Η εκλογική «γήρανση» της ΝΔ

Πριν από λίγες ημέρες (στις 6 Οκτωβρίου) η ΝΔ έγινε 41 ετών. Στη ζωή θα μπορούσε και να είναι η καλύτερη ηλικία. Στην πολιτική όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά και σίγουρα πολύ πιο σχετικά. Αρκετά κόμματα που συναντάμε και σήμερα σε διάφορες χώρες της Ευρώπης έλκουν την καταγωγή τουλάχιστον πριν από έναν αιώνα, ενώ στις ΗΠΑ οι Ρεπουμπλικανοί είναι σήμερα 154 ετών και οι Δημοκρατικοί 33 χρόνια παλαιότεροι. Στην Ελλάδα είναι αλλιώς. Με την εξαίρεση του ΚΚΕ, που άλλωστε έχει πάρει επίσημα μέρος σε εκλογές πολύ λιγότερο από ό,τι αντιστοιχεί στην ιστορία του, ως μακροβιότερο κόμμα μπορεί να αναφερθεί το δημιούργημα του Βενιζέλου, το Κόμμα Φιλελευθέρων, που μέτρησε 48 χρόνια πολιτικής ζωής (1910-1958). Αν όμως συνυπολογιστεί ότι επί μία δεκαετία (1936-1946) ήταν αναγκαστικά «εκτός δράσης», συν τις πολύ σοβαρές διασπάσεις που αντιμετώπισε κυρίως μετά τον πόλεμο, συμπεραίνουμε ότι, τηρουμένων των αναλογιών, ο τίτλος θα μπορούσε να αποδοθεί στη ΝΔ, πέραν του ότι σε κάθε περίπτωση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κόμματα της ελληνικής πολιτικής Ιστορίας, όχι μόνο με την έννοια της μεγάλης συνεχούς παρουσίας, αλλά και με αυτή των εκλογικών επιδόσεων: ήρθε πρώτη 9 φορές και ποτέ δεν βρέθηκε κάτω από τη δεύτερη θέση στις 17 διαδοχικές βουλευτικές εκλογές που έχει λάβει μέρος, πάντα με το ίδιο όνομα και το σύμβολο του πυρσού που «μεταλαμπαδεύει από γενιά σε γενιά αρχές και αξίες» (παρά την artistic παραλλαγή που υπέστη τα τελευταία χρόνια).

Στην ιστορία θα μπορούσε ίσως να αποδοθεί κάπως έτσι με βάση όσα γνωρίζουμε ως τώρα. Το σίγουρο είναι όμως ότι στην τρέχουσα συγκυρία το μεγάλο και ιστορικό αυτό κόμμα βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της πολυετούς παρουσίας του. Ως ένας από τους δύο πόλους (μαζί με το ΠαΣοΚ) του ισχυρού δικομματισμού που διαμόρφωσε την Ελλάδα της μεταπολιτευτικής περιόδου, η ΝΔ αναφέρεται όλο και συχνότερα στον πολιτικό λόγο ως «παρωχημένη» και πάντως «συνυπεύθυνη» εκπρόσωπος του «παλαιού καθεστώτος» που δεν μπόρεσε να αποτρέψει την οικονομική κρίση και ουσιαστική πτώχευση της χώρας. Στις απαρχές της κρίσης, το 2009, έλαβε το μικρότερο ως τότε εκλογικό ποσοστό της ιστορίας της (33,5%) ενώ στις αμέσως επόμενες εκλογές (Μάιος 2012) δοκιμάστηκε από την εξάντληση των ορίων συνοχής της με μόλις 18,9%. Εκτοτε επανήλθε σχετικά, χωρίς όμως να ξεπεράσει το 30%, και εμφανίζεται σήμερα καθηλωμένη πάνω-κάτω στο 28%. Πέρα από τις λογικές απώλειες που μπορεί να φέρνουν η οικονομική κρίση και οι συνέπειές της, ο κυριότερος λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι η ΝΔ φαίνεται να έχει χάσει κυρίως την επαφή με τις νεότερες γενιές. Δυσκολεύεται να ανανεώσει το εκλογικό της σώμα που εμφανίζεται «γερασμένο» σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Στον πίνακα που παρατίθεται μπορεί να παρακολουθήσει κανείς την ηλικιακή δομή της εκλογικής επιρροής της ΝΔ στα δεκαπέντε τελευταία χρόνια, όπως προκύπτει από τις οκτώ βουλευτικές εκλογές που έχουν διεξαχθεί, σύμφωνα με τα στοιχεία του εκάστοτε exit poll. Στην πρώτη εγγραφή των εκλογών του 2000, με αρχηγό για πρώτη φορά τον Κώστα Καραμανλή, η ΝΔ δεν κέρδισε, συγκεντρώνοντας όμως το υψηλό 42,7%. Στην εκλογή αυτή ένας στους τέσσερις ψηφοφόρους της (25%) προερχόταν από τις νέες ηλικίες (18-34 ετών), λίγο πάνω από ένας στους τρεις (36%) ανήκε στις μεσαίες ηλικιακές ομάδες (35-54 ετών) και το υπόλοιπο 39% ανήκε στις μεγαλύτερες ηλικίες (55+). Ηταν μια δομή σχετικά λίγο πιο «ηλικιωμένη» από το κανονικό, χωρίς όμως μεγάλες αποκλίσεις από τις ίδιες τις αναλογίες των ηλικιακών ομάδων στον πληθυσμό. Η δομή αυτή διατηρήθηκε κατά βάση και στις επόμενες εκλογές ως το 2009 με άξιο παρατήρησης πάντως τη μικρή σταδιακή αύξηση των μεγαλύτερων ηλικιών (55+) εις βάρος των μικρότερων (18-34). Από τα αναλυτικά στοιχεία για παράδειγμα του 2009 προκύπτει ότι με πανελλήνιο ποσοστό στο 33,5% η ομάδα 18-34 ετών είχε επιλέξει τη ΝΔ κατά 30%, ενώ στις υπόλοιπες ηλικίες είχε ψηφιστεί εμφανώς πάνω από τον μέσο όρο μόνο από την πιο ηλικιωμένη ομάδα (65+) με 43%.

Στις εκλογές της «κατάρρευσης» του Μαΐου 2012 που ακολούθησαν η εικόνα είναι πολύ διαφορετική. Με πανελλήνιο ποσοστό μόλις στο 18,9%, η ΝΔ είχε ψηφιστεί στις μικρές ηλικίες από το 13%, ενώ στην πιο ηλικιωμένη ομάδα (65+) διατηρούσε το 36%, με αποτέλεσμα να καταγράφει μια υπερβολικά γερασμένη δομή ψηφοφόρων. Το 56% ήταν πάνω από 55 ετών, που σήμαινε ραγδαία αύξηση 15 μονάδων σε σχέση με το 2009. Βεβαίως, τον επόμενο μήνα στις εκλογές που επανελήφθησαν λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης, μαζί με την αύξηση του ποσοστού στο 29,7% η ακραία αυτή καταγραφή εξομαλύνθηκε κυρίως λόγω των μεσαίων ηλικιών, αλλά παρέμεινε η βασική αποτύπωση ότι ένας στους δύο ψηφοφόρους της ήταν 55 ετών και πάνω. Μια αποτύπωση που, παρά την περαιτέρω εξομάλυνση στις πρώτες εκλογές του Ιανουαρίου 2015, επαναλαμβάνεται στις τελευταίες εκλογές του Σεπτεμβρίου και μάλιστα για πρώτη φορά με τόσο χαμηλή συμμετοχή των μικρών ηλικιών, μόλις στο 15% της συνολικής ηλικιακής δομής. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία του τελευταίου exit poll, η ΝΔ ψηφίστηκε από το 18% της ομάδας 18-34 ετών, από το 27% πάνω-κάτω στις υπόλοιπες ηλικίες, εκτός από την πιο ηλικιωμένη (65+) στην οποία διαθέτει το 42% των ψήφων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αποτύπωση αυτή έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό και από την αποχή. Δεν πρέπει να παραγνωρίζεται δηλαδή ότι η συμμετοχή των μόλις 5,4 εκατ. ψηφοφόρων τον Σεπτέμβριο 2015, με βάση το δυνητικό εκλογικό σώμα των 8,5 εκατ. περίπου, που θεωρητικά είναι διαθέσιμο, αποτελεί τη μικρότερη ουσιαστικά συμμετοχή που έχουμε γνωρίσει στις ελληνικές βουλευτικές εκλογές. Είναι βέβαιο επίσης με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία ότι η αποχή αυτή υπήρξε πιο έντονη στις νεότερες ηλικίες. Θα έλεγε κανείς ότι ένα μέρος αυτών των ψηφοφόρων, ενώ ήταν πιο κοντά στη ΝΔ, αποφάσισε να μην την υποστηρίξει, κάνοντας κατά κάποιον τρόπο μια επιλογή ανοχής προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο γρίφος αυτός οφείλει να αντιμετωπιστεί άμεσα από τη ΝΔ. Να βρει τρόπους να εμπνεύσει το μέρος της κοινωνίας που δεν την εμπιστεύτηκε στις τελευταίες εκλογές. Αυτό είναι ουσιαστικά το κυριότερο ζητούμενο της εκλογικής διαδικασίας που ήδη έχει ξεκινήσει για την ανάδειξη νέου αρχηγού.

Ο κ. Πάνος Σταθόπουλος είναι δόκτωρ πολιτικών επιστημών, ειδικός εκλογικός αναλυτής.