Η συνταγματική αναθεώρηση ξεκινά από το άρθρο 110

Πολλές συζητήσεις γίνονται για την αναθεώρηση του Συντάγματος και είναι πραγματικά καιρός για να προβούμε και σε ενέργειες. Σύμφωνα με το άρθρο 110 μια τέτοια απόφαση χρειάζεται κατ’ αρχάς τη σύμφωνη γνώμη δύο διαφορετικών κοινοβουλίων, ενός εκ των οποίων με πλειοψηφία 3/5, και με ενδιάμεσες εκλογές. Αρα, αν δεν ξεκινήσει η διαδικασία άμεσα από την τωρινή Βουλή, θα περάσουμε αναγκαστικά άλλα τέσσερα χρόνια με τις ίδιες διατάξεις περί ευθύνης υπουργών -για να αναφερθούμε μόνο σε ένα καθολικά παραδεκτό πρόβλημα (τερατούργημα;) του τωρινού Συντάγματος, το άρθρο 86.

Δυστυχώς, σήμερα είναι πολύ μεγάλη η πιθανότητα να χαθεί η ευκαιρία και να περιμένουμε όντως άλλα τέσσερα χρόνια. Τα κόμματα, αντί να εστιάσουν στα σημεία συμφωνίας, όπως η αντικατάσταση του προαναφερθέντος άρθρου 86, η βουλευτική ασυλία (62), οι ανεξάρτητες αρχές (101A) και ο κύριος μέτοχος (14), έχουν το καθένα παραθέσει μια μέγιστη σειρά προτάσεων για αναθεώρηση. Και εδώ υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα που πρέπει οπωσδήποτε να λυθεί στην πρώτη αναθεώρηση, όποτε κι αν γίνει τελικά αυτή: Το άρθρο 110, το οποίο «κλειδώνει» το Σύνταγμα τόσο ερμητικά που γίνεται πολύ δύσκολη η αναθεώρησή του. Γι’ αυτό η αλλαγή του συγκεκριμένου άρθρου είναι ουσιαστικά και η μεγαλύτερη προτεραιότητα.

Στη συνέχεια του παρόντος άρθρου θα δείξω ότι παγκοσμίως τα μακροσκελή συντάγματα (όπως το ελληνικό με τις 27.000 λέξεις του) είναι όχι απλώς φλύαρα (όπως πολλοί συνταγματολόγοι πιστεύουν), αλλά και περιοριστικά. Επιπλέον, τα μεγαλύτερα συντάγματα «κλειδώνονται» πιο αποτελεσματικά από τα μικρότερα, ακριβώς για να διατηρηθούν οι περιορισμοί. Παρά τα τεχνάσματα των συνταγματικών συντακτών, όμως, αναθεωρούνται πιο συχνά, ακριβώς γιατί έρχονται σε αντίθεση με τις ανάγκες των κοινωνιών που ρυθμίζουν.

Πριν από καιρό είχα δημοσιεύσει στην Καθημερινή ένα άρθρο («Σύνταγμα και ευημερία», 21/4/13) που έδειχνε ότι στις 15 (παλιότερα) χώρες της ΕΕ τα μακροσκελή συντάγματα είναι συνδεδεμένα με χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα. Κάποιοι έφεραν αντιρρήσεις, υποστηρίζοντας ότι το δείγμα των κρατών ήταν πολύ μικρό. Ακολούθησε επιστημονικό άρθρο (Tsebelis, George and Dominic Nardi «A Long Constitution is a (Positively) Bad Constitution: Evidence from OECD Countries» (forthcoming) British Journal of Political Science) που έδειχνε, μεταξύ άλλων, ότι αυτή η αντίστροφη σχέση ανάμεσα στο μήκος του κειμένου του συντάγματος και στο κατά κεφαλήν εισόδημα ισχύει σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, ακόμα κι αν εξαλείψουμε την επιρροή άλλων παραγόντων όπως η εκπαίδευση, ο φυσικός πλούτος, το διεθνές εμπόριο και τους άλλους παράγοντες που ελέγχουν οι οικονομολόγοι.

Εδώ θα χρησιμοποιήσω σαν δείγμα όλες τις χώρες του κόσμου και θα εξετάσω από τη μια το πόσο κλειδώνουν το σύνταγμά τους, και από την άλλη πόσο αποτελεσματικό είναι αυτό το κλείδωμα –θα περίμενε κανείς ότι θα ίσχυε το εξής: όσο πιο κλειδωμένο το σύνταγμα τόσο λιγότερο ν’ αλλάζει. Επιπλέον, θα «ελέγξω» (στατιστικά) για το μήκος του συντάγματος, δηλαδή θα βγάλω συμπεράσματα από συντάγματα που έχουν το ίδιο περίπου μήκος.

Η εικόνα που παρατίθεται δείχνει ότι τα μεγαλύτερα συντάγματα και πιο κλειδωμένα είναι και πιο συχνά αλλάζουν (χώρες του ΟΟΣΑ με άσπρους κύκλους). Μ’ άλλα λόγια, τα μεγάλα συντάγματα είναι περιοριστικά και αντιμετωπίζονται από τους λαούς τους σαν ζουρλομανδύες.

Η εικόνα τοποθετεί το δικό μας Σύνταγμα στο πάνω δεξιά κομμάτι του γραφήματος: είναι και μεγάλο και κλειδωμένο. Ο δρόμος που έχουμε μπροστά μας λοιπόν φαίνεται δύσκολος. Χρειαζόμαστε πολλές και δύσκολες δομικές μεταρρυθμίσεις. Δεν γίνεται να βάζουμε μόνοι μας βαρίδια στα πόδια μας υπό τη μορφή συνταγματικών διατάξεων.

Για παράδειγμα, το Σύνταγμά μας έχει μια πρωτοτυπία ανάμεσα σ’ όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με το άρθρο 16 δεν επιτρέπονται μη δημόσια ΑΕΙ. Αυτή η ατυχής διάταξη έχει παραμείνει από το 1975 και ενώ η κατάργησή της προτάθηκε το 2007, δεν επετεύχθη διότι δεν μπορούσε να συγκεντρώσει τα απαραίτητα 3/5 των ψήφων στη Βουλή του 2008. Ούτε και σήμερα θα το συγκεντρώσει (ανεξάρτητα από το πόσο επιβεβλημένη είναι μια τέτοια τροπολογία). Κατά συνέπεια, όσο αφήνουμε το άρθρο 110 στη θέση του, δεν θα μπορούμε να κάνουμε καμία ουσιαστική τροποποίηση. Ακόμα και η απλή συζήτηση του άρθρου 16 με τα σημερινά πολιτικά δεδομένα θα ήταν ματαιοπονία.

Πώς μπορεί ν’ αλλάξει το άρθρο 110; Θα μπορούσε πρώτα απ’ όλα να φύγει η απαίτηση των δύο κοινοβουλίων. Αν ένα κοινοβούλιο με πλειοψηφία 3/5 αποφασίσει την αναθεώρηση κάποιων άρθρων, θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να το κάνει. Με δεδομένη την κατάτμηση των πολιτικών δυνάμεων μετά την κρίση, μια τέτοια πλειοψηφία είναι αρκετός έλεγχος στη συχνή αλλαγή συνταγματικών άρθρων.

Επιπλέον η παράγραφος 6 του άρθρου είναι ακόμα πιο εξωπραγματική μια και καθορίζει ότι «Δεν επιτρέπεται αναθεώρηση του Συντάγματος πριν περάσει πενταετία από την περάτωση της προηγούμενης». Σκεφτείτε αν με κάποιο μαγικό τρόπο μπορούσε να περάσει (από το επόμενο κοινοβούλιο) η αναίρεση του άρθρου 86 περί ευθύνης υπουργών και έπρεπε να περιμένουμε για άλλα 5 χρόνια πριν μπορέσουμε ν’ αλλάξουμε οτιδήποτε άλλο!

Γι’ αυτό, ας στοχεύσουμε τα άρθρα που συμφωνούμε ότι μπορούν ν’ αναθεωρηθούν, και πριν απ’ όλα ας αλλάξουμε το 110.

Ο κ. Γιώργος Τσεμπελής είναι καθηγητής της Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Anatol Rapoport στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν (ΗΠΑ).