Οι ιστορικές εφημερίδες έχουν βαριά σκιά. Τη σκιά της Ιστορίας.
Τη σέρνουν από φύλλο σε φύλλο μέσα στον χρόνο, από εποχή σε εποχή, από γεγονός σε γεγονός, από πρόσωπο σε πρόσωπο.
Tα 100 χρόνια του «Βήματος» είναι σχεδόν το οικογενειακό άλμπουμ του ελληνικού 20ού αιώνα που προεκτείνεται στον 21ο και ίσως κάτι περισσότερο.
Μέσα από τις σελίδες μιας εφημερίδας, τους τίτλους και τα ρεπορτάζ, παρελαύνει η ίδια η χώρα, τα πρόσωπα της πορείας της και οι άνθρωποι της στιγμής της. Τα επιτεύγματα και οι ήττες της.
Με άλλα λόγια, μια ιστορική εφημερίδα είναι τρόπον τινά ένα ταξίδι στον χρόνο. Το οποίο αποτυπώνει όχι μόνο τα βήματα που η Ελλάδα έζησε αλλά και τα βήματα της ίδιας της εφημερίδας που την ακολούθησε στην πορεία της.
Μόνο που το δυσκολότερο ταξίδι είναι πάντα εκείνο που θα ακολουθήσει. Διότι όσοι το επιχειρήσουν (και φιλοδοξούμε να είμαστε ανάμεσά τους) θα πρέπει να πλεύσουν στα αχαρτογράφητα νερά τριών κορυφαίων και αλληλένδετων αλλαγών:
– Στην αλλαγή της κοινωνίας.
– Στην αλλαγή του Τύπου.
– Και στην αλλαγή της εφημερίδας ώστε να ανταποκριθεί και στις ανάγκες της κοινωνίας και στις απαιτήσεις του Τύπου μιας νέας εποχής.
Ακριβώς όμως επειδή τα νερά είναι αχαρτογράφητα και συχνά ανεξιχνίαστα, ακριβώς επειδή οι αλλαγές δεν μας περιμένουν και δεν προειδοποιούν, η πλοήγηση απαιτεί και σχέδιο και ένστικτο και τύχη.
Πάνω από όλα όμως μια εφημερίδα χρειάζεται κάτι ουσιαστικό. Να μείνει προσκολλημένη στην κοινωνία διότι σε αυτήν απευθύνεται, αυτήν εκφράζει, με αυτήν και από αυτήν ζει. Δεν νοείται Τύπος σε κενό αέρος.
Tο απλό είναι συχνά παραπλανητικό. Και το εύκολο ψεύτικο. Είναι οι δύο πειρασμοί τους οποίους χρειάζεται να αποφύγει ο καλός Τύπος αν θέλει να επιβεβαιώσει την ανεκτίμητη αξία του
Η ιστορία της σύγχρονης δημοκρατίας και του σύγχρονου Τύπου σχεδόν ταυτίζονται.
Η εποχή των μεγάλων εφημερίδων ήταν η εποχή της διεύρυνσης του εκλογικού σώματος, της εμφάνισης των μαζικών κομμάτων και των κοινοβουλευτικών θεσμών.
Το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και το Διαδίκτυο ακολούθησαν την εποχή των τεχνικών επιτευγμάτων και της τεχνολογικής έκρηξης.
Σε όλες τις περιπτώσεις όμως και με όποιο μέσο, το ζητούμενο ήταν σαφές: η πρόσβαση σε όλους. Ο Τύπος ακριβώς όπως η δημοκρατία έγινε αγαθό του κάθε πολίτη.
Το επίπεδο ενημέρωσης ενός σημερινού Ελληνα δεν έχει την παραμικρή σχέση με την ενημέρωση ενός Ελληνα των αρχών του 20ού αιώνα, την εποχή δηλαδή που ιδρύθηκε «Το Βήμα».
Οχι μόνο επειδή ανέβηκε ραγδαία το γενικό μορφωτικό επίπεδο αλλά και επειδή η πρόσβαση στην ενημέρωση έχει καταστεί απλή και εύκολη, σχεδόν αυτονόητη διαδικασία.
Τεράστιο δώρο, αναμφισβήτητα. Αλλά και μεγάλος κίνδυνος.
Διότι το απλό είναι συχνά παραπλανητικό. Και το εύκολο ψεύτικο. Είναι οι δύο πειρασμοί τους οποίους χρειάζεται να αποφύγει ο καλός Τύπος αν θέλει να επιβεβαιώσει την ανεκτίμητη αξία του.
Αν επιδιώκει όχι μόνο να ενημερώσει αλλά και να εκπαιδεύσει, να εξηγήσει, να αναλύσει, ακόμη και να ψυχαγωγήσει.
Αν επιμείνει κυρίως να διατηρήσει την ανεξαρτησία και την ευρύτητα σκέψης που του δίνει διαβατήριο στην εμπιστοσύνη του κοινού.
Γνωρίζοντας ότι χωρίς αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει.