Ζώντας στον εφιάλτη της αποδόμησης της Ευρώπης

Αν χρειαζόταν ένα ξεκάθαρο σημάδι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (EE) καταρρέει με ανησυχητικούς ρυθμούς, αυτό είναι η κατασκευή φράκτη με αγκαθωτό σύρμα από την Ουγγαρία στα σύνορά της με την Κροατία, χώρας που είναι επίσης μέλος της ΕΕ. Η κρίση στην ευρωζώνη έχει φυσικά κατακερματίσει τις χρηματοοικονομικές ροές, προκάλεσε την απόκλιση οικονομιών, διέβρωσε την υποστήριξη προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και έστρεψε τους Ευρωπαίους τον έναν ενάντια στον άλλον. Τώρα, καθώς οι κυβερνήσεις σηκώνουν φράκτες και επαναφέρουν τους συνοριακούς ελέγχους, η προσφυγική κρίση διακόπτει τη ροή των ανθρώπων και παρεμποδίζει το εμπόριο.

Και καθώς η ΕΕ ξηλώνεται, ο κίνδυνος η Βρετανία να ψηφίσει υπέρ της εξόδου είναι μεγάλος. Συχνά υποστηρίζεται ότι η ΕΕ προοδεύει μέσω της κρίσης, επειδή επικεντρώνεται στην τεράστια ανάγκη για περαιτέρω ενσωμάτωση. Αλλά τέτοιες καινοτομίες απαιτούν τουλάχιστον τέσσερα συστατικά: μία σωστή κοινή κατανόηση του προβλήματος, συμφωνία για έναν αποτελεσματικό τρόπο επίλυσής του, προθυμία απεμπόλισης εθνικής κυριαρχίας και πολιτικούς ηγέτες που μπορούν να ηγηθούν της αλλαγής. Τώρα όλα αυτά λείπουν.

Οι ηγέτες της ΕΕ είναι αδύναμοι, διαιρεμένοι και όπως φαίνεται ανίκανοι να διαμορφώσουν ένα αξιόπιστο όραμα για τα μελλοντικά οφέλη που θα προσέφερε η περαιτέρω ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, χωρίς την οποία δεν μπορούν να συγκεντρώσουν την απαραίτητη υποστήριξη, ούτε να πείσουν τις απείθαρχες κυβερνήσεις να αναλάβουν το κόστος που τους αναλογεί. Ελλείψει μίας αποτελεσματικής, κοινής απάντησης, οι κρίσεις της ΕΕ θεριεύουν, τρέφονται η μία από την άλλη. Η κρίση στην ευρωζώνη και η προσφυγική κρίση έχουν κοινά στοιχεία που είναι δύσκολο να επιλυθούν. Και τα δύο εμπεριέχουν διαφωνίες για την κατανομή του κόστους, συγκρουόμενες αξίες, και την κυρίαρχη Γερμανία στο επίκεντρο.

Οι κυβερνήσεις της ΕΕ αντί να συμφωνήσουν σε μία δίκαιη κατανομή του κόστους, είτε της χρηματοπιστωτικής κρίσης είτε της προσφυγικής, προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν τις υποχρεώσεις τους και να τις μεταφέρουν σε άλλους – αυξάνοντας έτσι το συλλογικό κόστος. Μία τραπεζική κρίση που θα μπορούσε να έχει επιλυθεί με μία δίκαιη και αποτελεσματική αναδιάρθρωση των μη βιώσιμων χρεών, διογκώθηκε σε μία πολύ μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική κρίση μεταξύ των δανειστών και των οφειλετών, τόσο στο εσωτερικό όσο και μεταξύ των κρατών. Παρομοίως, η ρύθμιση της ΕΕ οι πρόσφυγες να παίρνουν άσυλο στο πρώτο κράτος μέλος που εισέρχονται έχουν αποδειχθεί και δύσκολα εφαρμόσιμοι και άδικοι.

Καθώς οι αιτούντες άσυλο καταφθάνουν κυρίως στην νότια Ευρώπη και θέλουν να κατευθυνθούν βόρεια, η Ελλάδα και η Ιταλία αδιαφορούν για τους κανόνες και διευκολύνουν το πέρασμά τους. Οι χώρες – τράνζιτ, όπως η Ουγγαρία, προσπαθούν να στείλουν τους πρόσφυγες αλλού. Η επανεγκατάσταση των περίπου 750.000 ανθρώπων που έχουν ζητήσει άσυλο στην ΕΕ φέτος –μόλις το 0,14% του ευρωπαϊκού πληθυσμού –έχει μετατραπεί σε υπαρξιακή κρίση. Μέρος του προβλήματος είναι η διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ, καθώς οι ηγέτες εστιάζουν αποκλειστικά στο βραχυπρόθεσμο οικονομικό και πολιτικό κόστος αντί να σκέφτονται στρατηγικά για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους το 2010 θα σήμαινε οικονομικό πλήγμα για τις γαλλικές και γερμανικές τράπεζες (και τις κυβερνήσεις που τις υποστήριζαν), αλλά πολύ μικρότερη απώλεια σε σχέση από το κόστος μίας κρίσης που επιμένει. Παρομοίως, η υποδοχή των προσφύγων μπορεί να απαιτεί μία αρχική επένδυση, αλλά θα αυτή θα αρχίσει να αποδίδει όταν οι νεοφερμένοι ξεκινήσουν να εργάζονται. Μία ήπειρος που γερνάει, έχει ανάγκη από δυναμικούς νέους εργαζόμενους για δουλειές που οι ντόπιοι αρνούνται (ή δεν έχουν τις ικανότητες) να κάνουν, να πληρώνουν και να φροντίζουν τους ηλικιωμένους και να βρίσκουν νέες ιδέες που ενισχύουν την οικονομική ανάπτυξη.

Σε περίοδο οργής κατά του κατεστημένου και πολιτικής αναταραχής, οι πολέμιοι της ΕΕ, διασπείρουν τρεις φαντασιώσεις για το μετα –ευρωπαϊκό μέλλον: ή μία «απολύτως ελεύθερη» αγορά, ή μια «ήπειρο χωρίς ξένους», ή μια σοσιαλιστική Ουτοπία.

Οι υπέρμαχοι της ΕΕ αντίθετα, πρέπει να «πουλήσουν» την πραγματικότητά της ως έχει – με όλα τα προβλήματα. Μέχρι πρόσφατα η ευρωπαϊκή ενσωμάτωση έμοιαζε αδύνατη, αλλά κόμη κι αν κολλάει στη λάσπη δεν μπορεί να οπισθοδρομήσει. Ολα τα κράτη μέλη πρέπει να παραμείνουν ενωμένα, κανένα να μην βρεθεί εκτός ΕΕ. Με την ένωση να παραπαίει, ένα Brexit, για παράδειγμα, μπορεί να αποδειχθεί μοιραίο. Ας αλλάξουμε πορεία πριν να είναι πολύ αργά.