Κανένα σκίτσο δεν σκότωσε άνθρωπο

Οπως όλοι οι πολιτισμένοι άνθρωποι, συγκλονίστηκα από τη βάρβαρη σφαγή στο «Charlie Hebdo». Προσωπικά έχω και έναν λόγο παραπάνω. Νεκροί στα γραφεία της εφημερίδας τους έπεσαν συνάδελφοι σκιτσογράφοι και ένας ανάμεσά τους, ο Βολίνσκι, ήταν φίλος μου.

Τον γνώρισα στην Κωνσταντινούπολη, όταν ήμασταν και οι δύο μέλη της Κριτικής Επιτροπής για το Βραβείο Γελοιογραφίας του Ιδρύματος Aydin Dogan («Χουριέτ») το 1988.

Ηταν ένας δαιμόνιος, πανέξυπνος τύπος, ακραίος πλακατζής, εξτρέμ καλαμπουρτζής, με το μυαλό μονίμως στο σεξ. «Εγώ; Μόνο τους κωλ… βλέπω» μου είπε όταν τον ρώτησα πώς του φαινόταν η Πόλη.

Σκέφτομαι ότι τον σκότωσαν γιατί ήταν αυτός που ήταν και επειδή έκανε τη δουλειά του και το κέφι του σατιρίζοντας τους πάντες και τα πάντα.

Με τρόπο βωμολόχο, αιρετικό, ασεβή, που έφτανε το χιούμορ και την ελευθερία της έκφρασης ως τα άκρα; Σίγουρα. Αλλά με την πένα, όχι με τα όπλα.

Για τον Βολίνσκι έμαθα και κάτι άλλο από τον Κώστα Μητρόπουλο. Μερικά χρόνια αργότερα είχε έρθει στην Αθήνα, μαζί με τον διευθυντή του «Charlie», τον Σαρμπ, που δολοφονήθηκε επίσης.

Ηταν τότε που το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε τη Γιουγκοσλαβία. Οι δύο Γάλλοι είχαν την περιέργεια να μάθουν γιατί οι Ελληνες ήταν οι μόνοι ευρωπαίοι γελοιογράφοι που έπαιρναν το μέρος της Σερβίας σε μια εποχή που το «Charlie» και όλοι οι άλλοι καταδίκαζαν με τα σκίτσα τους τον Μιλόσεβιτς.

Η απάντηση ήταν πως στην Ελλάδα το κοινό αίσθημα ήταν υπέρ των Σέρβων. Δεν είναι μόνο η Ορθοδοξία αλλά και η ιστορία. Ελληνες και Σέρβοι πολέμησαν τους ναζιστές στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Γάλλοι είπαν pourquoi, και να που τώρα οι Γερμανοί τούς βομβαρδίζουν ξανά κ.τ.λ.

Μούδιασαν, αμήχανοι. Μπορεί να μη συμφωνούσαν, αλλά κατάλαβαν τη λογική στα επιχειρήματα του άλλου, και η κουβέντα προχώρησε αλλού.

Ο Βολίνσκι και οι συνάδελφοι στο «Charlie» θεωρούσαν δεδομένο το δικαίωμα να μη «σέβονται» τίποτα: ο Μιλόσεβιτς ήταν αστείο μπροστά σε σκίτσα τους που χλεύαζαν την «άμωμο σύλληψη» του Ιησού Χριστού πολύ προτού ασχοληθούν με τον Μωάμεθ.

Για να λέμε πάντως την αλήθεια, δικαίωμα στην απόλυτη ελευθερία της έκφρασης δεν ισχύει, εκ των πραγμάτων.

Στις σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες υπάρχουν όρια και γίνονται σεβαστά από τον Τύπο. Συνεργάζομαι με τη γερμανική εφημερίδα «Frankfurter Allgemeine Zeitung» από τη δεκαετία του 1970. Αναρωτιέμαι αν θα δημοσίευε ποτέ σκίτσα που θα εξυμνούσαν, για παράδειγμα, τη ναζιστική ιδεολογία στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης; Δεν νομίζω, και συμφωνώ.

Ορια μεταξύ ελευθερίας λόγου και προσβολής του άλλου υπάρχουν και μπορεί να φτάνουν ως την αυτολογοκρισία, όπως το επιβάλλουν κάθε φορά οι κοινωνικές συνθήκες και η κοινή λογική.

Οι «New York Times» δημοσίευσαν το πρωτοσέλιδο του «Charlie» με μοζαΐκ κρύβοντας το σύνολο της εικόνας. Εξήγησαν ότι το κάνουν για να μη θίξουν τις ευαισθησίες κάποιων αναγνωστών.

Ηταν μια ζυγισμένη, μετριοπαθής και ψύχραιμη απόφαση. Οι αναγνώστες διάβασαν τι ακριβώς συμβαίνει στο ρεπορτάζ, αλλά δεν είδαν μια εικόνα που θα μπορούσε να προσβάλει τους πιο συντηρητικούς πιστούς μιας θρησκείας. Και να μην ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα του 2015 υπάρχει νόμος περί βλασφημίας.

Το πού βρίσκονται ακριβώς τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης χωράει μεγάλη συζήτηση και διάφορες ερμηνείες. Το αδιαμφισβήτητο αγαθό είναι η αξία της ανθρώπινης ζωής. Γιατί κανένα σκίτσο, όσο ακραίο και αν είναι, δεν σκότωσε ποτέ κανέναν άνθρωπο.

Ο κ. Βασίλης Μητρόπουλος (BAS) είναι γελοιογράφος.