Η μαθήτρια με τη μαντίλα στην παρέλαση προκάλεσε διχαστικές συζητήσεις σε ελάχιστο χρόνο. Θα πρότεινα να το δούμε ως μια εικόνα αφύπνισης για το άμεσο μέλλον. Η ελληνική κοινωνία δεν έχει μακροχρόνιαεμπειρία ενσωμάτωσης μουσουλμανικών πληθυσμών σε αμιγώς χριστιανικής κουλτούρας αστικά κέντρα. Η εμπειρία των ελλήνων πολιτών μουσουλμάνων της Θράκης μάς παρέχει χρήσιμα συμπεράσματα αλλά είναι πολύ διαφορετική και βασίζεται σε διεθνείς συμφωνίες.
Η χώρα μας δεν έχει σαφή και συμφωνημένη μακροπρόθεσμη πολιτική ενσωμάτωσης, δεν έχει θεσμούς και κυρίως δεν έχει τους πόρους που είναι αναγκαίοι για την εφαρμογή μιας τόσο απαιτητικής πολιτικής. Οι αντιλήψεις κινούνται ανάμεσα στις «ανοιχτές αγκάλες» και στον απόλυτο εξοβελισμό και ό,τι δεν μπορεί να υποστηριχθεί από θεσμούς και πόρους ενός δημοκρατικά οργανωμένου κράτους φανατίζει και δημιουργεί αδιέξοδα. Οι εύκολες αναφορές στην πολυπολιτισμικότητα είναι εθνικά και κοινωνικά αφελείς όταν απουσιάζουν πολιτικές και κοινωνικές συναινέσεις, θεσμοί, κανόνες και δημοκρατία και οικονομία που εξασφαλίζουν σε όλους πρόσβαση στα κοινωνικά αλλά και στα καταναλωτικά αγαθά.
Αρκετές χώρες της ΕΕ προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να εφαρμόσουν πολιτικές με βάση τις αρχές της πολυπολιτισμικότητας. Η αξιολόγηση αυτών των πολιτικών (διαφορετικών από χώρα σε χώρα, αλλά με θεσμούς και υψηλά κονδύλια) δεν είναι απλή υπόθεση. Θα συνόψιζα, με τον κίνδυνο της απλοποίησης, ότι οι μουσουλμανικές κοινότητες ζουν, αναπτύσσονται και εξελίσσονται σχετικά παράλληλα και όχι εντός των κοινωνιών. Η «παράλληλη» αυτή συμβίωση υπήρξε ειρηνική καιαγαστή για αρκετά χρόνια. Η οικονομική κρίση, όμως, οι γεωπολιτικές εξελίξεις και η ισλαμική τρομοκρατία ανατρέπουν αυτή την ειρήνη με αποτέλεσμα την αύξηση των εντάσεων, τον εντεινόμενο διχασμό και τις ακρότητες.
Σε έρευνα του αμερικανικού ινστιτούτου Pew Research Center (2010-2015) φαίνεται ότι στις χώρες με τους μεγαλύτερους μουσουλμανικούς πληθυσμούς (Γαλλία 7,2%, Γερμανία 5,8%, Βρετανία 5,2%) υπάρχει από τους πολίτες εντυπωσιακά θετική άποψη για τους μουσουλμάνους συμπολίτες τους (αντίστοιχα 76%, 69% και 72%). Αντίθετα, σε χώρες με μικρούς ως ελάχιστους μουσουλμανικούς πληθυσμούς η εικόνα ανατρέπεται: π.χ., στην Πολωνία με 0,1% μουσουλμάνους μόνο το 30% των Πολωνών έχει θετική άποψη γι’ αυτούς. Η παράλληλη συμβίωση στις καλές ημέρες ήταν πλειοψηφικά αποδεκτή και αμοιβαία επωφελής.
Στο έτος-σταθμό 2016 οι ανατροπές δεν αποτυπώνονται πλέον σε έρευνες αλλά στην ανησυχητική άνοδο ακραίων ξενοφοβικών και ισλαμοφοβικών κομμάτων.
Η ΕΕβρίσκεται σε μια νέα περίοδο με αχαρτογράφητα νερά που επιβάλλουν να αλλάξουν πολλά στην εξωτερική πολιτική και στην εσωτερική συνοχή.
Την περίοδο που υπηρέτησα ως επίτροπος στην ΕΕ (1999-2004) προσπάθησα, λόγω χαρτοφυλακίου, να οργανώσω ένα δίκτυο ευρωπαίων μουσουλμάνων γυναικών δεύτερης και τρίτης γενιάς, κατά κανόνα αποφοίτων πανεπιστημίου, με στόχο να ανιχνεύσουμε την ταυτότητα της γυναίκας μουσουλμάνας που γεννήθηκε σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Εξαιρετικά σημαντικό θέμα, αν σκεφθεί κανείς πως η ταυτότητα και η θέση της μάνας στη κοινωνία και στην οικογένεια διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό τους αυριανούς πολίτες, αγόρια και κορίτσια, και αναπαράγουν τα πρότυπα. Η προσπάθεια ήταν πολύ δύσκολη, πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά δεν κατέληξε πουθενά. Το βασικό πρόβλημα που απέτρεπε μια συμφωνία ήταν η απάντηση στο ερώτημα αν ο πολίτης οφείλει υπακοή στους νόμους του κράτους ή της θρησκείας. Η απάντηση που έδιναν κατά πλειοψηφία οι συμμετέχουσες ήταν ότι προτεραιότητα είχαν οι θρησκευτικοί κανόνες.
Δεν μπορώ να γενικεύσω, αλλά πρόσφατες μελέτες (γερμανικό ινστιτούτο WZB) επιβεβαιώνουν ότι το 60% των μουσουλμάνων των χωρών που προανέφερα πιστεύουν το ίδιο, με υψηλότερα ποσοστά μεταξύ των νέων. Η διαφωνία στο ζήτημα αυτό επάνω στο οποίο οικοδομήθηκαν οι δημοκρατικές ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι θεμελιώδης και η Ευρώπη είναι αδύνατον να υποχωρήσει. Και δεν πρέπει επ’ ουδενί να το κάνει.
Η άποψή μου είναι ότι οι χώρες που προσπάθησαν και εφάρμοσαν πολιτικές ενσωμάτωσης με βάση την πολυπολιτισμικότητα απέτυχαν. Ο βασικός λόγος ήταν ότι δεν κατάφεραν να καταστήσουν αυτονόητο για κάθε πολίτη που διαμένει στο έδαφός τους ότι η υπακοή στο Σύνταγμα και στους νόμους δεν επιδέχεται κανέναν αστερίσκο. Η θρησκεία αφορά τον ιδιωτικό χώρο και είναι απολύτως σεβαστή ως τέτοια.
Η μαντίλα είναι από μόνη της ένα πολύ ισχυρό σύμβολο που ταυτοποιεί θρησκευτικά μόνο τις γυναίκες. Είναι διάκριση μέσα στη διάκριση. Κάθεενήλικος, άντρας και γυναίκα, μπορεί να ντύνεται όπως θέλει αλλά όχι να επιβάλλονται μόνο στα ανήλικα κορίτσια ένδυση και απαγορεύσεις (αθλήματα, κολύμβηση). Τα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα αντιμετωπίζουν ισότιμα και με τους ίδιους κανόνες όλα τα παιδιά και επομένως οφείλεται σεβασμός από όλους στους κανόνες αυτούς. Μια νέα μουσουλμάνα, όταν ενηλικιωθεί και αισθάνεται την ανάγκη να πειθαρχήσει στους κανόνες της θρησκείας της, τότε θα φορέσει τη μαντίλα.
Η Ελλάδα θα δεχθεί απροετοίμαστη σημαντικό αριθμό μουσουλμάνων με σημαντικές διαφορές μεταξύ τους και αρκετοί πιθανόν να μείνουν εδώ. Ολα τα παιδιά πρέπει να ενταχθούν, κατά πρώτη προτεραιότητα, στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Προετοιμασία παιδικών σταθμών και εκπαίδευση νηπιαγωγών είναι σήμερα ζήτημα όσο σημαντικό ειναι το θέμα της τροφής και στέγης.
Θεωρώ πολύ σημαντικό ως χώρα, ως πολιτικοί και ως κοινωνία να συζητήσουμε ήρεμα και με βάση την εμπειρία άλλων κοινωνιών αλλά κυρίως με βάση τις αρχές και τις αξίες της ΕΕ τους όρους και τους κανόνες υποδοχής στο σχολείο. Η κυβέρνηση οφείλει να οργανώσει μια ομάδα εμπειρογνωμόνων διακομματικής αποδοχής που θα προτείνει άμεσα το πρόγραμμα ένταξης των παιδιών των προσφύγων σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος
Και αφού συζητήσουμε να συμφωνήσουμε, χωρίς δόγματα, ιδεοληψίες και υπερφίαλη άποψη της απόλυτης γνώσης, να ΣΥΝΑΙΝΕΣΟΥΜΕσε μια πολιτική που δεν θα αλλάξει η επόμενη κυβέρνηση δημιουργώντας χάος και αδιέξοδο και στους πρόσφυγες και στη χώρα.
Η μαντίλα είναι ένα μόνο θέμα από μια λίστα ανεξερεύνητων (στην Ελλάδα) πολιτικά και κοινωνικά ζητημάτων που έχουμε μπροστά μας.
Η κυρία Αννα Διαμαντοπούλου είναι πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
