Γιατί η ιστορία φέρθηκε τόσο άδικα στη Μαρία Μαγδαληνή; Η αλήθεια πίσω από τον μύθο

Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι, σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ήταν παρούσα στη σταύρωση (όταν οι περισσότεροι μαθητές είχαν εξαφανιστεί), ότι ήταν στον τάφο την ώρα της Ανάστασης, και ότι στα κείμενα του Ιωάννη είναι εκείνη που αναγνωρίζει πρώτη τον αναστημένο Χριστό — μια κορυφαία θεολογική σκηνή.

Το μεγάλο λάθος του Πάπα Γρηγορίου

Το 591 μ.Χ., ο Πάπας Γρηγόριος Α΄, σε μία κήρυξή του στη Ρώμη, ταυτοποίησε τη Μαρία Μαγδαληνή με την «αμαρτωλή γυναίκα» του Λουκά (Λκ 7:36-50) — η οποία δεν κατονομάζεται. Με μία απλή αλλά ιδεολογικά φορτισμένη συγχώνευση, η μαθήτρια του Ιησού μετατράπηκε στην εικονογραφημένη πόρνη που μετανοεί. Αυτή η ταύτιση επικράτησε για περισσότερους από 1.300 χρόνια στη Δύση, ενσωματώθηκε στην αγιογραφία, στη θεολογία, στη λογοτεχνία, και φυσικά στην τέχνη.

Δεν υπάρχει καμία απολύτως βιβλική απόδειξη ότι η Μαρία ήταν πόρνη. Το μόνο που αναφέρεται είναι πως ο Ιησούς είχε «εκβάλει επτά δαιμόνια» από αυτήν — έκφραση που ερμηνεύεται συχνά ως συμβολισμός για ασθένεια ή πνευματικό βάρος, όχι ηθική διαφθορά.

Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Προτεστάντες: Τρεις εκδοχές για την ίδια γυναίκα

Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν ταυτίζει τη Μαρία με την αμαρτωλή γυναίκα. Την τιμά ως «Ισαπόστολο» κι ευαγγελίστρια της Ανάστασης, με ξεχωριστή εορτή στις 22 Ιουλίου και στις 4 Μαΐου ημέρα ανακομιδής (δηλ. μεταφοράς) των λειψάνων της. Δεν υπάρχει σε αυτή την παράδοση η σεξουαλική ηθικολογία που χαρακτήρισε τον δυτικό μεσαίωνα.

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διατήρησε την ταύτιση με την αμαρτωλή γυναίκα έως τον 20ό αιώνα. Μόλις το 1969 αφαιρέθηκε επισήμως η συσχέτιση από το ρωμαιοκαθολικό λειτουργικό ημερολόγιο και το 2016 ο Πάπας Φραγκίσκος αποκατέστησε πλήρως τη Μαρία Μαγδαληνή ως «Απόστολο των Αποστόλων».

Οι Προτεστάντες, ήδη από την αρχή της Μεταρρύθμισης, απέρριψαν την ταύτιση με την πόρνη, αλλά χωρίς να αποδώσουν συγκεκριμένο θεολογικό βάρος στην παρουσία της. Η γυναικεία θεολογία στις Προτεσταντικές εκκλησίες την επαναδιεκδίκησε αργότερα, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ’70 και μετά.

Τα Απόκρυφα και το Ευαγγέλιο της Μαρίας

Στο λεγόμενο «Ευαγγέλιο της Μαρίας» — ένα απόκρυφο κείμενο του 2ου αιώνα, σωζόμενο σε κομμάτια — η Μαρία Μαγδαληνή εμφανίζεται ως πνευματική δασκάλα με πρόσβαση σε απόκρυφες διδαχές του Ιησού. Η σύγκρουσή της με τον Πέτρο παρουσιάζει ξεκάθαρες τάσεις πρώιμου φεμινισμού και θεολογικής ισοτιμίας.

Το κείμενο υπαινίσσεται ότι η Μαρία είχε μυστικιστικές γνώσεις που οι άνδρες μαθητές δεν κατανοούσαν ή δεν αποδέχονταν. Τα γνωστικά Ευαγγέλια (π.χ. το Ευαγγέλιο του Φιλίππου) επίσης παρουσιάζουν τη Μαρία ως ξεχωριστή φιγούρα — σε κάποιες περιπτώσεις υπονοούν και ερωτική εγγύτητα, χωρίς σαφείς αποδείξεις.

Η Μαρία Μαγδαληνή στο σινεμά και την τηλεόραση

Η εικαστική της αναπαράσταση έχει ακολουθήσει τις ιδεολογικές της παρεξηγήσεις. Η Μαρία γίνεται μοντέλο της «λυτρωμένης αμαρτίας» στην Αναγέννηση, μετατρέπεται σε ρομαντικό αρχέτυπο τον 19ο αιώνα κι εισέρχεται στον κινηματογράφο άλλοτε ως ερωτικό αντικείμενο κι άλλοτε ως αμφιλεγόμενη μυστικίστρια.

Στο Jesus Christ Superstar (1973), η Yvonne Elliman τραγουδά “I Don’t Know How to Love Him” — αποτυπώνοντας τη σύγχυση ανάμεσα στον θρησκευτικό και τον σαρκικό έρωτα. Η ηρωίδα, στα λόγια της Elliman, δεν είναι απλώς ένας παρατηρητής του θεϊκού. Αντίθετα, βιώνει τον Ιησού ως έναν άνδρα που προκαλεί τις πιο ανθρώπινες αντιφάσεις: τον θέλει με τον τρόπο που μια γυναίκα θέλει τον αγαπημένο της, αλλά ταυτόχρονα, γνωρίζει ότι το δικό του ταξίδι είναι υπερβατικό και ανώτερο. Αυτή η αντίφαση, αυτή η συναισθηματική αποπλάνηση, αποτυπώνεται με μοναδική ευαισθησία στο τραγούδι.

Η Μαρία Μαγδαληνή υπάρχει στο «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται», τόσο στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη όσο και στην τηλεοπτική μεταφορά του Βασίλη Γεωργιάδη (1975, ΕΡΤ). Βέβαια, ο Καζαντζάκης δεν μεταφέρει αυτούσια τα ευαγγελικά πρόσωπα, αλλά δημιουργεί σύγχρονους “τύπους” που τα ενσαρκώνουν σε ένα μεταφορικό πλαίσιο. Οπότε ναι μεν, υπάρχει γυναικεία φιγούρα που αντιστοιχεί στη Μαγδαληνή, αλλά όχι με το όνομά της. Στην τηλεοπτική σειρά εμφανίζεται ο χαρακτήρας της Κατερίνας (Νίκη Τριανταφυλλίδη), της «αμαρτωλής γυναίκας» που ερωτεύεται τον Μανωλιό (ο οποίος παίζει τον Χριστό στο θρησκευτικό δράμα του χωριού).

Ο Franco Zeffirelli στη μίνι σειρά Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ (1977) περιλαμβάνει την Μαρία Μαγδαληνή, την οποία υποδύεται η Anne Bancroft. Η Bancroft τη δίνει με τραγικότητα κι έναν αέρα «αριστοκρατικής» πτώσης. Δε μοιάζει τόσο με αμαρτωλή που μετανοεί, όσο με έκπτωτη γυναίκα που προσπαθεί να ξανασταθεί στα πόδια της σε μια κοινωνία σκληρή και άδικη. Στην παραγωγή του Zeffirelli, η Μαγδαληνή εμφανίζεται ως ούτε πολύ σαρκική ούτε υπερβολικά άγια, σε μια σειρά που ισορροπεί γενικά ανάμεσα στην αισθητική του Καθολικισμού και την τηλεοπτική προσβασιμότητα.

Στον Τελευταίο Πειρασμό (1988) του Martin Scorsese, βασισμένος στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, παρουσιάζει μια εν δυνάμει ερωτική σχέση με τον Ιησού, με τη Barbara Hershey στον ρόλο. Η Μαγδαληνή εδώ είναι ίσως μία από τις πιο ανθρώπινες και λιγότερο μυθοποιημένες απεικονίσεις της στο σινεμά. Δεν έχουμε καμία «άγια αμαρτωλή» ούτε μυστικιστική μούσα, αλλά μια γυναίκα απτή, σαρκική, πληγωμένη, που προσπαθεί να καταλάβει έναν άνδρα που την απορρίπτει για τον Θεό. Στο εναλλακτικό όραμα του Ιησού, η Μαγδαληνή δεν είναι απλώς μια παρουσία — είναι η σύζυγός του. Κάνει έρωτα μαζί της, ζουν μαζί μια άλλη ζωή, γήινη και φαινομενικά “κανονική”. Αυτό, φυσικά, συμβαίνει μόνο μέσα στο όραμα του “τελευταίου πειρασμού” πριν πεθάνει — αλλά η πρόκληση έχει ήδη γραφτεί στο σώμα της ταινίας.

Η λογοκρισία ήταν καταιγιστική: το Βατικανό καταδίκασε την ταινία, πολλές χώρες την απαγόρευσαν, και κινηματογράφοι δέχτηκαν επιθέσεις. Ο λόγος; Το ταμπού του ερωτισμού του Θεανθρώπου και η ιδέα ότι η Μαγδαληνή μπορεί να μην ήταν σύμβολο λύτρωσης, αλλά επιλογή ζωής.

Η Monica Bellucci ενσάρκωσε τη Μαρία Μαγδαληνή στα Πάθη του Χριστού (2004) του Mel Gibson. Αυτός ο ρόλος είναι από τους πιο χαρακτηριστικούς στη δημόσια εικόνα της. Η ταινία επιλέγει να παρουσιάσει τη Μαγδαληνή με λιγοστούς διαλόγους αλλά με έντονη σωματικότητα και παρουσία. Δεν ενσωματώνει τις απόκρυφες παραδόσεις ή κάποια θεολογική εμβάθυνση — αλλά το βλέμμα της Bellucci, σε μετωπικά πλάνα κατά τη διάρκεια της σταύρωσης, λειτουργεί ως άξονας συγκίνησης και ανθρωπίνου πόνου. Είναι περισσότερο εικόνα και λιγότερο αφήγηση. Παρότι το σενάριο δεν τη χαρακτηρίζει ρητά ως «πόρνη», η εικονογραφία και η θλίψη της Bellucci φαίνεται να παραπέμπουν ξανά σε αυτή τη φαντασιακή, καθαρτική φιγούρα.

Στην τηλεοπτική σειρά The Chosen (2017–), η Μαρία Μαγδαληνή, την οποία υποδύεται η Elizabeth Tabish, παρουσιάζεται με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο από τις κλασικές αναπαραστάσεις του παρελθόντος. Εδώ, η Μαγδαληνή δεν είναι μια “αμαρτωλή γυναίκα” που βρίσκει τη λύτρωσή της μέσω του Χριστού. Αντίθετα, η σειρά την αποδίδει ως μια γυναίκα με σύνθετη ψυχολογία, που είναι παρούσα στην ιστορία της με έναν πιο εσωτερικό, ανθρώπινο και πνευματικό τρόπο.

Η Mary Magdalene (2018) με τη Rooney Mara, προσπαθεί να αποκαταστήσει την εικόνα της Μαρίας ως ανεξάρτητης πνευματικής φιγούρας, βασιζόμενη περισσότερο στα κανονικά Ευαγγέλια παρά στα απόκρυφα. Η ταινία, σκηνοθετημένη από τον Garth Davis, εστιάζει στην ανεξαρτησία και την πνευματικότητα της Μαγδαληνής, προσπαθώντας να αποκαταστήσει την εικόνα της ως γυναίκας με ουσιαστική πνευματική αποστολή και όχι απλώς ως «αμαρτωλής που βρήκε σωτηρία».