αγωνίζεται για μια Καταλωνία όπου θα μπορεί κάποιος να λέει ότι είναι Ισπανός χωρίς να τον πουν φασίστα.
Unidas Podemos (Μαζί Μπορούμε)
Πάμπλο Ιγκλέσιας
Ο 40χρονος Πάμπλο Ιγκλέσιας, πολιτικός επιστήμων και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης, ίδρυσε το Podemos το 2014 βασιζόμενος στο κίνημα κατά της λιτότητας στην Ισπανία. Στις τελευταίες εκλογές το αριστερό Podemos κόντεψε να ξεπεράσει τους Σοσιαλιστές αλλά στις αυριανές εκλογές οι εσωτερικές διαμάχες το έχουν αποδυναμώσει. Ο Ιγκλέσιας υποστήριξε την κυβέρνηση μειοψηφίας του Σάντσεθ και δηλώνει πρόθυμος να τον ξαναστηρίξει. Πέρυσι ενεπλάκη σε σκάνδαλο επειδή, μαζί με τη σύντροφό του και στέλεχος του Podemos, αγόρασε μια βίλα 600.000 ευρώ με πισίνα έξω από τη Μαδρίτη. Ο Ιγκλέσιας έθεσε το μέλλον και των δύο στην κρίση του μισού εκατομμυρίου μελών του Podemos και εκείνα αποφάσισαν να παραμείνουν και οι δύο στις ηγετικές θέσεις του κόμματος. Θεωρείται επικοινωνιακός και παρουσιάζει επιτυχημένες εκπομπές στην τηλεόραση που συμβάλλουν στη δημοτικότητα και στην εικόνα του.
Vox
Σαντιάγο Αμπασκάλ
Το ακροδεξιό Vox ιδρύθηκε στα τέλη του 2013 από πρώην μέλη του ΡΡ. Ο 42χρονος αρχηγός του, ο Βάσκος Σαντιάγο Αμπασκάλ, έχει κάνει σημαία του το ζήτημα της Καταλωνίας, δηλώνει κατά της αυτονομίας των ισπανικών περιφερειών και θέλει να καταργήσει την αυτονομία της Καταλωνίας. Θεωρεί ότι η νομοθεσία για την ισότητα των δύο φύλων κάνει διακρίσεις εις βάρος των ανδρών. Τον Δεκέμβριο του 2018 το Vox εξέλεξε 12 βουλευτές στην περιφέρεια της Ανδαλουσίας και κέρδισε αυτομάτως μία θέση στη Γερουσία της Ισπανίας. Μιμούμενος τον Τραμπ ο Αμπασκάλ υπόσχεται ότι θα κάνει την Ισπανία ξανά μεγάλη, επιτίθεται στα καθιερωμένα μέσα ενημέρωσης και βασίζεται στα σόσιαλ μίντια, ζητεί να απελαθούν όλοι οι παράνομοι μετανάστες και να χτιστεί ένα τείχος γύρω από τους ισπανικούς θυλάκους Θέουτα και Μελίγια στη Βόρεια Αφρική το οποίο να πληρώσει το Μαρόκο. «Υποστηρίζω τις διακρίσεις» λέει.