Λενιώ Κακλέα: H διεθνώς αναγνωρισμένη χορογράφος μιλά στο Grace: «Όλες οι τέχνες βρίσκονται αντιμέτωπες με μια υπαρξιακή κρίση χωρίς προηγούμενο»

Τα χέρια μας μεταφέρουν γνώσεις, παράγουν αξιόλογο έργο, μας συνοδεύουν καθώς εκτελούμε εργασίες στην καθημερινή μας ζωή- βρίσκονται σε συνεχή κίνηση είτε κινούμαστε είτε στεκόμαστε ακίνητοι. Οι χειρονομίες της καμπάνιας αποκαλύπτουν σωματική σχέση που έχουμε με τη γλώσσα. Εκφράζουν τους μοναδικούς ή κοινούς τρόπους με τους οποίους τα χέρια μας κινούνται όταν σκεφτόμαστε, όταν κοιτάμε κάτι στον κόσμο ή όταν επιτρέπουμε να μας κοιτάξουν οι άλλοι.

Ενώ το κινητικό λεξιλόγιο είχε προετοιμαστεί πριν από τα γυρίσματα, η χορογραφία ολοκληρώθηκε με τη μοναδική συμβολή των αξιόλογων επαγγελματιών που συνέβαλαν σε αυτή την καμπάνια. Η αλληλεπίδραση που είχα με όλους στο πλατό, μου επέτρεψε να προσαρμόσω τις χειρονομίες στην εκφραστική ικανότητα του καθενός, δημιουργώντας μια μοναδική στιγμή ζωντανής χορογραφικής ανταλλαγής, που αποτυπώθηκε έξοχα από τον φακό του Jack και ήταν εντελώς συγκεκριμένη για αυτή την καμπάνια.

Δεν είναι η πρώτη σας συνεργασία με τον οίκο. Τι έχει για εσάς το σύμπαν της μόδας —ως γλώσσα, ως μέσο, ως σκηνή— που σας ενεργοποιεί καλλιτεχνικά;

Η μόδα είναι ένας χώρος δημιουργίας που όπως και ο χορός επισκέπτεται και αναθεωρεί την έννοια της τεχνικής δεξιότητας και της σημασίας της. Ενδιαφέρεται κι εξετάζει τις πολλαπλές αναπαραστάσεις του σώματος. Κάθε επίδειξη μόδας ή φωτογράφηση προτείνει μια μορφή χορογραφίας. Τέλος, είναι ένα χώρος που επιδιώκει τις interdisciplinary συνεργασίες με σύγχρονες καλλιτέχνιδες και αυτό ταιριάζει στο έργο μου καθώς παράγω υβριδικά θεάματα που δεν χρησιμοποιούν μόνο τη χορογραφία αλλά και το live video, τα εικαστικά αντικείμενα και το κείμενο.

Γενικότερα, τι σας ελκύει σε μια συνεργασία; Ποιες είναι οι συνθήκες που σας εμπνέουν για να πείτε «ναι»;

Η εμπιστοσύνη που έχω στο πρόσωπο ή στην ομάδα που με προσεγγίζει αλλά και το ενδιαφέρον και η αυθεντικότητα μιας πρότασης. Μου αρέσει να δοκιμάζομαι σε καινούριες συνθήκες αλλά και να έχω τη δυνατότητα να εμβαθύνω σε συνεργασίες που χτίζονται μέσα στο χρόνο και διαρκούν περισσότερο από ένα project.

Πώς έχουν διαμορφώσει οι συνεργασίες σας την καλλιτεχνική σας προσέγγιση; Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο έργο ή συνεργασία που σας ώθησε να επανεξετάσετε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε την κίνηση και την έκφραση;

O τρόπος που αντιλαμβάνομαι το ανθρώπινο σώμα, τη θέση του στον κόσμο, τη χορογραφία και την κοινωνική προέκταση του ρόλου μιας καλλιτέχνιδος δεν είναι αποτέλεσμα μιας συνεργασίας ή στιγμής αλλά της συνολικές πορείας μου μέσα από το θέατρο και το χορό, από τότε που ήμουν μαθήτρια στην κρατική και περνούσα ώρες μπροστά από έναν καθρέφτη με σκοπό να ενσωματώσω τις τεχνικές που διδασκόμουν μέχρι τις εμπειρίες που είχα από την δημιουργία των παραστάσεων μου. Προσπαθώ να αφήνω πάντοτε χώρο στην έρευνα, όσο και στην ανακάλυψη καινούριων κόσμων και νέων συνεργατών.

Στα έργα σας, όπως το πρακτικη εγκυκλοπαιδεια/Αποκλισεις και Arranged by Date , το σώμα αντιμετωπίζεται σαν αρχείο, μνήμη, ακόμη και πεδίο αντίστασης. Πώς προέκυψε αυτή η οπτική και πώς την εξελίσσετε από έργο σε έργο;

Ο χορός ώς παραστατική τέχνη είναι άμεσα συνυφασμένος με τον τρόπο που αναγνώσκουμε την ιστορία μας και την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία ζούμε. Οι πρώτοι Έλληνες δραματουργοί αφηγούνταν τις ιστορίες περασμένων ελληνικών βασιλείων. Σήμερα οι παραστατικές τέχνες ενδιαφέρονται για την κοινωνική μας ταυτότητα μέσα από το πρίσμα του φεμινισμού και της μεταποικιοκρατικής σκέψης. Δεν με ενδιέφερε ποτέ να επικυρώσω ακαδημαικές και στεγνά φορμαλιστικές προσεγγίσεις του χορού, αλλά να παράγω θεάματα που μιλούν χωρίς υπαινιγμούς για τη σύνθετη πραγματικότητα που μας περιβάλει και μας προσδιορίζει.

Το σώμα ως αρχείο -όπως το δουλεύετε- λειτουργεί διαφορετικά σήμερα; Πώς επηρεάζεται η σχέση μας με τη μνήμη και την κίνηση μέσα από την κυριαρχία της εικόνας στα social media;

Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από μια οξεία κρίση της «προσοχής». Tα social media μας εθίζουν σε μια υπερκατανάλωση εικόνων εν κινήσει, των οποίων το περιεχόμενο και την αλληλουχία (άρα την αφήγηση) αποφασίζουν αλγόριθμοι ρυθμισμένοι με βάση το εμπορικό κέρδος και την επισκεψιμότητα. Όλες οι τέχνες, ανεξαρτήτως μέσου, βρίσκονται αντιμέτωπες με μια υπαρξιακή κρίση χωρίς προηγούμενο. Πώς θα ανταγωνιστεί η τέχνη που εργάζεται για να προσφέρει μια συλλογική εμπειρία που απαιτεί αφοσίωση, συναισθηματική και πνευματική επένδυση αυτή τη νέα εμπορική πραγματικότητα; Το ερώτημα δεν θα απαντηθεί από τις καλλιτέχνιδες μόνες τους. Εύχομαι οι κοινωνικοί και δημοκρατικοί μας θεσμοί να αντιληφθούν τη σημασία της κρίσης πριν να είναι αργά.

Ποια είναι η άποψή σας για την είσοδο του AI στη δημιουργική διαδικασία; Πιστεύετε πως η τέχνη, και ιδιαίτερα η σωματική τέχνη όπως ο χορός, απειλείται ή μπορεί να ενσωματώσει δημιουργικά το τεχνητό;

Η AI είναι ένα εργαλείο με φοβερές δυνατότητες επεξεργασίας απίστευτου μεγέθους δεδομένων. Είναι ταυτόχρονα κι εξαιρετικά ενεργοβόρα. Πιστεύω ότι οι αποφάσεις που θα καθορίσουν τη χρήση της μέσα στα επόμενα χρόνια, θα έπρεπε να αποτελέσουν μέρος κοινωνικής συζήτησης για το πώς επιθυμούμε να διαμορφώσουμε το μέλλον οποιουδήποτε επαγγελματικού τομέα. Εύχομαι η AI να αποτελέσει εργαλείο θετικής κοινωνικής αλλαγής κι όχι να ενισχύσει την υπερσυγκέντρωση γνώσης, τεχνολογίας και πολιτικής δύναμης στα χέρια μιας άπληστης πλουτοκρατίας.

Σας απασχολεί πολύ η σχέση του κοινού με την κίνηση. Ποια είναι η ιδανική «σχέση» για εσάς ανάμεσα στον θεατή και τον ερμηνευτή; Αναζητάτε συναισθηματική σύνδεση, διανοητική σύμπραξη ή κάτι άλλο;

Δεν είμαι σίγουρη ότι υπάρχει ιδανική σχέση αλλά σίγουρα προσπαθώ οι παραστάσεις μου να προτείνουν μια θεατρική εμπειρία που να συγκινεί και να αφυπνίζει.

Ποιες γυναίκες έχουν διαμορφώσει την πορεία σας, είτε ως καλλιτέχνιδες, είτε ως συνεργάτιδες, είτε ως πνευματικές συνοδοιπόροι;

Οι χορογράφοι Maguy Marin, Eszter Salomon, Lucinda Childs, και Noa Eshkol, οι εικαστικοί Joan Jonas και Andrea Fraser, η καλλιτέχνις μητέρα μου Χάρις Ανταχοπούλου, η ιστορικός τέχνης και δασκάλα μου Mάρθα Χριστοφόγλου, oι θεωρητικοί και συγγραφείς bel hooks και Angela Davis είναι σίγουρα φιγούρες των οποίων η σκέψη με έχει διαμορφώσει.

Ποια είναι η άποψή σας για τη θέση των γυναικών στον σύγχρονο καλλιτεχνικό χώρο; Πιστεύετε ότι έχουν γίνει ουσιαστικές αλλαγές ή παραμένουν ακόμα προκλήσεις και ανισότητες που πρέπει να αντιμετωπιστούν;

Τα τελευταία δέκα χρόνια παρατηρούμε μια σχετική αλλά σταδιακή πρόοδο της ίσης αντιπροσώπευσης των γυναικών σε ορισμένους επαγγελματικούς τομείς εκ των οποίων τις παραστατικές τέχνες. Μετά από τέσσερα κινήματα φεμινισμού, και πάνω από ενάμιση αιώνα διεκδικήσεων, είμαστε δυστυχώς μακριά από την εξάλειψη του σεξισμού και του μισογυνισμού από όλους τους κοινωνικούς χώρους. Δεν είναι λοιπόν παράλογο το ότι η υπομονή των γυναικών ανά τον κόσμο εξαντλείται.

Ζούμε μια περίοδο έντασης, πολιτικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής. Πώς σας επηρεάζει αυτή η εποχή στη σκέψη και στη δημιουργία σας; Υπάρχει κάποιος «ρυθμός» που νιώθετε να διαπερνά την καθημερινότητά σας;

Η άνοδος του λαϊκισμού στην πολιτική σκηνή της Ευρώπης είναι φοβερό πλήγμα για κάθε θετική κοινωνική αλλαγή που επιτεύχθηκε τα προηγούμενα χρόνια. Η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία έχει χτιστεί πάνω στα θεμέλια της αυτονομίας του καλλιτέχνη και της ελευθερίας του λόγου. Αυτές οι μορφές τέχνες δεν θα επωφεληθούν από την διάθεση της πολιτικής εξουσίας να τις χειραγωγήσει. Είμαι λοιπόν θορυβημένη από τις πρόσφατες εξελίξεις.

Πώς βλέπετε τη θέση του χορού στην κοινωνία σήμερα; Υπάρχει χώρος για το σώμα ως πολιτική πράξη ή αισθάνεστε ότι η τέχνη “συσκευάζεται” για εύπεπτη κατανάλωση;

Όπως ανέφερα και παραπάνω νομίζω ότι η κρίση της «προσοχής», σε συνδυασμό με την άνοδο του λαϊκισμού, την υπερκατανάλωση και την αμφισβήτηση της επιστημονικής έρευνας θέτει σε κίνδυνο την δημοκρατία και κατ’ επέκταση την ελεύθερη, συνειδητή και κριτική σχέση που μπορούμε να αναπτύξουμε με το σώμα μας, τον εαυτό μας και τους άλλους. Οι παραστατικες τέχνες εχουν τη δυνατότητα να προτείνουν μια διαφορετική εμπειρία στον θεατή, μια εμπειρία ψυχαγωγίας και κριτικής σκέψης κι όχι απορρόφησης και κατανάλωσης. Και για αυτον ακριβως το λόγο είναι τόσο απαραιτητο να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε την οικονομία που επιτρέπει στις τέχνες να είναι προσβάσιμες σε όλες/ους.

Τι ετοιμάζετε αυτή την περίοδο; Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας βήματα —και τι ονειρεύεστε να καταφέρετε τα επόμενα χρόνια;

The Birds, μία νέα παράσταση για επτά χορευτές/ριες, με διεθνή περιοδεία στο Παρίσι, τις Βρυξέλλες, το Λος Αντζελες, το Μονπελιέ και τη Μασσαλία. Από τους Όρνιθες του Αριστοφάνη μέχρι το The Birds του Hitchcock, τα πουλιά έχουν ιδιαίτερη θέση στο φαντασιακό μας. Άλλοτε σύμβολο ελευθερίας και ισότητας, άλλοτε φιγούρα επιθετική, επικίνδυνη και βίαιη, αποτελούν ένα εξαιρετικά λαοφιλές θέμα με το οποίο συνδεόμαστε όλοι/ ες. Η εκθαμβωτική εξαφάνιση των ειδών πτηνών τα τελευταία σαράντα χρόνια είναι ένα από τα σύμβολα των περιβαλλοντικών αγώνων για τη βιοποικιλότητα.

Εμπνεόμενη από αυτή την πραγματικότητα, προετοιμάζω μια παράσταση βασισμένη στη φιγούρα των πουλιών. Μαζί με την καλλιτεχνική ομάδα δημιουργούμε επιβλητικά περιβάλλοντα, με queer ιεροτελεστίες, έντονα ρυθμική χορογραφία και ακροβατικά, που θυμίζουν ονειρικούς τόπους, τόσο οικείους όσο και παράξενους.